CCI00207

314 , Polska XVI - XVIII w. i

‘    5. W piątek albo w sobotę niechaj ma przez pól godziny pobożną egzortę albo ob

jaśnianie katechizmu; niech zaś wzywa przede wszystkim do codziennej; modlitwyydo Boga, zwłaszcza do odmawiania codziennie różańca albo oficium do N. Panny, do robienia wieczorem Rachunku sumienia, do częstego i należytego przystępowania do Sakramentu Pokuty i Ołtarza, do unikania złych przyzwyczajeń, do wstrętu przed grzechem, nareszcie do pełnienia cnót godnych chrześcijanina '    ~...

6.    Także w prywatnych rozmowach będzie wdrażał te same ćwiczenia religijne, tak-jednak, aby nie zdawało się, że wabi kogoś do naszego zakonu; gdzie jednak taką skłonność napotka, niech go odsyła do spowiednika¹.

7.    W sobotę wieczorem niech każe w swojej klasie odmówić litanię do N. Panny lub, jeśli taki jest zwyczaj, niech zaprowadzi uczniów do kościoła na wspólną z innymi litanię;-niech-uczniorrrtroskliwie doradza nabożeństwo do NTPannyi Anioła Stróża.

------8. Czytanie duchownepzwlaszczarr żywotów świętych,'niech bardzo^-usilnie zaleca;

natomiast niech nie tylko sam wystrzega się odczytywania uczniom nieczystych pisarzy i w ogóle książek niebezpiecznych dla obyczajów młodzieży, ale także ńiech odstrasza uczniów według sil, aby ich poza szkolą nie czytali.

9.    Niech sprawi, aby nikt nie opuścił spowiedzi miesięcznej ; nakaże zaś każdemu imię, nazwisko i klasę, na cedulce napisane, oddać spowiednikowi, ażeby potem przy przeglądzie cedulek poznał, kogo nic było.

10.    Niech modli się często do Boga za swoich uczniów i niech ich buduje przykładem własnego bogobojnego żywota.

11.    Prefektowi studiów gimnazjalnych^{2 3 4} będzie posłuszny we wszystkim, co dotyczy tych studiów i karności szkolnej; bez jego zapytania nie przyjmie nikogo do szkoły i nie uwolni, nie zacznie objaśniania żadnego podręcznika ani nic da nikomu zwolnienia od wspólnych ćwiczeń szkolnych.

12.    Niech wszystkie szkoły pozostają na swoim stopniu. O retoryce i humanistyce powie się osobno; gramatyki zaś powinny być trzy klasy, w których niejako jej kurs ma być ukończony. Wszystkie przeto reguły Emanuela² mają być podzielone na trzy części, z których każda należałaby do jednej klasy, tak jednak, aby w każdej klasie materiał poprzedniej powtórzono, jak to w regułach każdego nauczyciela klasowego • będzie podane.

13.    Także w gramatyce greckiej będzie mniej więcej następujący podział. Część pierwsza, dla klasy najniższej, zaczynając od wiadomości elementarnych, obejmie i-miona proste. verbum substanuvum, i słowa' proste. Druga, dla klasy średniej, imiona- ściągnięte, “słowa zwrotne,‘słowa’na mi i łatwiejsze formacje. Trzecia, dla klasy najwyższej, resztę"części mowy T co się "rozumie przez gramatykę elementarną z wyjątkiem narzeczy i uwag trudniejszych. Czwarta, dla humanistyki, całą składnię.

Nareszcie część piąta, dla retoryki, naukę wierszowania⁵.

... 14. Podział czasu.- szkolnego, - który^wynosi w- retoryce najmniej dwie godziny, w humanistyce zaś i innych szkołach póltrzeciej⁶ godziny rano i tyleż po południu, a najmniej dwie godziny w dniu wolnym, ma być zawsze ten sam, aby zostało ustalone, jakie godziny na jakie ćwiczenia mają być użyte.    . „ '

15.    Jednak porządek tych ćwiczeń na zlecenie prowincjała⁷ stosownie do zwyczaju miejscowego może być zmieniony, byleby .tylko zatrzymano czas, wskazany w regułach każdego nauczyciela i raz zaczęty porządek stale zachowywano.

16.    Jeżeli dzień świąteczny przypadnie na sobotę, ćwiczenia tego dnia mają być przesunięte na poprzedzający lub opuszczone.

__17. Ten sam rozklad.czasu o b owiązuje.w. dniu-wo Inym_ro-ile - nie są przepisane- osobne ćwiczenia; ćwiczenia zwyczajne albo należy skrócić,.albo każde z nich-odbywać kolejno; nadto zostawić trzeba nieco czasu na zawody³.

18.    Zwyczaj mówienia po łacinie ma być przede wszystkim surowo przestrzegany, z wyjątkiem tych szkól, w których uczniowie jeszcze po łacinie nie rozumieją; dlatego używanie języka ojczystego w rzeczach szkolnych nie ma być nigdy dozwolone; ma się nawet zapisywać opieszałych w tym względzie; z tegoż powodu nauczyciel niech zawsze mówi po łacinie.

19.    Lekcje, zadane na pamięć, mają uczniowie wyrecytować dekurionom, o których obowiązkach niżej w regule 36., jeśli przypadkiem nic ma innego zwyczaju w retoryce. Sami zaś dziesiętnicy najwyższemu dziesiętnikowi lub nauczycielowi zadanie wyrecytują; tenże nauczyciel nakaże codziennie rzecz wyrecytować kilku leniwszym i spóźniającym się do szkoły, aby poznać stopień zaufania do dziesiętników i utrzymać wszystkich uczniów przy sumienności. W sobotę należy publicznie oddeklamować. czego się w jednym lub także kilku tygodniach słuchało; gdy się księgę skończyło, można niekiedy kilku wybrać, którzy ją z katedry od początku do końca wygłoszą⁷, za co trzeba dać nagrody.

20.    Opracowania piśmienne mają być przynoszone codziennie w klasach gramatyki, z wyjątkiem soboty, w innych klasach opracowania w prozie codziennie, prócz dnia wolnego i soboty, wiersze zaś tylko dwa razy, mianowicie po niedzieli i po dniu wolnym, nareszcie temat grecki raz przynajmniej po południu w dniu wyznaczonym przez nauczyciela.

21.    Opracowania należy poprawiać zwyczajnie prywatnie i przyciszonym głosem _z każdym,uczniem_osobno,_aby tymczasem inni- mieli-sposobność do ćwiczeń stylowych.

Jednak dobrze będzie codziennie kilka.przykładów, bądź-z-najlepszych, bądź z najgorszych, z początkiem godziny lub na końcu publicznie odczytać i przerobić.

5.    Nauka wierszowania - nauka o regułach budowy wiersza. Kolegia jezuickie ćwiczyły też wychowanków w sztuce układania wierszy, dostarczając uczniom golowych recept, np. podręcznik jezuity M.K.Sarbicwskiego O poezji doskonalej (De perfecta poesi) - przyp. red.

6.    Póltrzeciej godziny - dawne: dwie i pól godziny (przyp. red.).

7.    Prowincjał -w kościele rzym.-kat. zwierzchnik kilku klasztorów jednej prowincji zakonnej. W początkowym okresie były 2 prowincje (polska i litewska), w chwili kasaty istniały już 4 prowincje jezuickie - przyp. red.

8.    Końce nacje, tj. zawody na tematy z nauki szkolnej między współzawodnikami tej samej klasy lub dwiema klasami jako całością. Por. niżej reguły 31. i 34.

9.    Przepis 19. znamienny dla przewagi nauki pamięciowej w szkołach jezuickich.

1

   Zarzucano jezuitom, Zc zdolniejszą młodzież, oddaną im do nauki, ściągali do swego zakonu nawet wbrew woli rodziców.

2

   W szkołach jezuickich prefekt odpowiedzialny byl za sprawy wychowawcze, Ij. dyscyplinę szkolną u-czniów i ich zachowanie poza kolegium - przyp. red.

3

   Sławna gramatyka łacińska jezuity portugalskiego, Emanueja AWarcza, wydana w 1572 r. i używana nawet w XIX w., chociaż usunięta z programów przez KEN.

4

   Imiona - w znaczeniu gramatycznym: wyrazy odmieniające się przez przypadki; słowa - czasowniki (przyp. red.).