CCI00205

-586 Polska XVIII'wiek

'6-ta. Ogólnie, cokolwiek zawiera edukacja fizyczna i moralna, wszystko to starania nauczyciela obejmować powinno. [...]

7 -mo. W rzeczach co do porządku domowego, co do rządu i powinności szkolnych, wyjazdu na czas krótki, wytrącania pensji za absencję, Rektorowi z Radą w zgromadzeniach Wydziałowych, Prorektorowi w zgromadzeniach Podwydzialowych nauczyciele podległymi będą. Prefektowi wszelkie uszanowanie okazywać i z nim się w rzeczach do urzędu jego należących znosić powinni.

8- vo. Ze spólnauczyciclami i dyrektorami⁵⁸ zgodnie i z przyzwoitym każdego u-szanowaniem obchodzić się będzie. W przypadających zatargach między nauczycielami - do Rektora w zgromadzeniach większych, między nauczycielami zaś i dyrektorami, kiedy dyrektor jest winnym, do Prefekta udawać się należy: bo skargi przeciw nauczycielowi zawsze do Rektora zanoszone być powinny, chybaby ważność rzeczy i niemożność otrzymania w domu sprawiedliwości przymuszała wytoczyć sprawę do Wizytatora lub Szkoły Głównej. W mniejszych zgromadzeniach zawsze do Prorektora obżalowanic czynione będzie.

9- tto. Każdy nauczyciel spisze regestr uczniów, którym dawać nauki podług rozrządzenia będzie, z wyrażeniem imienia, przezwiska, lat wieku, lat szkoły i dyrektora.

10- mo. Wyznaczy jednego lub dwóch podług potrzeby z uczniów znanych z cnoty i rzetelności, którzy by zapisywali nieprzytomność w szkole spóluczniów swoich.

0    przyczynach tej nieprzytomności wybadywać się będzie, a tym, którzy szkoły o-puścili, wszystkie opuszczone lekcje i nauki przejść i z nich sprawę oddać nakaże, wyznaczając prócz dyrektora zdolniejszych spóluczniów do przebieżenia z nimi o-puszczoncj nauki. Który by trzy dni w tygodniu szkoły opuścił, Prefektowi doniesie.

11- mo. Żaden Profesor, jako i nikt ze zgromadzenia nauczycielskiego, nic może dawać studentom prywatnych lekcji bez zezwolenia Rektora i póki nic skończy lat czterech dobrowolnego uczenia. Tc lekcje nic będą dawane w domu akademickim; kto się zaś podejmie być domowym nauczycielem, nic ma miejsca w zgromadzeniu.

12- mo. Każdy nauczyciel powinien raz w roku szkolnym wygotować doniesienie, czyli raport o uczniach i naukach swoich, w miesiącu lipcu, stosownie do Wzorów⁵⁹ IX

1    X. Rektorowi lub Prorektorowi oddać do przesiania. Szkole Glówncj.__Względem_zaś ksiqg elementarnych wypisze nauczyciel w raporcie swoim, jeżeli co.w biegu uczenia za powodem uwag i doświadczeniem postrzeże potrzebującego poprawy lub odmiany w porządku i wyrazach tamże użytych. Takowe uwagi, mimo raportów, każdy przesyłać może Towarzystwu do Ksiąg Elementarnych wyznaczonemu. [...]

13- mo. Dla skuteczniejszego dopilnowania, aby powinności nauczycielów zachowane były i rząd szkolny należycie prowadzony, co miesiąc składane będą obrady szkolne, stosownie do Rozdziału VIII. Rektor, na których rektor lub prorektor, prefekt i nauczyciele zasiadać mają, a protokół tychże obrad nauczyciele koleją trzymać będą.

58.    Dyrektor - pomocnik nauczyciela, zazwyczaj starszy uczeń, udzielający uczniom prywatnych lekcji.

59.    Wzory te były zamieszczone na końcu Ustaw.

\

Szkoły parafialne

(Rozdział XXII)

1- mo. Szkółki po miasteczkach i wsiach, bądź bliskie kościołów parafialnych, bądź dalekie od nich, pod imieniem szkól parafialnych zawierają się. Jedne z nich, zwłaszcza w miasteczkach, mogą być większe, to jest więcej nauk zamykające, inne, w których mniej nauk będzie, mniejszymi nazwane.

2- do. Oświecenie ludu około religii, około powinności stanu jego, około robót i przemysłu w tymże stanie, celem jest takowych szkółek. Każdy chętniej i dokładniej wykona obowiązki swoje, każdy lepiej odprawi robotę i rzemiosła, kiedy jako człowiek rozumny prowadzony w nich będzie, kiedy go nauczą, jako i dlaczego podległym mu być należy, jako dla pospolitego i swojego dobra ma używać władz duszy i ciała, które od Stwórcy odebrał.

3- tio. Do Rektorów wydziałowych i Prorektorów należeć będzie dozór i zawiadywanie szkól parafialnych, podług tego, jako się opisało w Rozdz. VIII. Rektor Wydziałowy, Prorektor. Rektorowie bliżsi uczynią między sobą okrćslcnic okręgu, w którym zawierające się szkoły parafialne przyłączone być mają do którego z ich wydziału, a potem z swymi prorektorami umówią się względem dozoru onychże.

4- to. Nim książki elementarne wyjdą, w większych szkołach dawana będzie nauka chrześcijańska, nauka obyczajów stosowna do wieku i kondycji uczniów, czytanie i pisanie, rachunki, początki rozmiaru z wiadomością miar, wag i monet; nauka ogrodnicza i rolnicza więcej przez okazywanie samychże robót niż przez mówienie i przepisy na pamięć; wiadomości zachowania zdrowia, leczenia bydląt, handlu wewnętrznego w tej okolicy i sąsiedztwie, użycia tych rzeczy, które się częstokroć po wsiach i miasteczkach zaniedbuje, a użytecznymi być mogą, jako to np. różnych roślin przy datnych do farb, sicrci bydląt, kor różnych drzew, starych chust, popiołów etc. W mniejszych zaś szkołach, gdzie zwyczajnie sami wieśniacy uczyć się mają, w mniejszym określeniu¹’" nauki do okoliczności stosowane będą. Trudna wprawdzie rzecz jest. aby bez książek i przygotowania na to mogli się znaleźć nauczyciele zdolni do prowadzenia tych nauk; z tym wszystkim, ile możność, oświecenie i gorliwość paslcrzów, dziedziców i dzierżawców dóbr, za zniesieniem się z Rektorem wydziałowym, takowym potrzebom zaradzać będzie.

5- to. Nauczyciel parafialny w obieraniu czasów nauk, osobliwie po wsiach, wzgląd mieć powinien na czas, w którym by dzieci potrzebne były rodzicom ku pomocy gospodarskiej. Ułożenie względem tego uczyni z plebanem. A najprzyzwoiciej będzie, aby wiejskie dzieci do szkółki od św. Michała do św. Wojciecha codziennie chodziły; w lecic zaś co niedziela stawiały się dla utrzymania w pamięci i powtarzania nauki.

6- to. Od nauk w tych szkołach nigdy nie ma być oddzielona wprawa młodzi w pracę, wytrzymywanie niewygód i odmian powietrza. Przeto jak najczęściej na otwartym polu zabawiać się mają, tam ćwiczenia sil odprawować, tam się jakimi pożytecznymi robotami zabawiać, jakimi być mogą: kopanie ogrodów, tarcie drzewa, kręcenie powrozów, zgoła roboty podług pory czasu. Zaleca się mocno dozorcom tych szkółek, aby nie pociągali uczniów do robót na pożytek swój własny, a dopieroż nowych stąd powinnoś-

60. Określeniu - tu: zakresie.