CCI00198

572 Polska XVIII wiek

dzienia,v budynki'i sprzęty domowe, zioła, drzewka, kwiaty, owoce, bydlęta, ptaszęta, kruszce, robaczki etc.

O PISANIU

1.    Formowanie jliter, równie jak poznawanie, na tablicy wprzód pokazać należy, napisać w oczach dziecięcia literę, kazać ją nazwać, kazać pod nią podobną formować, zmazać ją znowu i kazać nową napisać, tak kazawszy kilkunastu dzieciom powtórzyć, łatwo to wszyscy pojmą, a na przemiany raz jedni, znowu drudzy, aby to samo uczynili, dopilnować.

2.    Papier woskowany, na którym dzieci formują charakter⁴¹na wzór liter spod tego papieru przebijających się, dość dobrym jest sposobem przyuczania się do dobrego pisania. Tablice też pospolite po domach przy dozorze nauczycielów ułatwiać pożytecznie dzieciom tę naukę mogą.

3.    Pierwsze pisanie po nauczeniu się formowania liter powinno być w języku krajowym, rzeczy zrozumianych, zmysłom podległych, w wyrażeniu prostym i jasnym.

4.    Na pisywanie takowych rzeczy, wkładać młodzież w charakter czytelny, nie wiązany, tudzież punktacje i ortografią zachować, co od dobrego i rozsądnego czytania wielce zależy.

O RACHUNKU

1.    Arytmetyka jest to dusza wszelkiego rządu w życiu towarzyskim, kupowanie, sprzedawanie, ekonomia, rząd ludzi, wojsk, robót, rzemiosł etc., wszystko to bez rachunku być nic może, usilnie więc tę naukę dzieciom przekładać potrzeba.

2.    Ułatwiać ją rachunkiem rzeczy widzialnych, na przykład na ziarnach grochu lub

innego zboża pokazać dzieciom prostą numeracją; toż ziarna do ziam przydając lub ujmując, łatwo pojmą, co to jest addycja, subtrakcja, dopieroż tym samym sposobem widocznie obaczą, żc na przykład nmltiplikacja jest to samo, co kilkakroć powtórzona addycja, dywizja jest to samo, co kilkakroć powtórzona .yii/ura^c/a¹² --------

3.    Tak ułatwiwszy pojęcie rachunku, pokazać im cyfry wyrażające walor pewny i sposób zażywania onychże w rachowaniu, przez co i myśl dzieci przyuczy się do porządku, i trudności nie będzie w dalszych arytmetyki i geometrii lekcjach.

Co DO PORZĄDKU I POLICJI SZKÓL

l. Czas edukacji całej w przeciągu lat dwunastu zamykać by się powinien, a zatem od lat 4 lub 5 dzieci powinny zaczynać pierwiastkową swą edukację, aby w roku 17 lub 18 mogli być już do usług Ojczyzny użytecznymi.

41.    Charakter - tu: pismo.

42.    Addycja, subtrakcja - dodawanie, odejmowanie; nmltiplikacja, dywizja - mnożenie, dzielenie. Polska terminologia naukowa, w tym i matematyczna, powstawała dopiero; ogromne zasługi ma w tej dziedzinie Jan Śniadecki i podręczniki Towarzystwa do Ksittg Elementarnych - przyp. red.

2.    Równość wszelkiej kondycji między dziećmi utrzymywać, dystynkcją osób zachowawszy z przymiotów i aplikacji, pomniąc, iż dzieci szlacheckie równie jak chłopskie nic są innego w społeczności tylko dzieci.

3.    W rzeźwości i wesołości utrzymywać, wiele pomaga co do zdrowia ciała i umysłu.

4.    Do pracy i ustawicznej zabawy przyzwyczajać.

5.    Nie bojaźnią, ale własną jaką dziecięcia potrzebą prowadzić go do powolności, inne wszystkie sposoby są zabronione, a tak posłuszeństwo będzie roztropne, nie ślepe i podle.

6. Nie mówić nigdy tego, czego z łatwością nie pojmą, ale tego uczyć, co pod zmysły podpada, a doświadczeniem więcej ich oświecać jak słowy. Bajki Ezopa tym bardziej domowe, jako też cuda lub niepojęte tajemnice nie są jeszcze przypadające do rozumu dzieci. Będą mieli czas w wyższych szkołach poznać się z tą moralnością.

7.    Zabiegając, żeby wcześnie zmyślać nic uczyli się, nic przyprowadzać do potrzeby kłamstwa ostrością strofowania, tym bardziej karą.

8.    Chronić ich od wszelkiej okazji nie tylko zgorszenia, ale też poruszenia jakiejkolwiek pasji, żeby wcześnie mocą swoją ciała i dusz}- nic wycieńczały.

9.    Nie odbierać dziecięciu wolności, tylko gdy jej źle zażywa z swoją lub drugiego krzywdą, a tak jej smak i szacunek wcześnie da się im poznać.

10.    Izby, w których uczyć się dzieci będą, powinny być obszerne, wysokie, na miejscu suchym i wolnego powietrza, z kominem i piecem wygodnym, wesołe ile można, ozdobione malowaniem, mapami miast etc., zawsze w ochędostwie trzymane, aby dzieci nie patrzyły na szkolę jak na więzienie swoje, lecz jak na mile mieszkanie. Profesor zaś swoją przyjemnością osłodzi nauki.

11.    Nagrody dzieciom lepiej się aplikującym powinny być proporcjonalne ich wiekowi i z tą uprzejmością od profesorów dawane, która by serce ich ujmowała, milą im ufność ku nauczycielom i chęć ku naukom sprawując.

12.    Zdania swe sprawiedliwe o każdym dziecku w szczególności, do szkól powiato

wych corocznie profesorowie będą posyłać, sposobem wyrażonym w tabelach drukowanych umyślnie na to ułożonych.    ~ •    ------

Tc są w pierwiastkach przepisy dla szkól parafialnych, gdy tymczasem ułatwione okoliczności podadzą sposobność wydoskonalenia tego dzielą, od którego powszechna szczęśliwość zawisła. Trudno tego nie wyznać, że edukacja początkowa jest regułą życia całego, jest razem praca najtrudniejsza; lecz jakże jej ubliżyć około hodowania tych latorośli, z których żądamy doczekać się słodkich owoców. Nie znano u dawnych narodów, tylko jeden gatunek edukacji. Epaminondas w ostatnim roku długiego swego życia na pierwszych Rzeczypospolitej urzędach takim byl w mówieniu, w myśleniu i czynieniu, jak w piątym roku swego życia, gdy my tymczasem trojaką różną edukację bierzem: od rodziców, od nauczycielów i od świata, a ostatnia obala wszystkie pierwszych prawidła. Cala tedy usilność nauczycielów i rodziców do tego jedynie zmierzać powinna, aby każdy u nas od dzieciństwa miał zawsze myśl zdrową w ciele zdrowym. Orandum esl ul sil mens sana in corpore sano. Juven. Satyr. 10. [Tu następują podpisy 8 członków KEN.]