CCI00208

316 W- Polska XVI - XVIII w.

316 W- Polska XVI - XVIII w.

•22. Sposób poprawiania jest w ogólności następujący: wskazać błędy przeciw prawidłom;/zapytać, jak można by poprawić; nakazać współzawodnikom, aby .w razie przychwycenia! błędu zaraz publicznie go poprawili i wskazali prawidło, prze- 4.

ciw któremu zbłądzono; na koniec wszystko dobrze oddane pochwalić. Podczas gdy się --to dokonywa publi&nie, uczniowie mają sami dla siebie przeglądać i poprawiać brulion . (który zawsze wraz z czystopisem dla nauczyciela przynosić należy).

23.    Opracowania piśmienne poszczególnych uczniów powinny być codziennie przez nauczyciela poprawiane, gdyż wynika stąd szczególniejszy i bardzo wielki pożytek. Gdyby to jednak z powodu wielkiej ilości uczniów zrobić się nie dało, niech poprawi jak najwięcej, aby niczyjego zadania długo nie poprawionym nie zostawiał. Dlatego w tych zwłaszcza dniach, gdy przynosi się wiersze, niechaj przydzieli kilka zadań do poprawienia współzawodnikom (w tym celu dla większej dogodności każdy ma wypisać na grzbiecie zadania nie tylko swojenaz\Vskó’,Gecż Także V/spóizawodnika);‘nie-które sam "nauczycier~pódćzas“Vecytacyj pamięciowych po południu niech poprawi;— resztę według możności w domu.

24.    Podczas poprawiania zadań niech zadaje w dogodnym czasie różne ćwiczenia według stopnia szkoły, już to takie, już inne. Zapału młodzieży nic bowiem bardziej nie przytępia, jak nuda.

25.    W ten sam sposób ma się odbywać powtórka tak wczorajszej, jak i ostatniej lekcji; niech ją powtórzy całą jeden albo raczej kilku częściami, aby wszyscy się ćwiczyli; powtarzać zaś mają_rzeczy najgłówniejsze i najpotrzebniejsze naprzód lepsi, potem także inni uczniowie, a to albo w jednym ciągu, albo z przerwami na poszczególne pytania nauczyciela, przy czym współzawodnik ma przy powtarzaniu poprawić, jeśli drugi zbłądzi, lub wcześniej odpowiedzieć, jeżeli tamten zwleka.

26.    W sobotę ma się powtórzyć lekcje z całego tygodnia. Gdyby się kilku zgłosiło, że chcą być przepytani ze wszystkiego lub z całej księgi, niech nauczyciel wybierze z nich najlepszych i każe wspóluczniom zadać im po dwa lub trzy pytania; co nic ma pozostać bez nagrody.

27.    Na lekcjach objaśniać trzeba tylko starszych autorów, nigdy zaś nowszych. Bar

dzo dobrze będzie, jeżeli nauczyciel nie będzie mówił o wszystkim naraz i bez przygotowania, lecz w domu naprzód wszystko przemyśli i spisze i przestudiuje naprzód całą księgę lub mowę, która jest właśnie czytana. Forma zaś lekcji będzie mniej więcej następująca:    --------

Naprzód cały ustęp przeczyta, jeżeli przypadkiem w retoryce i humanistyce nie trwał oby to za długo._

__Po wtóre poda króciutko treść i w razie potrzeby"' związek z rzeczą""]poprzedzająca.

Po trzecie odczytując każdy okres poszczególny,""jeżetr objaśnia po łacinie,“‘niech wyjaśnia rzeczy zawilsze, łączy jedne z drugimi i zdanie czyni zrozumiałym, w każdym razie nie przez dziecinne opisywanie, kładąc jeden wyraz łaciński zamiast znajdującego się, lecz przez rzeczywiste wyjaśnianie znaczenia. Jeżeli objaśnia autora w języku ojczystym, niech zachowuje według możności szyk wyrazów; w ten sposób bowiem nawykną uszy do rytmu. Gdyby język rodzimy na to nie dozwalał, niech naprzód przełoży wyraz za wyrazem, a potem objaśni w duchu języka rodzimego.

Po czwarte powtarzając od początku, niech poczyni przystosowane do każdej klasy

•*

Ratio atque institutio studiorum Societatis Jesu ......    317

uwagi, jeśli nie wplecie ich raczej w samo objaśnienie." Co osądzi za godne zapisania, czego nie powinno być za wiele, niech dyktuje albo z przerwami przy objaśnianiu, albo osobno przy odbytej lekcji. Przeważnie pożytecznym bywa, jeżeli gramatycy nic,' nie piszą bez rozkazu.

28.    Lektura historyka lub poety tę ma właściwość, że historyk zwyczajnie szybciej

bywa czytany, podczas gdy przy poecie staranne omówienie krasomówcze jest bardzo na miejscu; trzeba też to robić, aby uczniowie przyzwyczaili się odróżniać między stylem poety a mówcy.    ....    '

29.    W objaśnianiu czy to retoryki Cypriana, czy metryki¹⁰, czy łacińskiej, czy grec

kiej gramatyki i tym podobnych przedmiotów, gdzie chodzi o prawidła, więcej na treść niż na słowa uważać należy.    ■"    .'

Gdy zaś w gramatyce, zwłaszcza w klasach niższych, cięższy ustęp przypada, ma on być przez jeden lub kilka dni powtarzany, albo należy wsuwać alb"d”pbwtarzać"rzeczy" łatwiejsze z innych części gramatyki' *7

30.    Tematu ćwiczenia stylowego nie należy dyktować doraźnie, lecz z obmyślanego skryptu, według możności na wzór Cycerona; niech ten kieruje się normą jakiegoś^-opowiadania, rady, życzenia, upomnienia lub czegoś w tym rodzaju; a gdy dyktuje się dosłownie, trzeba rzecz napisać i po łacinie, i w języku ojczystym. Niech nauczyciel każe zaraz dyktat odczytać, niech objaśni rzeczy trudniejsze, niech poda kilka słówek, zwrotów i innych pomocy, a wśród dyktatu niech ciągle przypomina, z wyjątkiem klasy retoryki, jak to i owo pisać należy i przestankować. Nadzwyczajne zaś i dłuższe jakieś ćwiczenie stylowe należy zadawać, gdy nadchodzi kilka dni świątecznych lub zachodzą wakacje większe lub mniejsze.

31.    Zawody, zwyczajnie tak urządzane, że nauczyciel zadaje pytania a współzawodnicy poprawiają odpowiedzi, wielce cenić należy i urządzać je, ilekroć czas na to pozwala, ażeby ożywiać szlachetne współzawodnictwo, jako wielką podnietę do studiów¹². Tc zawody mogą podejmować albo poszczególni ze sobą, albo kilku po obu stronach, zwłaszcza z dostojników klasowych, albo jeden może wystąpić przeciw większej liczbie. Zwyczajny uczeń będzie atakował zwyczajnego, dostojnik dostojnika; zwyczajny niekiedy także dostojnika i w razie zwycięstwa będzie mógł zdobyć jego godność lub inną nagrodę albo jakiś znak zwycięstwa, według tego, jak godność klasy i zwyczaj miejscowy wymagają.

32.    Ćwiczenia nadzwyczajne (i popisy publiczne) są bardzo pożyteczne, O czym to w ogólności powiedzieć należy (tylko dobrze przygotowani uczniowie mogą

_być_ wciągani _do egzaminów publicznych), że rzecz publicznego występu ma być _wprawdzie przez nauczyciela wygładzona, lecz nigdy całkowicie przez niego zrobiona,⁷ gdyż idzie tu o to, aby nie tylko pamięć uczmówTię kształciła, lecz takżeTch siły

10.    Cypriana - podręcznik jezuity Cypriana Soareza; metryka - zasady budowy antycznego wiersza -przyp. red.

11.    Znamienna jest w jezuickich klasach niższych, obejmujących pięć lat nauki, wyłączność kierunku językowego, kosztem realiów.

12.    Współzawodnictwo wprowadziło szkolnictwo humanistyczne pod wpływem literatury starożytnej, tak podnoszącej miłość sławy i zagrzewającej jednostkę do wybijania się ponad rówieśników. Jezuici doprowadzili ten środek wychowawczy do nadmiernej, aż niezdrowej, wybujałości.