CCI00231

310 Polska XVII wiek

XXII.    Niech nikt nie wyjeżdża na wieś lub do innych miast bez wyraźnego zezwolenia rektora.    ~~^r    ■ ’ ■    ~    ................. •-    *—*--*-*

XXIII.    W przypadku gdyby odwoływali ich stąd rodzice czy ktoś inny, kto ma do tego prawo, niech okażą zarówno rektorowi, jak i nauczycielom niewątpliwe dowody, że mają polecenie wyjazdu,! niech nie wydalają się bez ich i swych gospodarzy wiedzy.

PLAN NAUK I STUDIÓW W SZKOLE RAKOWSKIEJ

Plan ten i program skrystalizował się w miarę działalności szkoły w Rakowie, którą w czasach rozkwitu nazywano Sarmackimi Atenami. Miody Piotr Rzeczycki pragnąc dowiedzieć się, czego powinien się uczyć, by być należycie przygótó\vaiiyiiTcIo“ przyszlycll~zadaii Zyciowychrzwrócil-się-do- Marcina-Ruaru (rektor szkoły w latach* ! 621-1622), który-w obszernym liście przedstawi! mu plan i zakres nauki. Wskazówki Ruara wynikają z programu pięcioletniej szkoły rakowskiej, co znajduje potwierdzenie w dziełku Ślązaka Joachima Pastoriusa Palaestra nobilitmt (1654), a dedykowanym uczniom gimnazjum elbląskiego.

Źródło: [9, s. 115-117]

Najpierw radzę ci, abyś z Pisma św. poznał dokładnie wolę Boga i tajemnice naszego zbawienia, ponieważ cala nasza troska powinna zmierzać do tego. byśmy po upływie tego życia stali się uczestnikami niebieskiej szczęśliwości, i abyś w tym celu każdego przynajmniej dnia przeczyta! jeden rozdział zc Starego. a jeden z Nowego Testamentu i to w języku ojczystym, by tym łatwiej utkwiła w pamięci rzecz przeczytana i mogła być użyteczna w życiu publicznym [...]. Radzę również, abyś jako modlitw nauczył się na pamięć kilku psalmów Dawida—już to w języku polskim, już to, jeżeli wolisz, w łacińskim przekładzie Buchanana¹, które nauczyciel Twój będzie ci inógl przedtem objaśnić.

Po trosce o sprawy święte polecam ci naukę języków, do których obecny Twój wiek najbardziej jest odpowiedni, a przede wszystkim języka łacińskiego, którego znaczenie z powodu jego rozpowszechnienia w Europie, szczególnie zaś w Twojej ojczyźnie, jest ogromne. Jako nauczycieli tegoż poleciłbym ci gorąco Cicerona i Tcrencjusza. z nowszych zaś autorów listy Politiana i Bandiusa. Do nauki języka francuskiego, skoro masz zamiar teraz udać się do Francją nie potrzebuję cię zachęcać, ponieważ on sam przez się będzie ci się narzucał w życiu rodzinnym. Nie możesz również obejść się bez nauczyciela* lub znajomości języka włoskiego, skoro będziesz przebywał w Genewie; dlatego sądzę, że obok języka trancuskiegó~należy polecić 'ci 'także^-naukę-języka* włoskiego, a to~z~pówodu jego p?żyśtępńóŚćTT~wielkiego^- znaczenia na dworze królewskim i licznych magnatów polskich.

Jeżeli będziesz miał sposobność zatrzymać się gdziekolwiek w Niemczech, chciałbym, abyś nie zaniedbał też naszego języka, chociaż bowiem mniejsze ma on znaczenie w Polsce jako zbyt pospolity³, posługiwanie się nim jednak - właśnie dlatego, że jest tak pospolity - jest znaczne zarówno na dworze i w służbie wojskowej, jak wreszcie w życiu publicznym, zwłaszcza w interesach z kupcami.

Zresztą ponieważ znajomość języków, choć pod pozorem wykształcenia powszechną się teraz staje, nie zawiera w sobie samej mądrości i o tyle tylko zasługuje na pochwalę, -o ile nam ułatwia przystęp do mądrości w różnych językach, a przede wszystkim^-w łacińskim wyłożonej, przeto powinieneś już obecnie w tym młodzieńczym wieku zająć się tymi naukami, które naprawdę są godne człowieka szlachetnego. Chciałbym wymienić tu przed innymi logikę jako nauczycielkę twojego sądu, za pomocą którego£ możesz we wszystkim należycie odróżnić prawdę od fałszu. Nie potrzebujesz w jej mozolnych zawiłościach, jak to wielu czyni, długo siedzieć; wystarczy raz przestudiować jakiś jej podręcznik, np. Molinaeusa⁹, i przyswoić go sobie następnie przez praktykę.

Z nauk innych, które przystoją szlachetnemu młodzieńcowi, najgłówniejszymi są - moim. zdamem_-_matematyka^ nauka o państwie_j umiejętność prawa. Gdy zachęcam cię do ^matematyki, nie myślę nużyć twego umysłu subtelną teorią tej najdoskonalszej^-naułdr~ W arytmetyce wystarczy zapoznać się z tym tylko, ćó~będzie rhogió~ci być przydatnym przy stosowaniu rachunków w życiu codziennym. Z ogólnymi wzorami geometrii powinieneś się o tyle zaznajomić, abyś umiał się nimi w praktyce posługiwać, do czego-bar-dzo często nadarza się sposobność w życiu cywilnym i wojskowym. Do matematyki można by także dołączyć naukę geografii. [...] Ale przede wszystkim radzę ci, abyś się zabrał do nauki o państwie, której wskazówek powinieneś początkowo - moim zdaniem - szukać u Lipsiusa¹⁰. a to z tego powodu, że tam znajdziesz bardzo wicie znakomitych sentencji starożytnych. Obok Lipsiusa mogę również polecić ci naukę o państwie Schónbomcra". zastosowaną głównie do stosunków niemieckich, której poznanie jest korzystne szczególnie dla Polaków z powodu sąsiedztwa i wzajemnych związków obu narodów. Do nauki o państwie słusznie też dodam historię, która za pomocą opowiadania o zmiennych kolejach rzeczy ludzkich wpływa na nasze postanowienia w życiu prywatnym. Do tej nauki zaprasza cię sama przyjemność lektury, której obecny twój wiek zwykł był pożądać. Z autorów dziel historycznych powinieneś - sądzę - przerobić najpierw pilnie Justyna¹², albowiem dzieje różnych ludów i różnych wieków ujął w jednym jak gdyby związku historycznym (lino velut historiae corporc). Ponieważ zaś w Rzeczypospolitej polskiej istnieje bardzo wiele urządzeń i zwyczajów, które odpowiadają takimże narodu rzymskiego, przeto ogromnie bym ci radził, abyś po Justynie zapoznał się z Liwiuszcm”. Dla rozmaitości możesz wpleść niekiedy lekturę Curtiusa¹'¹, który czyny Aleksandra Wielkiego opisał bardzo pięknym stylem. Abyś wszedł także w historię ojczystą, której wstyd jest nie znać, polecam ci Florusa Poloni-

9.    Molinaeus - Piotr Moulm (1568 - 1658) protestancki wykładowca fllozofirna najstarszym-hołender skiinunfwersytecie w Lejdzie (stara rzymska osada Lugumium Batavorum); autor traJctatmntypa-pieskiego Heraklit albo marność i nędza życia czlowieka( 1609) - przyp. red.

10.    Justtts Lipsius (1547 - 1606), popularny flamandzki humanista, autor dzieła przełożonego tn.in. i na ■jęz. polski Politica pańskie. To jest nauko jako pan i każdy przełożony rządnie żyć i sprawować się ma. Kraków 1595 i 1608 - przyp. red.

11.    Georg Schónhomer (1579 - 1637), prawnik niemiecki, autor dziel o polityce - przyp. red.

12.    Justyn - Marcus Iunianus lustinns, historyk z II lub HI w.n.e., autor wyciągu zHistońae Ptiilippicae Pompejusu Trogusa (Compendium z Historii) - przyp. red.

13.    Liwiusz z Padwy (59 p.n.e. - 17 lt.e.), historyk rzymski, który w dziele Ab urbe condita libri (Od założenia miasta) przedstawiał dokładnie prastare instytucje i tradycje rzymskie - przyp. red.

14.    Ouintus Curtius Rufus, dziejopisarz rzymski, autor Historii Aleksandra Wielkiego w X księgach, cieszącej się popularnością ze względu na ciekawą (romansową) narrację - przyp. red.

1

Georgu Buchanan (1506 - 1582) autor parafrazy psalmów Dawida; za wyznawanie protestantyzmu

wygnany z ojczystej Szkocji - przyp. red.

°    Ań? nń™i»*»en - T ^ohiłisk*ie^o w btsfmkcti rłta rvti(>w - orzvp. red.