CCI20100127056

510 Nancy K. Miller

w bibliotece, słownikowych, encyklopedycznych - w obrębie owego kulturowego tekstu zwanego przez Jamesa „publicznym funduszem aluzji i cytacji” - w swoim ujęciu Arachne Hillis Miller nie uczynił odniesienia do przedstawień gobelinu Arachne, do tego, c o tkaia⁵⁹.W ten sposób Miller objął elizją to, co ja traktuję jako ową różnicę krytyczną, a co ostatecznie odcina Arachne od Ariadny: samo robienie tekstu. Ten obraz Arachne, który proponuje Miller, „pajęczyny pożerającej swego samca, tkającej siec, którą jest ona sama i która zarazem ukrywa i odsłania pewną nieobecność, ową przepaść” (s. 161), jest obrazem tego pająka, którym s t aj e się Arachne prządka. Kiedy Miller przechodzi od owej przepaści do „tekstu - Arachne - jako misę en abyme”, to ustanawia tę właśnie pustkę, którą jej gobelin odrzuca. Faktycznie Arachne wypełnia od nowa ikonografię opowieści Ariadny: według etymologii Gravesa, Ariadna była także znana w antyku jako Erigone, jedno z owych rozpaczających ciał kobiecych, które widzieliśmy wcześniej na gobelinie Arachne.

Kara Ateny przywraca Arachne do granie żeńskośei, do owego wiecznego odtwarzania pracy żeńskiej, do, mówiąc ściśle, owej wydzieliny pająka, stanowiącej podstawę neologizmu Barthesa, do owych nici w rękach lcoronczarki, przywołanych przezeń w S/Zyeko figura wytwarzania tekstu. Pomimo że uznanie dla sztuki Arachne zakłada się w obrębie narracji ojej tworzeniu - w końcu przecież nie przegrywa ona zawodów (inaczej niż w przypadku śmiertelników podanych jako przykłady przez Atenę) -- to dziedzictwo jej jako artystki zostaje odcięte przez żeńską strażniczkę prawa⁰⁰. W jakimś tedy geście analogicznym do wynalezienia przez Barthesa pająka i jego sieci Owi diusz opowiada nam pewną historię, w której mamy na scenie żeńskie pragnienie, by tworzyć sztukę, a jednak owa wola uzyska tekstową postać nie wcześniej niż wówczas, gdy nastąpi pozbawienie tej historii autorstwa, które stanowiło pierwszoplanową motywację do jej stworzenia. Artysta staje się na powrót „kobietą”; przywróconą dziedzinie tego, co naturalne, gdzie, jak zauważa Joplin, tka ona jedynie „dosłowne sieci, sklejone, niezrozumiałe wzory” (s. 50-51). ^{1 2}

511

5Y .1 -*    "aZSL/jU SfcSHEUUSlSiflffi *1V; vV ’ rT-1 S2v

Arachnologie: kobieta, tekst i krytyka

Zdaje się, że wraz z zakończeniem opowieści o niej kobieta pająk wywołuje zupeine zablokowanie kobiety tkaczki złotych nici: jakby kara Ateny zniszczyła nie tylko postaci z tekstu kobiecego, ale i z Owidiuszowego. Czy też raczej Owidiuszowi nadto się udało, skoro jego „intencją”, wypisaną przezeń w początkowych wersach, było opowiedzieć, „jak się w nowe kształty przemieniały ciała” (s. 1). To, że pamiętamy pająka, a nie kobietę, stanowi po części funkcję zamysłu poety: nam, dobrym czytelnikom, pozostaje metamorfoza, pozostają metafory tego tropu jako następstwo. Lecz nie mistrzostwo Owidiusza stawiam tutaj pod znakiem zapytania, tylko właśnie jego dziedzictwo wraz ze skutkami: to, jak w historii portret a r t y-sty staje się kobietą (pająkiem). W wielu nowych odczytaniach Przemian obrazy z gobelinu Arachne były stale zawłaszczane przez gesty interpretacyjne, które dematerializują gcnder wytworów kultury, a w tym procesie przemieszczenia alegory-zują referencjalne roszczenia przedstawianego ciała żeńskiego do przedstawienia². Także więc dla krytyki feministycznej zadaniem jest czytanie dla Arachne, szu kanie w lekturze Arachne⁰”, to znaczy nie tylko jej, „innej kobiety”, ale szukanie w lekturze gdzie indziej i na inne sposoby emblematów jakiejś żeńskiej sygnatury, jak próbowałam tego w niniejszej książce w poszukiwaniu pewnej tradycji pisarek feministycznych.

W geście rozpoznania, który opisały Gilbert i Gubar, poetka osiemnastowieczna Ann Finch s nostalgią przypomina zawody Arachne z Ateną, niczym jakieś wczesne po-

^(il To właśnie tej tendencji do lektury alegorycznej, wyczytującej kobietę - bo czyż nie mamy tu właśnie historii ludzkiej pychy, jak w wypadku Apolla i Marsjasza etc. - przeciwstawia się samo-świadomie nadczytywanie: wczytując kobietę z powrotem. Przykładem moim jest tutaj jedyne wizualne przedstawienie Arachne j ako artystki, z którym się zetknęłam, Bajka o Arachne Veldzqueza (J 644—1668). Wdzięczna jestem Marcii Welles, że zwróciła moją uwagę na ten obraz. Chociaż było „długo uznawane za realistyczny wizerunek Królewskiej Wytwórni Gobelinów Santa Isabel w Madrycie”, dzieło to odczytuje się dziś zwykle jako „alegorię sztuk”. Niemałą sprawą jest w moim przypadku to, że na obrazie Vel&zqueza gobelin Arachne został p r z e k s z t a ł c o n y w Tycjanowskie Porwanie Europy, a faktycznie nim z a s t ą p i o-n y, co nadaje mu funkcję jakiegoś piktorialnego intertekstu. Arachne pojawia się jako artystka tylko po to, by zniknąć, dać się z powrotem przekształcić w jakąś kobietę w tekście.

Na temat skomplikowanych relacji intertekstualnych między Porwaniem Europy a losem gobelinu Arachne w renesansie, zob. 1). Rosanda, „Ut Pictor Poeta”: Meaning in Titiaris Poesie, „New Literary His-tory” 1971-1972, nr 3, szczególnie s. 54-54. Przeprowadzona przez Rosanda analiza odczytania Tycjana demonstruje (choć nie taki ma, oczywiście, cci) sposoby oddawania sobie wzajemnie hołdu przez artystów pici męskiej za pomocą figuracji gwałtu. W Muiopotomos: or theFale ofthe Butterjlie, gdzie Spenser przepisuje Owidiuszowe ujęcie tekstu Arachne, akcent pada również na (szczegółowe) przedstawienie porwania Europy.

⁶² „To read for Arachne” oznacza zarazem „czytanie dla Arachne” (co jest nawiązaniem do wstępu) i „szukanie w lekturze Arachne” (czyli podmiotu kobiecego pisania) - przyp. tłum.

1

^r,l) Typowy przykład brzmi: „W mitologii greckiej kobieta z Lydii, która wyzwala Atenę na pojedynek w sztuce tkackiej. Rozgniewana na takie zuchwalstwo bogini zniszczyła robotę Arachne, a kobieta zaraz się powiesiła. Potem Atena zmieniła ją w pająka”, The New Columbia Encyclopedia, New York-London 1975, s. 132. WLeDictionnaire des antiqnit6sgreegues et romaines, red. Cli. Darenberg, E. Saglio, Paris 1915, historia Arachne stanowi tylko odsyłacz do Ateny.

⁰⁰ Jakie ryzyko niesie (akt, że kobieta zastępuje prawo? Na ile moglibyśmy odczytać ową destrukcję tekstu Arachne przez Atenę jako symptom Bloomowski: konieczność pokonania przez poetę swego prekursora? Czy kompletnie nie do przyjęcia jest dowodzenie, że Owidiusz wystawia tutaj p o prze z k obie t y swój własny „lęk przed wpływem”? (Feministyczne odczytanie tego męskiego paradygmatu podają Gilbert

2

Gubai; Madwoman...,op. cit., s. 46 i n.) Na temat Ateny jako pewnego alibi Jub pseudokobiety, „córki Prawa (dawcy)” zob. „Double Displacement” G.C. Spivak, Displacement and Ihe Discourse ofWoman, op. cit., s. 187; zob. też ibidem, s. 174,179.