Drzewo życia 7

tradycja stanowiła immanentną część porządku świata. Oczy wiście nie wszystkie zwyczaje i cfbrzędy miały jednakowe znaczenie i ich zaniedbanie nie zawsze groziło katastrofą kosmiczną. Były one zhierarchizowane. Niedopełnienie nakazanych tradycją praktyk magicznych podczas siewu spowodowałoby nieurodzaj, nieprzestrzeganie zakazów obowiązujących w trakcie świąt miało sprowadzać zemstę demonów, nieprecyzyjne wykonanie gestów symbolicznych lub zniekształcenie formuły magicznej powodowały brak oczekiwanego rezultatu.

Czy w takiej sytuacji ktokolwiek próbował sprawdzić prawdziwość odwiecznych przekonań, narażając się przy tym na nieobliczalne w skutkach niebezpieczeństwa grożące nie tylko jednostce, ale całej grupie społecznej, wszystkim mieszkańcom wsi? Aby mogło dojść do tego, potrzebne były głębokie przeobrażenia świadomości.

Przekonanie o niezmienności tradycji i ciągłym powtarzaniu dawnych — raz na zawsze ustalonych — wzorów i treści wywierało poważne skutki psychologiczne. Jednostajność rytmu kosmicznego, niezmienność obrzędów dorocznych, wykonywanie wszystkich czynności według „ponadczasowych” reguł powodowało poczucie nieskończonego odtwarzania sytuacji zaistniałych ongiś, w zmitologizowanym czasie minionym. W ten sposób przeszłość stawała się swego rodzaju „psychologiczną rzeczywistością dnia dzisiejszego”, jak określił to Bronisław Malinowski¹. Zjawisko zaobserwowane już dawno wśród społeczności plemiennych występuje także wśród ludności wiejskiej. Stefan Czarnowski, pisząc, że „obyczaj jest w rozumieniu chłopskim poza czasem”, dostrzegł ten specyficzny typ reakcji na trwanie w czasie.

Przeszłość tworzyła w świadomości ludowej obraz synchroniczny, zbudowany wedle zasad niewiele mają-

210

1

Por. B. Malinowski: Szkice z teorii kultury. Warszawa 1958.