DSC00555

Par ce dessin il est montrć Les abus du monde renversć³⁵.

(Za pomocą tego rysunku ukazano Wybryki świata na opak odwróconego.)

W półmroku ogarniętego obłędem umysłu „świat na opak” może wyrażać też zgrozę. Dzieje się tak w poemacie Thćophile de Viau (zm. 1626), z którym wiele wspólnego ma „surrealizm” lat 1920:

Ce ruisseau remonte en sa source;

Un boeuf gravit sur un clocher;

Le sang coule de ce rocher;

Un aspic s’accouple d’une ourse,

Sur le haut d’une vieille tour Un serpent deschire un vautour;

Le feu brusie dedans la glace;

Le soleil est devenu noir;

Je voy la lunę qui va cheoir;

Cet arbre est sorty de sa place.

(Tli wstecz do źródła spływa rzeka,

Tu włazi wół na dach dzwonnicy,

Żmij płodzi młode w niedźwiedzicy,

Żywa ze skały krew wycieka;

Gdzie sterczy wieży szczyt zmurszały,

Wąż szarpie sępa na kawały;

Buzuje płomień w zimnym lodzie,

Czernieją słońca boskie lica,

Wisi na włosie tarcz księżyca,

A drzewo chodzi na swobodzie.

Przekł. W. Szymborska)

Grimmelshausen opisuje (Ewig wahrender Kalender, E. Hegaur, 195), jak w wieku 17 lat oglądał Kupferstiick auf einem Bogen Papier (kopersztych na arkuszu papieru), który przedstawiał świat wywrócony do góry nogami: „Ja / ich bildete mir die Sach so steif ein / daB mir auch davon traumte; dann da kam mir vor / wie der Ochse den Metzger metzel-te / das Wild den Jager fallete / die Fisch den Fischer fraBen / der Esel den Menschen ritt / der Lay dem Pfaffen predigte / das Pferd den Reuter tummelte / der Arme dem Reichen gab / der Bauer kriegte und der Soldat pfliigte”³⁶ (Tak to sobie dobitnie wyobrażałem, że aż mi się o tym przyśniło: więc zdawało mi się, że widzę wołu ćwiartującego rzeźnika, myśliwego schwytanego w pułapkę przez dzikiego zwierza, ryby, które pożerają rybaka, osła, jak jedzie na człowieku, świeckiego, który wygłasza kazanie do księdza, konia harcującego na grzbiecie jeźdźca, biedaka, który daje jałmużnę bogatemu, wieśniaka, który walczy, i żołnierza, który orze).

Powróćmy teraz jeszcze do buntu młodzieży przeciwko nauczaniu, który nas skierował na ślad „świata na opak”. Walka między pokoleniami jest jednym z wielu konflik-

³⁵    K. Tolnai, „Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen in Wien”, VIII (1934), s. 113.

³⁶    Inny przykład u J. Boltego, Bildergedichte des 17.Jhs._% nr 10, Die verkehrte Welt w: ,JZs. f. Yolkskunde” 15, 1905, s. 158 i n.

106