DSC07027 (2)

126 Józefa Brągiel. Stanisław Kawula

personalnego i w efekcie doświadczać nie tylko uczucia osamotnienia, ale i faktu samotności.

Najbardziej intensywnie doznają uczucia osamotnienia jednostki w okresie młodości i wczesnym okresie dorosłości oraz w okresie starczym. Najmniej podatne na osamotnienia są osoby niezamężne, samotne, a wśród zamężnych osamotnienie najczęściej dotyczy osób ze statusem małżeństwa zdezintegrowanego lub rozpadającego się. również osoby bezrobotne lub z niskimi zarobkami są bardziej podatne na poczucie osamotnienia niżeli te, które mają atrakcyjną i dobrze płatną pracę.

Kobiety z reguły wykazują większą podatność na osamotnienie niż mężczyźni. Mężczyźni w sytuacjach osamotnienia częściej niż kobiety nadużywają różnych form zachowania seksualnego, a także lekarstw czy używek. U kobiet przeżywających osamotnienie przeważa zachowanie kompensacyjne — stroją się nadmiernie, nawet dziwacznie, jedzą i piją w sposób bardziej wyszukany, odwiedzają „na siłę" znajomych.

Poczucie osamotnienia może być efektem zmian w obrębie całej rodziny. Do najbardziej charakterystycznych zdarzeń w rodzinie należy zaliczyć rozwód, który wnosi najczęściej negatywne zmiany w strukturze i funkcjonowaniu rodziny, przyczyniając się do przeżywania poczucia osamotnienia u wszystkich jej członków. Utrata znaczącego partnera może być najbardziej- traumatyzującym doświadczeniem, jakie życie może w ogóle ofiarować. Efektem częstych rozwodów jest tendencja do zakładania rodzin zrekonstruowanych, w których oprócz jednego rodzica biologicznego pojawia się osoba nowa, rodzic zastępczy, który może czasem u dziecka pogłębić poczucie osamotnienia.

Należy zaznaczyć, że poczucie osamotnienia zagraża nie tylko członkom rodzin rozwiedzionych, ale także bardziej lub mniej zdezintegrowanym, a nawet prawidłowo funkcjonującym, w których mogą wystąpić płaszczyzny dysfunkcji, stanowiące źródło osamotnienia dla któregoś z członków rodziny. Osamotnionym mniej lub bardziej może się czuć partner związku z powodu złej komunikacji, braku otwartości i czułości lub niewystarczającego inwestowania w ten związek.

W sposób szczególny poczucie osamotnienia może występować u obydwu partnerów, gdy jest zbyt małe przywiązanie do partnera, czy raczej mało miłości, lub występuje długo trwająca rozłąka partnerów. Ważnym źródłem poczucia osamotnienia dla obydwu partnerów może być pojawienie się atrakcyjnej alternatywy, np. tzw. „trójkąta” (J. Rostowski, 1990).

W ostatnich latach coraz częściej przedmiotem badań jest wpływ poziomu samopoczucia członków rodziny na stan ich zdrowia psychicznego — na występowanie śmiertelności (zawał), samobójstw, zabójstw, nadużywania alkoholu. Wyniki badań wskazują, że zjawiska te wyraźnie nasilają się u partnerów rozwo-

dzących się lub będących po rozwodzie (M. Jarosz, 1987). Pomijając skrajne formy owych zaburzeń, wyraźnie o charakterze klinicznym i rzadziej występujące, okazuje się, że symptomem osiowym dla partnerów tej kategorii małżeństw jest intensywne poczucie osamotnienia, a także niski poziom poczucia sensu życia i podwyższony poziom niepokoju — lęku oraz depresji. W miarę postępującego procesu dezintegracji małżeństwa oraz rodziny coraz częściej i wyraźniej zjawiska te nasilają się. Ewentualność ta dotyczy przede wszystkim tych jednostek, które napotykają na znaczne trudności w zaspokojeniu potrzeby miłości, ścisłej więzi emocjonalnej i przynależności, a z drugiej strony — na zachowaniu autonomii osobistej i szansy samorealizacji.

4. Matka i ojciec w wychowaniu rodzinnym (S. Kawula)

OJ C-M3L.

Według rozległych studiów i badań empirycznych aótorów różnych krajów rola ojca w wychowywaniu jest gwarantem właściwego rozwoju psychospołecznego dziecka, yest to rola wręcz niemożliwa do zastąpienia przez kobiety, a w poglądach niektórych autorów jest ona ważniejsza niż rola matki (K. Pospiszyl, 1978, s. 7-12).

Jak okazuje się z wielu badań i obserwacji, największe znaczenie ma uczestnictwo ojca w procesie właściwego społecznego przysposobienia do roli, jaką wyznacza mu płeć dziecka. Mechanizm ten polega na „typizacji” tego zachowania. Wynika to - jak niektórzy twierdzą - z większej sztywności zachowania i konserwatyzmu mężczyzn, z ich skłonnościami do pedanterii i,jasnych podziałów”. Jak się bowiem okazuje, matki mniej są skłonne ściśle przestrzegać zarówno sposobów ubierania się dzieci, jak i konieczności wpajania im „płciowych schematów” zachowania. Rzecz ma się zupełnie odwrotnie w wypadku ojców i mężczyzn. Ci od najwcześniejszych lat życia dziecka bardzo silnie starają się przekazać sposoby zachowania „właściwe” dla przedstawiciela danej płci (K. Pospiszyl, 1978, s. 7-8). O ile matka, wychowując dziecko chciałaby je jak najdłużej zatrzymać przy sobie, o tyle ojciec wyprowadza je z domu i pokazuje, jak żyć w świecie pozarodzinnym.

(Ojciec — jako wychowawca pobudza rozwój intelektualny i pragmatyczny /dziecka, lecz nie narzuca mu drogi życiowej. Jest poprzez swój wpływ wychowawczy strażnikiem wolności dziecka. Uczy je wybierać między impulsywnością, a racjonalnością i stawać się w pełni dojrzałą dorosłą osobą. Dzieci uczą się ról pełnionych przez własnego ojca w sposób spontaniczny, obserwując naturalne, nie wyreżyserowane zachowanie ojca. Jest to niejako „wychowanie przez życie”, wychowanie przez współżycie rodzinne z ojcem, który pełniąc określone role społeczne, stwarza wzorce zachowań. Te wzorce zachowań dzieci interioryzują, niejako „wmontowują” w swą osobowość. I tak np. chłopcy uczą się ról męża, ról dojrzą-