DSC07116 (3)

zmienia środowisko rówieśnicze, instytucje wychowujące i wychowawców, nic śmienia natomiast rodziny, z wyjątkiem wypadków, gdy ulega ona rozbiciu.

Jednym z podstawowych elementów konstytuujących" rodzinę jest wspólny system wartości małżonków będący istotnym składnikiem tworzonej przez nich mikrokultury rodziny. Konflikty w sferze wartości między małżonkami czy później między pokoleniami powodują napięcia, które wpływają niekorzystnie na wypełnianie przez rodzinę szczególnie funkcji socjalizującej i funkcji psychohigienicznej. Stanowią one zagrożenie nie tylko dla prawidłowego przebiegu procesu internalizacji norm, wartości i wzorów postępowania, lecz również stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego członków rodziny.

Każda rodzina tworzy własny system wartości obejmujący zarówno wartości niższe, użytkowe, jak i wyższe, nadające sens życiu. Jest to system wartości wspólnych przede wszystkim dla współmałżonków, a następnie także i dia dzieci. Jednak nie wszystkie wartości uznawane przez jednostkę wchodzą do systemu wartości wspólnych. Zastanówmy się zatem, jak powstaje system wartości w rodzinie?

System ten jest tworzony przez małżonków zasadniczo w pierwszej fazie małżeństwa, choć w okresie poprzedzającym małżeństwo, jeśli nie trwa ón zbyt krótko, kształtują się pierwsze zręby tego systemu. Wartości akceptowane przez przyszłych małżonków stają się zaczątkiem powstającej między nimi więzi. Rozwiążmy specjalną grupę wartości dotyczącą życia rodziny. Wspomniano już, że przyszli małżonkowie za jedną z naczelnych wartości uważają samo życie małżeńskie, a więc pragnienie dzielenia z kimś radości, i trudności dnia codziennego, a przy chęci posiadania dzieci wartością staje się także życie rodzinne, czyli pragnienie życia w gronie najbliższych — współmałżonka i dzieci.

Istnieje ponadto kilka sfer życia małżeńskiego i rodzinnego, z którymi wiążą się określone wartości. Należą tu wartości związane z wzajemnym ustosunkowaniem się członków rodziny do siebie, takiej ak miłość małżonków— łącznie ze sferą życia seksualnego —— oraz przyjaźń, a także wartości dotyczące rozwoju osobowości członków rodziny i realizacji indywidualnych dążeń. Poza tym są też wartości odnoszące się do pozycji społecznej rodziny, (wyznaczonej głównie przez wykształcenie i zawód małżonków) oraz pozycji ekonomicznej (wyznaczonej przez zarobki czy inne dochody, a także przez gospodarność męża i żony). I wreszcie wartości związane z różnymi sposobami spędzania wolnego czasu, a więc z życiem towarzyskim, kulturalnym, uprawianiem sportu itp. Wymienione sfery są podstawowe dla życia małżeńskiego I rodzinnego i dlatego akceptacja ich i związanych z nimi wartości ma istotne znaczenie dla więzi małżeńskiej i spójności rodziny. Zresztą pragnienie realizowania określonych wartości wpływa 'zazwyczaj na wybór małżonka.

Wartości rodzinne uznawane przez każdego ze współmałżonków w znacznej mierze pochodzą z ich rodzin macierzystych. W okresie dzieciństwa —

wzrastając w rodzinie — przyszli małżonkowie, nie zdając sobie sprawy, tworzą sobie wyobrażenia i oczekiwania dotyczące żyda małżeńskiego, a także przejmują i internalizują wartości rodziny macierzystej lub odrzucają je, tworząc własne, czasem sprzeczne z tamtymi. Gdy małżeństwo zostaje zawarte, każde z małżonków wnosi swoje wyobrażenia, oczekiwania i wartości odnoszące się do życia rodzinnego, toteż jeśli pochodzenie społeczne małżonków jest podobne, jeśli rodziny ich uczestniczyły w tej samej subkulturze, podobieństwo oczekiwań i wartości obojga małżonków może być znaczne. Jednakże każda rodzina tworzy własną mikrokulturę, a systemy wartości różnych rodzin mogą się różnić zarówno co do ilości i rodzaju wartości, jak i ich pozycji w hierarchii ważności. Przy nasilonej ruchliwośd społecznej poziomej (geograficznej), pionowej i międzypokoleniowej, mającej miejsce w okresach szybkiej industrializacji i urbanizacji społeczeństwa, coraz częściej dochodzi do zawierania małżeństw między ludźmi pochodzącymi z rodzin o znacznych różnicach subkulturowych. Małżeństwa takie, zawierane w okresach szybkich przemian społecznych, mogą mieć trudności w tworzeniu wspólnego systemu wartości.

W związku z industrializacją i urbanizacją wystąpiło w naszym kraju zjawisko znacznej ruchliwości społecznej. Szacuje się, że w okresie powojennym około 30 milionów obywateli zmieniło swoje miejsce zamieszkania i to nie . w obrębie tego samego miasta, ale zmieniając miejscowość. Do ruchliwości społecznej przyczynia się także zawieranie związków małżeńskich: zmieniając stan cywilny, jedno z małżonków zmienia zazwyczaj miejsce stałego zamieszkania. Zjawisko to można łatwo zaobserwować analizując motywację starań o zameldowanie w miastach o ograniczonym napływie ludności. Z badań Mirowskiego (1975) wynika, że w 1961 roku 45% osób meldujących się w Warszawie uzasadniało to zameldowanie właśnie zawarciem małżeństwa. Dane te wskazują na fakt powstania małżeństw nie homogenicznych, a heterogenicznych. Tworzą się zatem małżeństwa mieszane i to zarówno w aspekcie terytorialnym, jak i w aspekcie przynależności klasowej, i, warstwowej, co potwierdzają różne^studia empiryczne. J. Malanowski (1962) podczas badania rodzin robotniczych pracowników jednej z warszawskich fabryk stwierdził, że małżeństwa z pochodzenia robotnicze, chłopskie i chłopsko-robotnicze stanowiły wśród badanych 68%, pozostałe 32% małżeństw powstało w wyniku krzyżowania się różnych środowisk. B. Łobodzińska (1970) ustaliła, że w zbadanej zbiorowości warszawskich inżynierów małżonkowie byli w 11% dziećmi rolników, 11,5% dziećmi robotników niewykwalifikowanych, w 27% dziećmi robotników wykwalifikowanych i rzemieślników, w 28,5% dziećmi pracowników umysłowych bez wyższego wykształcenia i zaledwie 19% wywodziło się z własnej warstwy — dzieci pracowników umysłowych z wyższym wykształceniem. Przeprowadzone przeze mnie badania rodzin dzieci rocznych losowanych z poradni pediatrycznych w Warszawie dostarczyły informacji, że w stolicy od dzieciństwa mieszkało 60% rodziców, a co piąty ojciec i co szósta matka pochodzili ze wsi. Na ruchliwość międzygeneracyjną

247