DSC08740 (2)

O UPIORACH I WILKOŁAKACH

³ Przerażenia, pi oskarżanie idi o fi

rhowanychwbąf zieją, okradając¹

133 i 136).

upiorów. Dopi®^fJ oroby o podtar lpiryzm. Ctoda°r

>mniemanew*^Dr wampiryz®¹¹¹

IteJI

Iga

141

wsi, przeciwstawiając ich oświeconym mieszczanom. Ambicją oświeconych stało się wykorzenienie przesądów, uwłaczających godności człowieka doby nowożytnej. Elżbieta Drużbacka w Sprzeczce z różnymi zakonnikami o upierach, którym autorka tych wierszów wiary nie daje zwraca się do znanego ze swej niechęci do przesądu biskupa Andrzeja Załuskiego z apelem o dołożenie wszelkich starań w walce z upioromanią:

A kiedyś pracy usilnej nie szczędził

Wygnać z miejsc świętych diabły, co nam szkodzą:

Uczyń to, żebyś upierów wypędził Co ludzi dławią, a po nocy chodzą;

W^żeń ich z Polski, niech sztuki dokażą,

Żydów, kalwinów, lutrów tchem zarażą.

(w. 31-36)

" 1

Kampania wymierzona przeciwko upiorom zaczęła dawać rezultaty dopiero w latach osiemdziesiątych XVIII stulecia. W roku 1783 „Pamiętnik Historycz-no-Polityczny” stwierdzał: „Głupie powieści o upiorach dzięki oświeceniu ustały”⁹⁹. Wolter w Słowniku filozoficznym napisał: „spora część Europy była przez pięć czy sześć lat nawiedzana przez wampiry, lecz już ich nie ma [...] mieliśmy jezuitów [...], lecz już ich nie ma”. Wbrew nadziejom osiemnastowiecznych filozofów wierzenia w demony i praktyki antydemoniczne przetrwały poza „wiek rozumu”. Spotykamy się z nimi „o wiele później niż wielu mędrców piszących traktaty o tym, że nie ma upiorów ani bogów”¹⁰⁰.

O ile oświecenie pasjonowało się zjawiskiem od strony teoretycznej, obfitując w uczone rozprawy, o tyle romantyzm uczynił zeń jeden z ulubionych motywów literackich. Jednym z nielicznych utworów oświecenia stanisławowskiego, które anonsują romantyczną inwazję upiorów jest Balon Franciszka Dionizego Kniaźnina. Romantyczne zainteresowanie ludowymi wierzeniami i obyczajem zapowiada fragment poematu opisujący reakcję kotów na przybycie Filenora, posła budowniczych balonu:

Tak gdy po ciemku wśród ubogiej chatki,

Skupiona czeladź zasiądzie wieczorem;

Nuż sobie prawić gusła i przypadki.

Ten się czarami, ta straszy upiorem,

Drżą małe chłopcy dokoła swej matki,

Bojąc się z jakim spotkać dziwotworem.

⁹⁹    B. Baranowski, W kręgu upiorów, s. 53.

¹⁰⁰    Cz. Miłosz, Dolina Issy, Paryż 1979, s. 22.