DSC08722 (2)

^ani_ę

O UPIORACH I WILKOŁAKACH

123

281

^lC8° zmaj ¹ dom

_się ■

SBli

4 masnąsto^J 1

^obr^ Ci 1x^,1 twienia się nad ^ | pisze rodamy zn^ J

:n wampiryzmu fe :uickich (prace % kiego). Należeli ohś;: bezstronnych om ągnięciami oświeca; v słowiańskiej tmkj dnie z ówoesnynr stkich przypadków*-

jej postaci. We wsp skiego wiara w upiór 4), należy więc o*'

ie odpowiedź na p| 1). „Jeśli pow&^J; >ólstwona

Zachowawczy pogląd reprezentuje natomiast Benedykt Chmielowski w Nowych Atenach (1745—1746), który świadomie propaguje wiarę w upiory, wiążąc je z działalnością czarownic. Do najbardziej obskuranckich autorów należy franciszkanin Wenanty Tyszkowski, który jeszcze w 1780 roku dowodził, że w istnienie upiorów nie należy wątpić³⁶. Jest już jednak w swojej postawie odosobniony.

Wierzeniom w upiory próbowano położyć kres na drodze administracyjnej, czego dowodem może być edykt cesarzowej Marii Teresy z marca 1755 roku, wymierzony w procesy prowadzone przeciw podejrzewanym o upiorstwo zmarłym przez zakony. Rozprawy przeciw wampirom odbywały się jawnie i wedle ściśle określonej procedury Obowiązywał analogiczny do procesów przeciw żywym tok postępowania (przesłuchanie świadków, oględziny zwłok, ogłoszenie wyroku, wreszcie — egzekucja)³⁷. Jan Jakub Rousseau miał rzekomo powiedzieć: „Jeśli była kiedykolwiek na świecie historia pewna i udowodniona, to jest to historia wampirów. Niczego tu nie brak: oficjalne raporty, świadectwa wybitnych osób, chirurgów, księży, sędziów; zaiste, sprawa jest oczywista”³⁸.

Wiara w wampiry nie narodziła się na terenach Słowian, ale to oni przyczynili się do jej rozpowszechnienia. W oświeceniu Słowiańszczyzna powszechnie uchodziła za ognisko wampiryzmu. Wampiry upodobały sobie Europę Wschodnią i Południową, zwłaszcza Bałkany. Wolter z ironiczną pasją pisał, że wampiry przychodzą nocą ssać krew żywych ludzi w Polsce, na Węgrzech, na Śląsku, na Morawach, w Austrii, nawet w Lotaryngii. Nie mówi się o wampirach ani w Londynie, ani nawet w Paryżu³⁹. Dwa rodzaje upiorów: węgierskie i polskie oraz hiszpańskie rozróżnia kabalista, komentując w Rękopisie znalezionym w Saragossie opisaną przez Pliniusza Młodszego Historię filozofa Atenodora. Pierwsze są „po prostu duchami wychodzącymi nocą z grobów dla wysysania krwi ludzkiej”, drugie „wchodząc w pierwsze lepsze ciało, nadają mu dowolne kształty...”⁴⁰

Pytanie, dlaczego upiory nie występują na zachodzie Europy, zadają sobie wówczas także polscy autorzy (Jan Bohomolec, Benedykt Chmielowski). W daw-

³⁶    W. Tyszkowski, Teatru m myśli albo zdań ze sobą walczących w materiach sił rozróżnionych religii szukającym prawdy otworzone, Lwów 1780, s. 205—211, za: R. Kaleta, Data powstania I części „Powązek” Trembeckiego, „Pamiętnik Literacki", r. 47, 1956, z. 1, s. 163.

³⁷    Ibidem, s. 192.

³⁸    J.-P. Roux, op.cit., s. 248. Stwierdzenie to przypisał J. J. Rousseau Roger Vadim, który zebrał w dwóch tomach opowieści o wampirach.

³⁹    Oeuvm completes de Voltaire, vol. 8: Dictionnaire philosophiąue, II: Romans — Faceties, Paris 1835, s. 282-283.

fl J. Potocki, Rękopis znaleziony w Saragossie, na podstawie przekł. E. Chojeckiego oprać. E. Za-rych, Kraków 2003, s. 107-108.