DSC09868 (2)

M. Piwińska » 'Więzień. Sztuka i tycie praktyczne

MARTA PIWIŃSKA

WIĘZIEŃ

sztuka i Zycie praktyczne

Więzienie fascynowało romantyków. Wpłynęła na to nie tylko rzeczywistość dziewiętnastowieczna. Więzień — zwłaszcza polityczny, ale nie wyłącznie — był nosicielem romantycznej idei wolności. Świadczy o tym bardzo wiele utworów. Og?fficzę się do szybkiego przypomnienia najważniejszych: poemat Byrona Więzień Chillonu nasuwa się oczywiście pierwszy. Specjaliści mogą też pamiętać i o jego tragedii Dwaj Foskarowie, która w całości — a ma pięć aktów — przedstawia kulisy pewnego śledztwa z dokładnością i drastycznością niewiele mniejszą niż dramaty po-lityczno-sądowe napisane w wieku XX. Dalej Prometeusz rozkowany Shelleya — dramat ważny przez odwołanie do mitu. Ważny także i dlatego, że więziony Prometeusz zna sekret upadku władcy i, wedle Shelleya, Zeus przeprowadza wielowiekowe śledztwo ze słynną torturą sępa po to, aby zeń wydobyć tę groźną dla siebie tajemnicę. Dalej Maria Stuart Schillera, która również ukazuje współzależność więźnia i władcy. Przez sam fakt swego uwięzienia Maria Stuart staje się dla królowej Anglii taką polityczną i osobistą niedogodnością oraz potencjalnym zagrożeniem, że Elżbieta musi doprowadzić do jej stracenia, nad czym pracuje od pierwszego aktu. Kwestia winy bądź niewinności Marii jest w tej sytuacji zupełnie drugorzędna.

Nie brak scen i epizodów więziennych w setkach innych utworów romantycznych. Był to temat niezgłismie popularny — i właśnie ten fakt warto odnotować: te więzienie pojawia się w każdym niemal utworze romantycznym, czy będzie to Faust, czy Zbójcy, czy HemanL Nie hsak też zamknięć para więziennych, najczęściej w domu obłąkanych. Kordian Słowackiego i Żale Tassa Byrona nśeefe będą przysiadem. Ale ja w tym wyliczeniu nie chcę wskazywać na zakres tematu. Chcę przypomnieć te naj-

głośniejsze utwory, w których więzienie jest tematem cen* tralnym, a fakt niewoli — problemem jakoś pnex autorów rozwiązywanym.

Jeżeli w literaturze francuskiej trudno wskazać fe&ł tekst, trzeba pamiętać, że ona z kolei cala jest przeniknięta mitem Bastylii, a owym „wielkim tekstem” na interesują* cy nas temat jest interpretacja Mlcheleta, wedle którego 14 lipca był najważniejszym dniem rewolucji, gdy narodzi La się świadomość narodowa Francuzów, a to dlatego, że choć w Bastylii nie byli zamykani ludzie z ludu, lud pa* ryski zburzył ją jako widomy symbol „samowoli i kaprysów despotyzmu” oraz „więzienie myśli”.¹ W twórczości Wiktora Hugo ~ Nędznicy, Ostoi ni dzień Skazańca — więzienie jest drastycznym przekroczeniem naturalnych praw ludzkich, 1 aby tak było odczuwane, więzień wcale nie musi reprezentować żadnej ideologii. U Hugo — mówiąc skrótem nie postawa polityczna prowadzi do więzienia, lecz na odwrót. Więzienie jako takie, wywołując ostrą reakcję etyczną, której autor oczekuje też od czy~ telnika, prowadzi do ideologu protestu przeciw statua quo.

Z utworów słynnych trzeba wymienić jeszcze Jeńca Kaukazu Puszkina. W tym na pozór dość konwencjonalnym poemacie niewola, choć wręcz komfortowa, została ukazana jako śmiertelna choroba egzystencji Bardziej jednoznaczny politycznie jest wiersz AndrŁ Ch&nieT, za który poeta zapłacił dozorem policyjnym i, oczywiście, posłanie do dekabrystów: „W głębinie syberyjskich rud / Wytrwajcie dumni, niezawiśli™.”

Już ten skrótowy przegląd ukazuje ewolucję tematu. Więziennajpierw jest bierną ofiarą i męczennikiem tyranii.

■ „Le will M VH rut Se jow dc peuple entter**. „Et w» tm que la TUaHTfi faUait a « peuple? Des hocamcs du peupte n’j cotnnat jamtU .*•. a Jednak lud jej uUiitswliiiW .(Sile Bktttit Men cette halne. O f tkali Hen d’autrea prisans, mals runa rl. c‘etalt ecUe da 1'arhttrałre Mpddiu, de (Mpotiaee fawtaagua, da rSatakMM eecHataetiw* *t bureaueratkiea. u cour, at pen nUgeiae tą ce s>tełe, mit fart da la paohUe le do* młcito dea iibres esprits, la |>rłaon de le poataT (1- Wplątał, Htttołra da la rdeeiuttes /rneęetaa, t, j; p*ris IMS, raaH VHj La prim de le BaatSta, a. Ma—i«r>.