DSCF0551

98

empatia

pOCH

relacji dzieci opisujących jakość związków oraz poprzez porównania dzieci po-    ₀prac

chodzących z rodzin patologicznych i niepatologicznych. Jedyne odstępstwo    pr*®^

od wzorca stwierdzono w badaniach, w których wykorzystano samoopisy ro-    matę

dziców dotyczące ich własnych uczuć w stosunku do dzieci; opracowania po-    patii

sługujące się tą techniką nie wykazały żadnych takich związków. W ujęciu fe-    rz®^cZ

nomenologicznym taki stan rzeczy wydaje się sensowny. Jeżeli interesującą    matę

nas zmienną jest reaktywność empatyczna dziecka, to właśnie doświadczenie    które

dziecka, jego poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego logicznie wydaje się

najważniejsze. Badania, których podstawową metodą są samoopisy rodziców, wyraźnie wyłączają percepcję dziecka z oceny jakości związku. Istnieje także wskazówka, że powiązania, o których była mowa, mogą być silniejsze w wypadku matek i synów. W czterech badaniach, które oddzielnie sprawdzały powiązania pomiędzy jakością związku i empatią w czterech kombinacjach ro-dzic-dziecko-płeć (Barnett, King i in., 1980; Eisenberg-Berg i Mussen, 1978; Hoffman, 1975; Roe, 1980). W kombinacji matka-syn trzykrotnie wykazano przewidywane istotne powiązanie, w każdej z pozostałych trzech kombinacji takie powiązanie ujawniło się tylko raz, i to w trakcie tego samego badania (Roe, 1980).

Materiał dowodowy dotyczący rodzicielskich sposobów utrzymywania dyscypliny jest dość przekonywający, jeżeli chodzi o poparcie założenia, że stosowanie przez matki indukcyjnego stylu wychowania powoduje u dzieci większą reaktywność empatyczną. Ten wzorzec wyłonił się w badaniach, w których stosowano relacje rodziców i dzieci na temat dyscypliny, zarówno w wypadku synów, jak i córek. Materiał dowodowy dotyczący stosowania indukcji przez ojców jest słabszy, zwłaszcza jeżeli chodzi o synów. W żadnym opracowaniu, jak dotąd, nie stwierdzono znaczącego powiązania pomiędzy stosowaniem indukcji przez ojców i empatią synów. Istotność materiału dowodowego dotyczącego wymuszania przez matki, pomimo że nie tak duża jak w wypadku indukcji, sugeruje jednak, że ta technika utrzymywania dyscypliny jest powiązana z obniżonym poziomem reaktywności empatycznej zarówno synów jak i córek. W wypadku ojców, ponownie, materiał dowodowy jest stosunkowo słaby. Spośród sześciu możliwych, analizowanych tutaj, powiązań pomiędzy wymuszaniem przez rodziców i empatią dzieci, tylko jedno okazało się znaczące; relacjonowane przez ojców wymuszanie było pozytywnie powiązane z empatią synów (Hoffman i Salzstein, 1967). W dwóch z trzech badań, w których analizowano niezwiązane z dyscypliną strategie sprawowania władzy rodzicielskiej, stwierdzono znaczące powiązania tych strategii z praktycznym przyjmowaniem ról przez dzieci. Dalsze poszukiwania w tej dziedzinie wydają się zatem jak najbardziej wskazane.

Materiał dowodowy dotyczący wpływów dyspozycji empatycznej rodziców na empatię ich dzieci jest niejednolity. Podobnie jak w wypadku