DSCF6783

sztuki. W tym sensie teatr (dramatyczny) to zgromadzenie dwu zbiorowości (zespołów) fizycznie współobec-nych, połączonych wiązią umowy, która przewiduje nieporównywalnie większą aktywność zespołu nadawców.

Jest to najpierwsza reguła teatru, wyróżniająca go spośród innych środków przekazu i innych sztuk.

Widzowie jako jeden z dwu ansambli, nawet jeśli się wzajemnie nie znają, na krótki czas tworzą nieformalną, ale zwartą grupę społeczną, grupę, która ma niejaki wpływ na dzianie się sceniczne, choćby przez udzielanie aplauzu i dezaprobaty. Aktor zaś (choć w różnych stylach gry może to wyglądać inaczej) jest skazany na swoistą dwuosobowość: jest osobą znaną z imienia i nazwiska, wymienioną w programie i na afiszu, a zarazem kimś, kto z obowiązku zawodowego zrzeka się prywatności na rzecz kreowanej postaci. W teatrze, mimo scenariusza, istnieje określony margines nieprzewidywalności — zarówno tej wkalkulowanej, jak i tej niestosownej: pomyłki, wypadku, zawodności człowieka i machiny.

Wreszcie czas. Czas sceniczny — czas każdorazowej scenicznej narracji jest tożsamy z czasem widowni.

Inaczej w filmie. Widownia kinowa jest zbiorem jednostek lub grup bardzo niewielkich, nie połączonych żadną istotniejszą więzią. „Widz kinowy nie ma wpływu na rytm oglądanego programu” ³⁹. Aktor wprawdzie podpisuje kreowaną postać imieniem i nazwiskiem prywatnym, wprawdzie użycza jej swej prywatnej osobowości, ale raz tylko, w czasie przygotowania filmu, i to na krótki okres danego ujęcia. Montaż, który głównie decyduje o filmowej narracji, dokonuje się poza aktorem. Film jako tekst odbierany jest tworem zupełnie nieodwracalnym 1 pozbawionym wszelkiej niespodzianki. Każde powtórzenie spektaklu kinowego jest identyczne.

. Sytuacja telewizji, a raczej spektaklu telewizyjnego, jest przypadkiem do pewnego stopnia pośrednim między teatrem a filmem, a do pewnego stopnia czymś zupełnie nowym. Zresztą telewizja jest sztuką młodą a nie wykształconą całkowicie. Nie tak dawno jeszcze czas spektaklu był tożsamy z czasem odbioru, stopień niespodzianki był prawie równy niespodziance w teatrze dramatycznym. Ansambl aktorski był wprawdzie oddzielony siecią elektronicznych urządzeń, ale współistniał jako grupa. Wystarczyło wprowadzenie taśmy magnetowidu, żeby spektakl telewizyjny pod wielu względami zbliżył się do spektaklu filmowego. Jest również nieodwracalny, pozbawiony niespodzianki, montowany.

Swoją odrębność natomiast telewizja zachowuje po stronie drugiego ansamblu — widowni. Jest to widownia gigantyczna — składa się z wielu milionów widzów. McLuhan twierdzi, że nowa sieć elektronicznych zależności uczyniła ze świata „globalną wieś”⁴⁰. Prawda i nieprawda. Prawda, że środki przekazu wpływają na zmianę struktury nadawczo-wykonawczo-odbiorczej, ale ta myśl pojawiła się już dawno przed McLuhanem. Nieprawda natomiast, że środki przekazu same stają się komunikatem. Prawda, że dzidki telewizji powstała swoista wielka agora, ale nieprawdą jest, że obejmuje ona cały świat. Ta wielka agora⁴¹ kapryśnie zmienia swój kształt i zasięg zależnie od urządzeń technicznych oraz społecznych i politycznych. Ale najciekawsze i najważniejsze to to, że ta agora, ten wielki rynek, składa się z miliona małych ryneczków, połączonych wspólnotą czasu odbioru, lecz nie wspólnotą przestrzeni. 'Widownia telewizyjna to z zasady widownia składająca się z kilku osób zespolonych więzią stworzoną niezależnie od emisji i powstałą wcześniej (rodzina, sąsiedztwo, życie towąrzyśkie).

m