DSCF5519

60 STEFAN NOWAKOWSKI

chodzą te sahie etapy rozkładu, nie wszyscy demoralizują się. Zerwanie z domem nie oznacza przecież, aby jednostka miała koniecznie ulec demoralizacji.

Mimo wszystkich trudności, które staraliśmy się przedstawić, nie znaczy to, aby mieszkaniec hotelu wraz z postępującą u niego indywidualizacją społeczną nie przechodził także procesów wchodzenia do szerszej społeczności ponadlokalnej, aby nie zachodziły procesy scalania tych zindywidualizowanych jednostek w system społeczeństwa nowego, opartego nie tylko na więzi sąsiedzkiej i na działaniu norm obowiązujących w grupie pierwotnej. Wchodzenie do społeczności ponadlokalnej dokonuje się poprzez przyswajanie sobie szeregu wartości ogólnonarodowych i wiązanie się z szeregiem grup społecznych, z których każda reprezentuje jakieś wartości. Sam hotel — jak widzieliśmy — prowadzi akcję na odcinku oświatowym, kulturalnym, zawodowym i politycznym, imającą na celu przyspieszenie porządkowania procesów wchodzenia do nowej społeczności. Akcja ta wprawdzie odnosi skutki mniejsze od zamierzonych, między innymi w związku z brakiem stabilizacji robotnika, jego płynności, co zwłaszcza wśród młodych związane jest z nieuregulowanymi sprawami rodzinnymi, oderwaniem się od rodziny wiejskiej i brakiem oparcia na komórce rodzinnej na terenie miasta.

Podkreślaliśmy kilkakrotnie, że rodzina wiejska w silnym stopniu pochłania swego członka nie tylko pod względem ekonomicznym, ale i kulturalnym. Trudności wejścia chłopa do miasta [— to głównie trudności przejścia do odmiennego systemu kulturalnego i społecznego, jaki przedstawia miasto w porównaniu ze wsią. Trudności te bardziej potęgują się w mieście w związku z oderwaniem chłopa od rodziny, która na terenie wiejskim była nosicielem tradycyjnego systemu społeczno-kulturalnego. Brak rodziny w mieście — to brak dla chłopa podstawowej grupy organizującej go pod względem społecznym.

Przejściowa anarchizacja i atomizacja jednostki wiejskiej w mieście jest nie tylko wyrazem znaczenia dla niej rodziny i trudności związanych z wchodzeniem do nowego systemu społeczno-kulturalnego. Jest to jednocześnie zapoczątkowanie procesów związania się jednostki ze społecznością wyższego rzędu. Zarówno nowy system pracy jak organizacje społeczno-zawodowe, od których chłop początkowo stroni, czy miejskie i hotelowe urządzenia społeczno-kulturalne, z którymi też nie od razu się wiąże, wprowadzają przecież jednostkę powoli i Wbrew wszelkim oporom w złożony system społeczności ponadlokalnej, wiążąc ją z grupami politycznymi, zawodowymi, klasowymi itp., co składa się na ogólny system społeczności narodowej.

Mówiliśmy o braku zainteresowań kulturalnych i poznawczych u robotnika pochodzenia wiejskiego, o swoistej pustce społecznej. Mimo wszystko często można u chłopa zaobserwować Todzące się zainteresowania w kierunku spraw politycznych, przy czym wcho-

dizi tu w grą zarówno zagraniczna polityka Polski, jak i sprawy związane z w^mętrzną sytuacją kraju, jego stanem ekonomicznym, materialnym położeniem robotników, polityką wiejską, szkolnictwem itp. Zainteresowania te — to wyraz narastania samowiedzy społecznej chłopa w'mieście, która z kolei doprowadzi go nie tylko do uporządkowania swoich stosunków z rodziną, ale pomoże mu w nowym ustosunkowaniu się do pracy, do kultury i nauki, do różnych elementów życia społecznego uprzednio nie znanych.

Już samo rozluźnianie związków z rodziną wiejską, które jednostkę w mieście prowadzi do dezorganizacji społecznej, zbiega się często z procesami wchodzenia do nowych grup, korzystania z no-, wych instytucji społecznych. Nawet korzystanie z omawianych instytucji hotelowych'jest często funkcjonalnie związane ze sposobem regulowania swych związków z rodziną na wsi. Na ogół tam, gdzie jednostka odrywa się od rodziny, mamy do czynienia nie tylko ze zjawiskiem dezorganizacji, ale i ze zjawiskiem korzystania z tych instytucji, np. szkoły dokształcającej, które tę jednostkę wprowadzają do szerszej społeczności ponadlokalnej. Bezsprzecznie istnie-' je szereg wypadków na terenie hotelu, gdzie utrzymywanie dobrych i bliskich kontaktów z rodziną nie przeszkadza awansowi młodego robotnika w mieście, korzystania z instytucji społecznych i kulturalnych w hotelu. Jednak sytuacja ta sprowadza się do tego, że związek z rodziną jest powierzchowny, ogranicza się do strony emocjonalnej — niesienia starym rodzicom pomocy; materialnej, natomiast na odcinku postaw kulturalnych i społecznych dochodzi do całkowitego oddalania się jednostki w mieście od swej rodziny wiejskiej.

*

W związku z omówionymi procesami urbanizacji nasuwałoby się wiele wniosków dotyczących przemian samej rodziny. Przede wszystkim daje się zaobserwować powszechne zjawisko na wsi, że młodzież, mając możliwości pracy w mieście, znacznie szybciej obecnie usamodzielnia się od rodziców i wychodzi spod wychowawczego wpływu rodzinno-sąsiedzkiego. Chłopska rodzina chętnie oddaje swoje dziecko do szkoły lub do fabryki, byleby dziecko miało zapewniony internat i pomoc materialną ze strony państwa. Nie tylko wpływ wychowawczy w węższym sensie, ale .formalna opieka, nawet pomoc materialna ze strony rodziców jest poważnie ograniczona. Młodzież wiejską przechodząc do szkoły lub do pracy w mieście masowo wychowuje się poza domem, przy czym szkoła i fabryka nie zawsze dostatecznie zastępują dawne tradycyjne wychowanie w kręgu rodzmno-sąsiedzkim.

Sama rodzina na wsi wykazuje tendencje do zmniejszania się, wywołane właśnie procesami urbanizacyjnymi Ogranicza się ona na ogół do rodziców i młodszych dzieci, podczas gdy dzieci starsze przechodzą do szkoły i pracy w mieście i szybko zrywają swe kon-