DSCN1172 (3)

XUł ŚWIAT PRZEDSTAWIONY

W tym wyborze tkwi, jak się zdaje, ważna wskazówka dla interpretacji dzieła. Nie chodzi tu bowiem o Lipce, Borynów czy Lipczaków, ale właśnie o chłopów! O ten najliczniejszy naów-czas stan społeczny w Polsce. O jego bytowanie, jego kulturę, jego światopogląd, jego zalety i wady, jego kondycję. By opisać to wszystko stworzył Reymont wieś Lipce, zaludnił ją gronem bohaterów powiązanych ze sobą węzłami pokrewieństwa, sąsiedztwa, interesów.

W czasie lektury powieści nawiązujemy znajomość ze stosunkowo licznym, około 90 osób liczącym gronem bohaterów znanych z nazwiska, przezwiska lub imienia. Ta właśnie grupa wyłania się z masy chłopskiej niezindywidualizowanej, której obecność wszakże czytelnik wciąż odczuwa: a to w kościele parafialnym, a to na jarmarku, to znowu w czasie wyprawy do rymowa ,Jia sądy”. Na planie pierwszym powieści spotykamy mieszkańców Lipiec. Ale mimo iż potrafimy ich rozróżnić, nadać tm imiona, to przecież interesują nas oni przede wszystkim jako owa zbiorowość: jako ludzie tworzący gromadę, ale także przez nią ukształtowani. Kreując ten świat, pisarz skorzystał z przysługującego mu prawa wyboru i selekcji. Na planie pierwszym gromady Iipeckiej ustawił grupę około 20 osób, które otrzymały zadanie podtrzymywania konstrukcji całej budowli powieściowej. Dokonując tego wyboru, nie kierował się kryterium majątkowym czy urzędowym. Zadecydowała o tym jego koncepcja wysunięcia na plan pierwszy rodziny Borysów, jednej z najbogatszych we wsi, bezustannie wchodzącej w związki z bliższymi i dalszymi krewnymi, sąsiadami. Ten właśnie wybór Reymonta uznać należy za bardzo szczęśliwy: pozwolił mu on bowiem odsłonić całą społeczność wiejską: od najbogatszych po komorników, od wiejskiej „arystokracji'’ po żebraków.

Historia nieudanego trzeciego małżeństwa Macieja Boryny z Jagną Paczesiówną stanowi osnowę główną powieści. Dzieje miłości syna Macieja, Antka, i Jagny, stanowią nie tylko istotne

dopełnienie wątku podstawowego; wprowadzają one zarazem do powieści wymiar tragiczny. Jest to wszak pamiętający czasy greckiej tragedii motyw kazirodztwa. Zasadniczy konflikt Macieja z Antkiem o Jagnę podtrzymuje strukturę dwu pierwszych tomów powieści. Jego zwieńczeniem jest tragiczna bitwa o las serwitutowy. W czasie jej trwania Antek w ostatniej chwili porzuca myśl ojcobójstwa, by następnie, w obliczu przegranej rodzica w walce z borowym, przeobrazić się w straszliwego mściciela.

Wobec usunięcia w tomie III obu głównych dotąd rywali z pola akcji (ciężko ranny Maciej dogorywa powoli w domu, Antek natomiast, oskarżony o zabójstwo borowego, przebywa w więzieniu), do rangi głównej bohaterki urasta — pozostająca przez całe dwa pierwsze tomy w cieniu męża — Hanka. Jej zmagania z ciężką pracą w gospodarstwie, z podstępnym kowalem usiłującym zagarnąć jeśli nie całość, to przynajmniej znaczną część majątku, jej walka z wciąż groźną konkurentką o serce Antka, Jagną — wszystko to stanowi teraz oś, wokół której autor komponuje dalszy bieg powieści. Jeśli przyjąć, że w dwu pierwszych tomach utworu autor, skupił uwagę _£zytęl-«* nika przede wszystkim na postaci typowego chłopa polskiego. Macieju Borynie, dwa kolejne tomy stanowią znakomicie obmyślone dopełnienie: wielowymiarowy portret kobiety wiejskiej. Hanki.

Zasadniczy konflikt z dwu pierwszych tomów utworu, między Maciejem i Antkiem o Jagnę, został znacznie wzmocniony przez powiązanie go ze sprawą walki o ziemię. Antek, od paru lat żonaty, mąż i ojciec, pragnie usamodzielnić się. Czeka na spadek. Póki co, pracuje na roli ojca. Oczekiwanie przedłuża się, powodując zaognienie sytuacji, która nabiera dodatkowego wymiaru z chwilą, gdy Maciej dokonuje zapisu pięciu morgów ziemi trzeciej swej żonie, Jagusi. O swoją część spadku walczy z Maciejem także kowal, mąż Magdy, córki Macieja z pierwszego małżeństwa. Z upływem czasu kowal zmieni zresztą nieco