DSCN2273

XIV. Stres I wypalenie zawodowe pracowników socjalnych 259

do przemocy fizycznej. Sytuacją sprzyjającą agresywnym zachowaniom klientów są wizyty w ich domach. Podopieczni czują się wówczas bezpiecznie i pozwalają sobie na takie zachowania, które z całą pewnością nie pojawiłyby się, gdyby spotkanie odbyło się w placówce. Każda rodzina, którą odwiedza pracownik, to rodzina z jakimi problemem. Czasem jest to tylko problem bezrobocia, czasem alkoholizmu, a czasem przemocy w rodzinie. Pracownicy socjalni odwiedzający takie rodziny porównują czasem te wizyty do wkraczania do jaskini lwa. Wiedzą, że będzie tam niebezpiecznie, ale ich praca na tym właśnie polega, żeby pomagać osobom bezbronnym. W najtrudniejszych momentach pomagają im policjanci, którzy jednak nie mogą spełniać funkcji ciągłej ochrony.

•    Nieprzewidywalność zgłaszanych przez klientów problemów, tempa i warunków pracy. Nie ma dwóch takich samych historii ludzkiego żyda, dwóch takich samych problemów i dwóch identycznych rozwiązań. Na każdą sprawę należy spojrzeć w kontekście zarówno uwarunkowań społecznych, jak i indywidualnych jednostki. Wprawdzie można statystycznie określić, z jakimi sprawami kliend zgłaszają się najczęśdej, jednak każdy dzień może przynieść niespodziankę, może pojawić się potrzeba natychmiastowego reagowania, szybkiego podejmowania decyzji w sprawach nie derpiących zwłoki. Jeśli ktoś twierdzi, że nic już nie jest w stanie go zaskoczyć, najprawdopodobniej stracił zainteresowanie pracą, popadł w rutynę, stracił czujność i gotowość do angażowania się w sprawy klientów. Nieprzewidywalność jest więc pewnym obciążeniem, ale pokora wobec nieprzewidywal-nośd i gotowość do jej przyjęcia jest oznaką zdrowego zaangażowania w pracę zawodową.

•    Spostrzegany przez pracownika brak równowagi między tym, co zaofiarował klientom i tym, co od nich otrzymał. Wielu osobom pracującym z podopiecznymi brakuje z ich strony pozamaterialnych nagród za wykonaną pracę, np. informacji o realnej poprawie sytuacji podopiecznych, werbalnych wyrazów uznania i wdzięcznośd z ich strony.

•    Ogólne poczucie nękania przez klientów, które może zrodzić się w wyniku nałożenia kilku charakterystycznych zachowań i cech klientów: postawy roszczeniowej wobec pracownika, obdążania go odpowiedzialnośdą za losy rodziny, ciągłego wyrażania niezadowolenia z pracy placówki, bezradnośd klientów i odwiedzania pracownika socjalnego w związku z najdrobniejszym problemem i nieinformowania o pozytywnych efektach pracy.

Druga grupa czynników interpersonalnych wynika z zaburzonych relacji ze współpracownikami Należą do nich: brak więzi zawodowych ze współpracownikami, konflikty między kolegami z pracy, rywalizacja, brak wzajemnego zaufania, zaburzona komunikacja, przemoc psychiczna, agresja werbalna, mobbing, brak wzajemnego wsparcia społecznego, zarówno rzeczowego, jak i emocjonalnego, zamierzone lub niezamierzone przyczynianie się pracodawcy do obniżenia

poczucia własnej wartości i samoskuteczności pracowników, np. kwestionowanie ■ kompetencji czy blokowanie aktywności twórczej swych podwładnych.

Czynniki organizacyjne sprzyjające wypaleniu wynikają z wadliwej organiza-1 ęji miejsca pracy. Pracownik otrzymujący zatrudnienie w placówce zazwyczaj do- \ łącza do funkcjonującego już zespołu. Zanim osiągnie w nim pozygę, która po-1 zwoli na decydowanie w znaczącym zakresie o sposobie wykonywania swojej! pracy, musi przez pewien czas podporządkowywać się określonym zasadom.] W wielu organizacjach moment, w którym pracownik uzyskuje większą samo-,! dzielność, właściwie nie nadchodzi nigdy. Jeśli organizacja pracy nie sprzyja j sprawnej realizacji zadań lub też powoduje, że emocjonalne koszty pracy są dla ] pracownika zbyt duże, mówi się o wysokim poziomie stresu organizacyjnego pra-j cowników lub też o tzw. stresie roli zawodowej (Z. Borucki 1988). Warto wspo-9 mnieć choćby o takich sytuacjach w których:

■ ^

•    pracownik przeciążony jest niewspółmierną w stosunku do jego możliwości■ liczbą obowiązków, stawiane są mu wymagania, których nie jest w stanie! zrealizować w przewidzianym na ten cel czasie lub przy pomocy pozosta-1 wionych mu środków;

od przełożonych polecenia zawodowe, które wzajemnie się wykluczają lub I

•    wymagania stawiane pracownikowi są sprzeczne, np. pracownik otrzymuje^

też nie można ich wykonać w jednym czasie;

• cele instytucji są sprzeczne z wartościami i normami uznawanymi przez pracownika;