DSCN6062 (Kopiowanie)

F

50

Biologia ■ repetytoriom dla kandvdaimv aa akadra

uJlrw-o^T u ^,8>P^oso_Wanc są do oddychania powietrzem atmosferycznym dzięki obecności j nego    w och worków płucnych - uwypukleń przewodu pokarmowego, homologicznych

z pęcherzem pławnym. Dlatego też mogą na dłuższy okres czasu wychodzić na ląd i polować na owady. Ryby łrzonopietwe mogły pływać bądź pełzać po lądzie dzięki budowie płetw, osadzonych na mięsistych, wzmocnionych szkieletem trzonach. Jeden szczep tych ryb przystosował się do życia w głębinach i przetrwał w postaci formy reliktowej do dziś - ku wielkiemu zdumieniu uczonych w 1938 roku. a następnie w 1952, złowiono przy południowo-wschodnich wybrzeżach Afryki żywe ryby trzonopłetwe z rodzaju Latimeria, mające ok. 1,5 m długości (ryc. 2-18). Sądzono, że zwierzęta te całkowicie wymarły. Drugi szczep ryb trzonopłetwych -Rhipidista - występował wyłącznie od dewonu do permu, żyjąc w okresowo wysychających zbiornikach wodnych. Ryby te posiadały również płuca - uwypuklenia przewodu pokarmowego - oraz nozdrza tylne łączące jamę nosową z jamą gębową, dzięki czemu mogły oddychać powietrzem atmosfciycznym przy zaciśniętych skrzelach. W poszukiwaniu niewyschniętych zbiorników wodnych wypełzały na ląd. co zapoczątkowało u nich przystosowanie kończyn do poruszania się po ziemi i powstanie pierwotnych płazów - stegocefali. Ryby promienioplctwc wyodrębniły się w środkowym dewonie z trzonopłetwych. Ich potomkami są dzisiejsze ryby kostnoszkielctowe (stanowiące większość gatunków ryb).

W faunie morskiej dewonu coraz mniej jest try lobilów. Nadal występują pierwotne korale, tworzące wielkie rafy, podobnie jak skałotwórcze slulbiopławy o wapiennych szkieletach z rodzajów Stromatophora i Amphiphora. Powstają nowe gatunki ramienionogów. Wśród głowonogów obok łodzikowatych pojawiają się klimenie i goniatyty. Tc ostatnie mają skorupy spiralne, o bardziej niż u łodzików skomplikowanej przegrodzie między komorami, występują liczne gatunki małży, ślimaków i liliowców, zaś glony mórz to przede wszystkim okrzemki, zielenice, brunatnice i krasnorosty.

Karbon. Nazwa okresu pochodzi od łacińskiego słowa carbo - węgiel, w tym bowiem okresie powstały największe na świecie pokłady węgla kamiennego. W karbonic początkowo większość lądów zalanych była przez płytkie morza, lecz w środku okresu ruchy górotwórcze orogenezy hercyńskiej

spowodowały wy dźwignięcie potężnych łańcuchów górskich (w Polsce wypiętrzona została znaczna część Sudetów). Szereg zjawisk zbiegł się, powodując najlepsze w dziejach Ziemi warunki dla tworzenia się pokładów węgla. Przedpola powstających gór porastała gęsta roślinność tropikalna, zbudowana z drzewiastych paprotników. Teren ten wciąż obniżał się i był zatapiany przez morza lub jeziora. Jednocześnie materiał skalny z niszczejących gór zasypywał zalane bagniska. Gdy skał i kamieni zebrało się tyle, że wystawały ponad wodą. znów porastały puszczą, która z kolei z czasem zostawała

Ryc. 2-18. Żyjący do dziś przedstawiciele ryb irzoBopicW (Latimeria - B) i dwudysznych (praplctwicc A) (Jl>i

Ryc. 2-17. Ryby dewońskic pancerne A - pancerna (Plaichlys)', li - ćiir/ąstnoszkiclclowa (CUmalius); < - trzonopJefwa Ulolopiychiusy,

I) - dwudyizna (Dfpiems) (JD)