DSCN6098 (Kopiowanie)

84 Biologia - Repetytorium dla Atintłw

Jedną z podstaw klasyfikacji organizmów jest liczba narządów homologicznych. Im wi^ narządów homologicznych występuje u dwóch gatunków, tym węższa jest jednostka systematycy do której gatunki te zaliczamy. Nu podstawie tych właśnie narządów Linneusz układał syn^ klasyfikacji roślin i zwierząt (choć termin „narządy homologiczne" wprowadził dopiero Cuvicr).

4 6

Ryc. 2-52. Przykłady narządów homologicznych A - schemat ogólny;

I) - szkielet płetwy ryby trzonopłełwcj;

C - kończyny przedniej płaza:

D - gada: E - ptaka;

F - nietoperza; O - kreta;

Ił - człowieka: r - kość ramieniowa; p - promieniowa; I - łokciowa: n - nadgarstka: s - śródręcza; pal - palców;

1.2.3.4.S - kolejne palce, poczynając od kciuka (JD,

Na szczególną uwagę zasługują te organy homologiczne, które u pewnych gatunków nie spełniają wyraźnej funkcji i istnieją jedynie w postaci narządów szczątkowych. Należą do nich na przykład kości odnóży pytona (węże kończyn nie posiadają), czy resztki skrzydeł nielotnego ptaki kiwi. Pozbawione oczu zwierzęta jaskiniowe mają niejednokrotnie zawiązki tych zmysłów - u narybfc ślepca jaskiniowego pojawiają się oczy, zanikające jednak w miarę rozwoju. Niektóre pierwotne płazy lądowe i kotylozaury posiadały tzw. oko ciemieniowe - narząd zmysłu reagujący na zmianę oświetlenia i pobudzający czynność gruczołu dokrewnego - szyszynki. Jedną z funkcji szyszynki było powodowanie rozjaśnienia skóry. Z czasem przekazywanie bodźców do szyszynki przejęły ni siebie „normalne” oczy, tym niemniej oko ciemieniowe - jako narząd szczątkowy - występuje ni przykład u hatterii. Szczątkowymi narządami są palce ssaków kopytnych (z wyjątkiem III u nicparzystokopytnych, zaś III i IV u parzystokopytnych), szczątki miednicy i tylnych kończyn u wieloryba, włosy na skórze słonia. U roślin przykładem mogą być łuseczki na łodygach kanianki-są one resztkami liści, zdcgcncrowanych w następstwie przejścia do pasożytniczego trybu życia. Redukcja gametofitu w procesie ewolucji roślin doprowadziła do tego, że rodnia u roślin nagozalążkowych zbudowana jest z 6 komórek i stanowi narząd szczątkowy. U okrytozalążkowycłi rodnia nie występuje - prawdopodobnie narządem do niej homologicznym są 3 górne jądra woreczki zarodkowego.

U człowieka do narządów szczątkowych zaliczamy wyrostek robaczkowy (który jeszcze u kangurów i niektórych łożyskowych ssaków roślinożernych bierze udział w procesach trawiennych), mięśnie poruszające małżowinę uszną, mięsień potyliczny, mięsień podskórny szu trzecią parę zębów trzonowych (tzw. „zęby mądrości”) oraz utworzoną ze zlania 4-5 kręgów kość „ogonową” (guziczną). W rozwoju ssaków łożyskowych narządami szczątkowymi są omocznu i pęcherzyk żółtkowy - ich funkcje przejmuje łożysko.

Porównując budowę poszczególnych grup organizmów prześledzić można zmiany ewolucyjni prowadzącc do doskonalenia poszczególnych układów. Struktury centralnego układu nerwowep' poczynając od minoga a skończywszy na człowieku, mają wspólny plan budowy; mó/gow* zbudowane jest z pięciu części (przodomózgowic, międzymózgowie, śródmóz*>*~»^- -^Ł—