DSCN6362 (Kopiowanie)

■zęskidortj.

, albo ta j*

pierwotni^'

-jakopasoż;'

a

7. Przegląd świata istot żywych i Ich klasyfikacja

zwanym gardzielą (cylopharyiwc) do wadniczki trawiennej: zawarte w niej enzymy rozkładają wielocząstcczkowe związki organiczne na cukry proste, tłuszcze i aminokwasy. Nicstrawionc cząstki pokarmowe (np. zmincralizowane pancerzy ki okrzemek) usuwane są kanalikami cytoplazmatycznymi na zewnątrz pelikuli przez otwór odbytniczy (cytopyge). Pantofelek żyje w wodach słodkich, zatem wciąż napływającą doń wodę musi usuwać dzięki skurczom dwóch wodniczek tętniących: łącznic są one w stanic w ciągu 30 minut wypompować ilość wody równą objętości całego pantofelka. Wraz z wodą usuwane są produkty przemiany materii. Orzęski są diploidalne (cykl rozwojowy typu II). Ich komórki zawierają po dwa jądra: duże - zwane makronukleusem i małe - mikronuklcus. Makronukleus bierze głównie udział w procesach transkrypcji, a zatem reguluje procesy metaboliczne i wzrost pierwotniaka. Najprawdopodobniej powstaje w wyniku kilkakrotnej replikacji całego garnituru chromosomów. W podziałach mitotycznych (przy rozmnażaniu bezpłciowym) makronukleus dzieli się amitotycznie (bez wytwarzania struktur podziałowych).

Mikronukleus jest natomiast “zbiornikiem informacji genetycznej” istotnym w procesach rozmnażania płciowego; w podziałach bezpłciowych dzieli się sposobem mitozy.

Proces płciowy u orzęsków - przebiegający iakokoniugacja - jest bardzo oryginalny (ryc. 7-35). Biorą w nim udział dwa osobniki z różnych typów kojarzenia (owych typów kojarzenia, czyli płci, wyróżniono u pantofelków w sumie osiem). Takie dwa osobniki łączą się pery stornami (powierzchniami oralnymi) i w każdym z nich makronukleus zanika, zaś mikronukleus dzieli się mejotycznie i wytwarza 4 haploidalne jądra potomne. Trzy z nich zanikają, zaś pozostałe - czwarte - dzieli się sposobem mitozy na dwa. Z tych dwóch haploidalnych jąder jedno pozostaje w komórce, drugie natomiast wędruje przez otwór gębowy do komórki partnera i łączy się z jego haploidalnym jądrem (ryc. 7-35). Powstają zatem dwa identyczne, choć nowe jądra diploidalne. Następnie w każdym z pantofelków odtwarzany zostaje makronukleus.

Rozmnażanie płciowe u orzęsków zachodzi niezbyt często: znacznie powszechniejsze są podziały bezpłciowe, w warunkach sprzyjających mogą one mieć miejsce co 8 godzin. W wyniku tych podziałów powstaje klon orzęsków (pokolenie o takim samym zapisie genetycznym).

Jednym z ciekawszych zjawisk u pantofelków jest odziedziczenie pewnych cech przez cząstki kappa. będące nuklcoprotcidami zawartymi nie w jądrze, lecz w cytoplazmic. Cząstki te występują jedynie u niektórych szczepów pantofelków (u tych, które zawierają pewien gen jądrowy, umożliwiający obecność cząstek kappa w komórce). W procesach podziałów cząstki kappa są

Ryc. 7-33. Rozmnażanie płciowe (koniugacja) i bezpłciowe pantofelka (Paramecium):

ma - makronukleus, mi - mikronuklcus;

1    - połączenie dwóch pantofelków powierzchniami oralnymi,

2    - zanik makronuklcusa.

3    - podział mejotyczny mikronukleusa,

4    - zanik trzech mikronukleusów potomnych,

5    - podział mitolyczny czwartego mikronukleusa potomnego.

6    - wymiana mikronukleusów,

7    - połączenie jąder i powstanie dwóch zygot (JD).

Ryc. 7-36. Schemat budowy sysydłaczka z rodzaju AcUnetr. ma - makronukleus. mi -mikronukleus. o • nóżka, p • przyssawka, t - lentakula. wt - wodniaka tętniąca (ID).

i