DSCN7404

172 KORNEL UJEJSKI: WYBÓR PROZY Z „PRZEMÓWIEŃ" 173

i pomyślność! a także, na cześć tu obecnego waszego przewodnika, znakomitego i wypróbowanego obywatela w ojczyźnie, który dziś jako tułacz przyświeca wam przykładami cnót i patriotyzmu — na cześć Aleksandra Guttrego^{1 2}!

NA PIERWSZYM WALNYM ZGROMADZENIU

STOWARZYSZENIA WZAJEMNEJ POMOCY ARTYSTÓW I LITERATÓW

we Lwowie dnia 17 maja 1873

Spływa na mnie zaszczyt publicznego przemówienia przy otwarciu instytucji wielkiej wagi, a większej jeszcze doniosłości. Ta instytucja ma na celu zgromadzić i związać ze sobą pewną solidarnością wszystkich zamieszkałych w tym kraju artystów i literatów każdego zawodu.

Ludzie myśli, ludzie ducha i natchnienia, powzięli zamiar zejśiT się przy jednym ognisku. Już to samo upoważnia, co więcej — nakazuje — zapatrywać się na tę sprawę z wysokiego moralnego stanowiska.

Nie jest to tajemnicą — ślepi to widzą, głusi słyszą — że jakieś wielkie światło zagasa, że coś wielkiego w gruzy się wali. To gaśnie światło dawnych ideałów, a bez tej ożywczej duszy

wali się w gruzy świat stary. Nie nam żałować za nim. Brzydkim on stał się i spróchniałym. Dusze w nim po większej części bez sumienia lub bez ideału; toż świątynie jego bez świętości, a jego ewangelie bez miłości i miłosierdzia. I w tym dzisiejszym świecie przewrotność nazywają rozumem, a cnotę głupotą; obłudę nazywają pobożnością, a dobroć słabością; prywatę nazywają poświęceniem, a wierność zasadom zaciekłością i uporem. Siła jest prawem, powodzenie wszystkim. Nagromadziło, napiętrzyło się zło na wysokość babilońskiej wieży¹... Niechże się wali.

Już słychać młoty rozbijaczy tych murów. Tłumy tam liczne, nieprzeliczone. Nie miano dla nich litości — będą bez litości... Czym ich karmiono, tym wyrośli.

Najpierwszy z żyjących poetów, syn narodu wielkiego, kończy jeden ze swoich poematów obrazem następującym: Wzbiera i rośnie straszna fala mająca odrodzić i opłukać świat. Rośnie i sięga coraz wyżej — zmiotła giełdy, zmiotła już i trony.

I słychać głosy przerażenia — bo ta fala sięga już i tam, gdzie stoi ksiądz ze mszałem i sędzia z kodeksem w ręku... Sądziliście, mówi fala, że jestem przypływem morza — ja jestem potopem ³!

Ubóstwiono materię i siła jej wzbierze i zaleje świat. Oto potop przyszły, bliski, niechybny, niezbędny! Lecz powiedzia-nem jest: że Duch Boży unaszał się nad wodami *... Jest Duch Boży, jest świat Ducha, jest on, jest! My zebrani czujemy go w piersiach naszych! Jeżeli komu, jeżeli gdzie wypowiadać

1

Aleksander Guttry (1813— 1891) — działacz polityczny, uczestnik powstania i wojny z Rosją 1830-1831, powstania wielkopolskiego (1848), w 1863—1864 komisarz Rządu Narodowego na Wielkopolskę, następnie szef Agencji Broni w Liege, członek Rządu Narodowego; w 1. 1863—1870 mieszkał w Belgii, po powrocie do kraju wszedł w r. 1877 wraz z Ujejskim do tajnego Rządu Narodowego (z Adamem Sapiehą na czele); zaprzyjaźniony z Ujejskim, jak o tym świadczy zachowana korespondencja.

NA PIERWSZYM WALNYM ZGROMADZENIU STOWARZYSZENIA

Pierwodruk w: Żywe słowa Jeremiego pt. Mowa otwierająca pierwsze walne zebranie...

2

   babilońska wieża — biblijna wieża Babel, którą zaczęto budować z zamiarem doprowadzenia jej aż do nieba (Ks. Rodzaju XI 3 — 4).

3

   ja jestem potopem — L'armie terrible przez Wiktora Hugo [przypis Ujejskiego], L'armee terrible (Straszny rok) to obszerny poemat o dramatycznym roku 1870—1871 we Francji; zdania cytowane przez Ujejskiego są swobodnym przekładem Epilogu. Wg pierwodruku poprawiono błędny przepływ na przypływ.

² Duch Boży unaszał się nad wodami — cytat z Księgi Rodzaju I 2. 12 — BN 1/37 K. Ujejski: Wybór poezji