DSCN4813 (2)

Ikonografia Deesis ffff

i znaczenie wizerunków Chrystusa i Matki Bożej w życiu reli* gijno-państwowym Bizancjum. Tak np. cesarz Leon I (457-474) został sportretowany wraz z rodziną obok tronującej Maryi²², zaś cesarz Justynian I (527-565) i Teodora przedstawieni zostali w podobny sposób na zasłonie w katedrze Św. Sofii. Podobizny Chrystusa i Bogarodzicy zaczęto umieszczać na cesarskich pieczęciach i monetach²³. Mnożą się ikony cudownie objawione, „nie ręką ludzką uczynione” (acheiropo-ietoi), wykorzystywane w funkcji apotropaicznej - jako palladia, oraz oficjalno-reprezentacyjnej - jako insygnia w ceremoniach dworskich i uroczystościach kościelnych²⁴. Zmienia się też postawa wiernych wobec świętych wizerunków. Rośnie przekonanie, iż na mocy podobieństwa przedstawienia na ikonie do jego modelu

wzór bytujący już w świecie idealnym wstępuje w swoje materialne odtworzenie, tym samym przemieniając je w siedlisko sil magicznych. Wiara ta, głównie w działanie apotropaiczne ikon, rychło się przyczyniła do niebywałego wzrostu ich kultu. (...) Obrazy święte znajdowały się wszędzie, w domach prywatnych i warsztatach (...) Zawieszano przed nimi lampki i palono kadzidła, modląc się do md) w pozycji klęczącej lub w proskynesis. Modlitwy te nie byty tylko aktem czci, lecz najczęściej prośbą w odpowiedzi na którą ikony działające jak żywe osoby czyniły cuda, przeważnie obdarzając wiernego jakimś dobrem materialnym. Występowała więc w czci ikon powszechna dla wierzeń ludowych skłonność do animizacji wizerunku²⁵.

Żywiołowy rozwój kultu świętych obrazów, podsycany z jednej strony prostoduszną pobożnością ludu, z drugiej zaś tolerowany przez oficjalną politykę dworu cesarskiego, na którym w końcu VI wieku zapanowała atmosfera pietyzmu wywołana klęskami politycznymi i nastrojami eschatologicznymi²⁶, zagrażał całkowitym zatarciem granicy między on*

²²    C. Mango, op. cit., s. 35.

²³    Zob. L. Rydśn, op. cit., s. 45-46; por. A. Grabar. op. cit.. a 27-67, 136-150, il. 2-66.

²⁴    Zob. E. Kitzinger, op. cit., s. 112—114.

²⁵    A. Różycka— Brysek, op. cit., a. 166.

²⁸ Tamże, s. 163-194.