DSC12 (3)

MiiHs^ysłnw Kobocki — Wpruwlimte do tnotodologii badań pedagogicznych

w ich naturalnym następstwie czasowym i z uwzgtędnicnicni szerszego kontekstu sytuacyjnego. Obscrwacjalaka trwa zwykle pracz czas dłuższy, a zapisu danych dokonuje się przeważnie w formie narracyjnej.

Technika obserwacji fotograficznej natomiast różni się od tamtej przede wszystkim tym, że odbywa się raczej w niedługim czasie i odznacza się większą dokladnościąjs- rejestrowaniu zachowań łącznic z ich kontekstem'sytuacyjnym. Ponadto wymaga ona dokonywania zapisu danych obscryyacyjnych w_ch\vili ich postrzegania, a nic odtwarzania z pamięci, jak ma Jo miejsce w zastosowaniu techniki dzienniczków obserwacyjnych.

Oprócz przedstawionych wyżej metod i technik obserwacyjnych, są także inne, np. metoda lub technika próbek zdarzeń czy technika obserwacji dorywczej, nosząca nazwę obserwacji anegdotycznej. Ta ostatnia wprawdzie wydaje się mało przydatna w badaniach pedagogicznych, niemniej i ona — podobnie jak inne techniki, będące uszczegółowieniem obserwacji swobodnej (nieskategoryzowanej) — może ułatwić sformułowanie problemów i hipotez badawczych. Szczegółowy opis metod i technik, jaki zarysowano tutaj, jest dostępny m.in. w obszernym opracowaniu Herberta F. Wrighta (1970, s. 80-151). Z opracowaniem tym warto zapoznać się bliżej, by móc rzeczywiście skutecznie korzystać z obserwacji na użytek badań pedagogicznych.

2. Ekspeiyment pedagogiczny

Metodą badań, pozostającą w ścisłym związku z obserwacją, jest eksperyment pedagogiczny. Mówi się nawet, że jest on pewną odmianą obserwacji. Jest to obserwacja osobliwego rodzaju. Polega ona na aktywnym stosunku obserwatora do badanej rzeczywistości. Może być bowiem zastosowana w dowolnym czasie i — co najważniejsze—można powtórzyć ją wielokrotnie. Badacz nic musi czekać na pojawienie się interesujących go zdarzeń, jak ma to miejsce w zwykłej obserwacji.

Pomimo wielu zalet eksperymentu pedagogicznego, zastosowano go na szerszą skalę dopiero po drugiej wojnie światowej. Swój renesans u nas przeżywał poczynając od przełomu lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, ale już w drugiej połowic lat siedemdziesiątych zauważa się wyraźny jego regres. Związane jest to z pewnością z tym, że wszelkie badania eksperymentalne — zwłaszcza w porównaniu z metodą sondażu diagnostycznego—są z reguły badaniami wielce uciążliwymi i czasochłonnymi.

X. ftzegliyl metod i twhtuk tudiń iwdftgcgicznjcli

Ogólna charakterystyka eksperymentu pedagogicznego

Najogólniej rzecz biorąc, eksperyment pedagogiczny jest zwykle metodą badania zależności między jednym lub kilkoma celowo dobranymi oddziaływaniami natury dydaktyczno-wychowawczej (czyli zmiennymi niezależnymi), a ściśle określonymi skutkami, jakie powstają w wyniku wspomnianych oddziaływań (tj. zmiennymi zależnymi). Istotną cechą rozumianego w ten sposób eksperymentu jest poddanie starannej kontroli zarówno zmiennych niezależnych (eksperymentalnych), jak i zmiennych zależnych i niejednokrotnie także zmiennych pośredniczących.

Kontrolowane i weryfikowane w toku przeprowadzanego eksperymentu pedagogicznego zależności pomiędzy różnymi zmiennymi określa hipoteza robocza, a nierzadko kilka hipotez. Każda z nich jest niezbędnym składnikiem wszelkich badań eksperymentalnych. Stanowi z reguły jedno z pierwszy ch zadań, spoczywających na eksperymentatorze. Od precyzji jej sformułowania zależy w dużej mierze organizacja i przebieg eksperymentu.

Konieczność uwzględnienia w nim ściśle określonych zmiennych i świadomość istniejących między nimi zależności, co znajduje swój wyraz w poprawnie sformułowany ch hipotezach roboczych, wskazują niewątpliwie na dużą na ogół złożoność badań eksperymentalnych i związane z nimi trudności. Są one tym większe, im bardziej zabiega się w przeprowadzaniu eksperymentu pedagogicznego

0 jego zgodność z wymaganiami, jakie stawia się eksperymentom w ich klasycznym rozumieniu. Wymagania takie zakładają, aby: 1) badane zjawisko dawało się wywołać, 2) warunki eksperymentu były precyzyjnie określone i poddawały się manipulacji, 3) przeprowadzone badania można było powtórzyć przy zachowaniu tych samych warunków i 4) uzyskane zmiany dawały się zmierzyć (por. E. Erichach

1 inni, 1970, s. 36).

Szczególnie postulat powtarzalności badań eksperymentalnych przy zachowaniu tych samych warunków jest trudny, a w dosłownym jego brzmieniu wręcz niewykonalny w przeprowadzaniu eksperymentu pedagogicznego. Z reguły jest niemożliwy do spełnienia w sensie absolutnym czy bezwzględnym, a jedynie w stopniu przybliżonym (prawdopodobnym). Fakt ten pomniejsza niewątpliwie wiarygodność badań eksperymentalnych w pedagogice, ale na pewno ich nic przekreśla. Przeciwnie, w miarę poprawne ich stosowanie może przyczynić się do przełamania pewnego marazmu, jaki dostrzega się również we współczesnej teorii i praktyce pedagogicznej.