DSC11 (3)

Mifczyattw Lob orki — Wprwradztmie do metodologii badań pedagogicznych

1985, i. 168-178; W Zaczyński. 1995. s. 70; B Żcchowska. 1990. i 13-17) i przyjmuje zarazem różne .kryteria jej podziału. Wymierna się m in takickrytcna. pik 1) treść obserwacji, 2) liczba obserwowanych osób, 5) liczba obserwatorów i typ ich kontaktów z osobami obserwowanymi, 4) czas prowadzonej obserwacji.

5) aktywność obserwatora. 6) Uszczegółowienie Obserwacji i stopień standaryzacji zapisu danych obserwacyjnydi (A. Janowski. 1985. s. 165-167) W zależności od przyjętego kryterium rozróżnia się obserwację częściową (tematyczna) i całościową (1), jednostkową i grupową (2), bezpośrednią (uczestniczącą)" i pośrednią (3), ciągłą i nieciągłą (4). czynną (kontrolowaną) i bierną (5). swobodną (luźną, otwartą) i ściśle zaprogramowaną (6).

Każda z wyróżnionych obserwacji wymaga pewnego uszczegółowienia czy— inaczej mówiąc — skonkretyzowania, zwłaszcza pod względem sposobu gromadzenia danych obserwacyjnych Mówi się wtedy raczej o technikach niż metodach obserwacji Zdaję sobie sprawę, te granice między rozumianymi w ten sposób metodami i technikami obserwacji są dość płynne Niemniej jednak sugerują konieczność bliższego konkretyzowania stosowanej w badaniach pedagogicznych obserwacji Dzięki temu może ona lepiej poniekąd spełnić stawiane jej wymagania metodologiczne Po prostu przypomina obserwatorowi o konieczności wnikliwego zastanowienia się także nad sposobami gromadzenia danych obserwacyjny ch

Obserwacja zaprogramowana i jej techniki

Najbardziej przydatna w badaniach pedagogicznych jest obserwacja ściśle zaprogramowana, nazywana często obserwacją skategoryzowaną ze względu na przewidywane z góry kryteria zachowań objęte laką obserwacją Poza tym, że jest celowa, planowa, dokładna i obiektywna, przysługuje jej cecha selektywności, izn stosujyią podchodzi się wybiórczo do obserwowanego zjawiska, a w szczegól-ności do tycH jego właściwości. które wydają się istotne z punktu widzenia podjętych badań.

Umownie można przyjąć, zc podporządkowanymi technikami obserwacji z góry zaprogramowanej są m in tzw. technika obserwacji skategoryzowanej i technika próbek czasowych.

Technika obserwacji skategoryzowanej jest niemal tożsama z metodą obserwacji o takiej samej co tamta nazwie Jest tylko - w odróżnieniu od niej bar-

“ Obserwacja uczestnicząca jem szczególną odmianą obserwacji bezpośredniej Polega ona na obserwowaniu niejako od wewnątrz, Ij. w sytuacji, w której obserwator przejmuje na siebie w czasie badań rolę rzeczywistego członka obserwowanej przez, mego grupy, zbiorowości (por U Ż.echowskn. 1990, a. 13 i n.).

dziej wystandaryzwana. Przede wszystkim pozwala uzvskac materiał nadający się do precyzyjnego jego opracowania statystycznego. W tym celu wymaga ona starannegojfa^nkretyzowania przedmiotu badań, w tym szczególnie dokładnego sformułowania poszczególnych kategorii obserwowanych zachowań Zestawy takich kategorii, nazywanych schcdulą obserwacyjną, wytyczają kienwck. dokonywanych postrzeleń oraz umożliwiają rejestrowanie liczebności i stopnia nasilenia poszczególnych przejawów zachowań u osób obserwowanych

Technika próbek czasowych różni się od techniki obserwacji skategoryzowanej jedynie tym, żc z jej pomocą rejestruje się określone pechy (kategorie! zachowań w ściśle określonym czasie, np w każdy wtorek i czwartek podczas spotkań pozalekcyjnych lub na jednej lekcji podzielonej naTminulowc jednostki czasowe. _J Najczęściej jednak w ramach techniki próbek czasowych dokonuje się obserwacji w równych względnie odstępach czasu, tj. po następujących po sobie przerwach. Wówczas jest ona jednocześnie uszczegółowieniem wspomnianej wcześniej obserwacji nieciągłej

Obserwacja swobodna i jej techniki

Użyteczna w badaniach pedagogicznych jest także obserwacja swobodna, czy li nieskategory zowana Tutaj nie wy odrębnia się poszczególnych kategorii zachowań osób obserwowanych. Przedmiot badań traktuje się elastycznie, a dokonany za jej pomocą zapis zgromadzonych danych umożliwia ich opis i analizę nic tyle w ujęciu ilościowym, co jakościowym Obserwacja ta ma do spełnienia szczególną rolę we wstępnej fazie badań, tj. podczas zaistnienia sytuacji problemowej oraz formułowania problemów badawczych i hipotez roboczych Niewątpliwie pozwala badaczowi na bliższe określenie swych zainteresowań naukowo-badawczych, a tym samym coraz dokładniejsze sformułowanie podejmowanych problemów i hipotez badawczych.

Obserwacja nieskategory zowana, jakkolwiek może budzić słuszne wątpliwości co do swej poprawności metodologicznej, okazuje się przydatna zwłaszcza w badaniach jakościowy ch Przeprowadzona w sposób planowy i systematyczny jest w stanic przynajmniej niekiedy konkurować nawet z najbardziej starannie zaprogramowaną obserwacją. Umożliwia bowiem dokładny rejestr faktów, zjawisk czy zdarzeń w ich ciągłym i naturalnym przebiegu. Jest to możliwe przy zastosowaniu jej w formie m in. tzw. techniki dzienników obserwacyjnych i techniki obserwacji fotograficznej

Technika dzienniczków obserwacyjnych polega na dowolnym i zarazem dokładnym opisywaniu interesujących obserwatora zachowań osób badanych

221