filozofia egzamin7

zasadnicze kwntie metafizyczne: p*crw»za usuwała od razu materializm, druga zaś alizm. Co więcej, prawdy te wyjaśniały naturę poznania. Rcid zauważył, ze UlozofoJ od Platona do Hnmc‘a zgodni są co do tego. iż nie poznajemy bezpośrednio zew netrr * przedmiotów, lecz tylko ach odbicie w umyśle. Ale to właśnie uważał za ‘wpóJny |J2 filozofów: zdrowy rozsądek przemawia przeciw wszelkiemu idealizmowi; mówi nam. j. poznajemy rzeczy, a nie przedstawienia rzeczy, że widzimy ciała, a nie nasze stany pv_y. ełnezne; zmysły postrzegają rzeczy realne i. odwrotnie, rzeczy istniejące realnie, to te same które postrzegamy.

4.    INTROsfEKCYJNA metooa filozofu. Prawdy oczywiste Reid ustalał na drodze intro-spckcji: są nieodłączne od naszego umysłu i w nim możemy je obserwować. Odwoływał się wi«c do doświadczenia wewnętrznego. Przez to szkoła szkocka miała pewną łączność z empiryzmem i wspólny front przeciw filozofii spekulacyjnej. Kładąc nacisk na metodę introspckcyjną. szkoła szkocka położyła pewne zasługi dla psychologii. ( Natomiast przeciw, stawiała się fizjologicznemu traktowaniu psychologii, które właśnie w drugiej połowie XVIII wieku wchodziło w użycie>.

Psychologia, mająca odrębna empiryczną metodę, była dla szkoły drugą obok przyrodoznawstwa dziedziną nauki empirycznej. Ale rzecz w tym, że Szkoci stosowali intróspek-cję nie tytko w psychologii, mieli ją za metodą filozofii w ogóle; przez nią bowiem poznajemy nie tylko własny umysł, ale i prawdy w umyśle zawarte. Przypomnieli naukę Lockc'a o doświadczeniu wewnętrznym, ale dala jej zwrot metafizyczny. Była to właśnie słaba strona doktryny Reida: iż od imrospekcji, tak cennej dla stwierdzania faktów psychicznych. żądał rzeczy niesłychanie przekraczającej jej kompetencje, mianowicie stwierdzania prawd metafizycznych.

5.    Programowy dogmatyzm. Doktryna Szkotów przyjmowała bezapelacyjną władzę umysłu i prawdy nic uzasadnione a niezawodne. 1 z tego dogmatyzmu uczyniła zasadę i jądro filozofii. Niedowiedzionc założenia, które inni dogmatycy starali się zredukować do minimum i przyjmowali tylko jako przykrą konieczność. Szkoci manifestacyjnie wysuwali na pierwszy plan. jako najdonioślejszą zdobycz naukową.

Jeśli cechą filozofa jest. że niełatwo zadowala się wyjaśnieniem a w każdej odpowiedzi widzi nowe zagadnienie, to Szkoci posiadali mało ducha filozoficznego. Zatrzymywali tą tam. gdzie inni myśliciele rozpoczynali dopiero swe właściwe dochodzenia: nieprzeparta skłonność do uznawania pewnych prawd jest rzeczywiście faktem, ale nie można uniknąć pytania, czy jest to skłonność słuszna.

Niemniej Szkoci mają swe wyraźne miejsce w dziejach filozofii. Rzecz w tym. że filozofia wcześnie odbiegła od naturalnego poglądu na świat i niewiele zwykła się liczyć z potocznym sposobem myślenia i ze zdrowym rozsądkiem. Szkoła szkocka była reakcją przeciw temu i wy rarocielił ą filozoficzną naturalnego poglądu na świat.

WŁAŚCIWOŚCIĄ SZKOŁY SZKOCKIEJ było: I> zaufanie do zdrowego rozsądku « naturalnego poglądu na świat. 2) dogmatyczne uznanie prawd niedowiedzionych a pewnych. w /.cgólmńci istnienia jaźni i realnych rzeczy. 3) uznanie introspckcji za właściwą metodę filozofii.

ROZWÓJ Filozofia szkocka miała dwa punkty oparcia: zdrowy rozsądek i introspekcję; Reid kładł nacisk os pierwszy, jego zaś następcy ~ na drugi. Rozwinęli oni doktrynę

1

136

.pjy _w kierunku niezupełnie zgodnym z intencją jej twórcy. Niektórzy jego uczniowie *    wręcz zrezygnowali z twierdzenia, jakoby istnienie jaźni i rzeczy realnych

K. ^ipoirednio pewne; postrzeżenie wprawdzie nasuwa myśl o istnieniu rzeczy, ale nie ' ^ntujc ich realności. Wobec takiego ustępstwa późniejszych wyznawców doktryna z dogmatycznej filozofii przekształciła się w empiryczną psychologię,

NASTĘPCY. Szkoła szkocka panowała w Anglii blisko przez pół stulecia, przez gęstnie ćwierćwiecze XVIII i przez pierwsze XIX wieku. Z licznych uczniów Reida naj-był Dugald Stewart (1753- 1828), profesor w Edynburgu; był właściwym gjTtm szkoły, dał jej doktrynie najbardziej systematyczną (ale też i kompromisową) po-r jpt Poglądy szkoły w zakresie estetyki rozwinął James Beattie (1735- 1803); w zakresie Adam Ferguson (1724- 1816); na polu psychologii największe zasługi położył Thomas Brown (1778-1820), profesor w Edynburgu. Aź do połowy XIX wieku uczył i tymże Uniwersytecie Edynburskim filozof dużej miary, zbliżony do szkoły szkockiej, William Hamilton (1788- 1856).

Dużą rolę szkoła szkocka odegrała również we Francji. Dostała się tam dopiero i początkiem XIX wieku, wypierając doktrynę tzw. ideologów. Zaszczepił ją P. P. Royer--Collard (1763 - 1845), zwłaszcza podczas krótkiej (1811 - 1813). ale owocnej działalności f dakmickicj. Za nim poszedł Thćodore Jouffroy (1796- 1842). profesor w Ecole Nornik w latach 1819- 1822, a poniekąd Vicior Cousin. najruchliwszy wśród francuskich > Noiofów pierwszej połowy XIX wieku. Liczne przekłady — Reida przez Roycr-CoHarda i Garntera, Stewarta przez Jouffroy — zapoznały Francję z doktryną szkoły. Charles de Rćmu&at, mąż stanu, publicysta i historyk, usiłował wywieść filozofię szkocką ze szkół t wyższych do szerszych kół społeczeństwa. Zamierzenia jego spełniły się całkowicie: nowy ; program nauczania średniego, ułożony po rewolucji 1830 roku przez Cousina wespół ; z Jouffroy i z Laromiguićre'em, oparty był na filozofii szkockiej. I od 1832 r. stała się ona m lat przynajmniej dwadzieścia oficjalną filozofią Francji.

W dwóch tedy wielkich krajach Europy o najbogatszej tradycji filozoficznej [ filozofia zdrowego rozsądku panowała przez pół wieku; panowała tam w tym , samym czasie, w którym w Niemczech powstał krytycyzm i idealizm.

OPOZYCJA. Doktryny, które filozofia Szkotów zdołała wyprzeć, po pewnym czasie ! wzmocniły się na tyle, że ją z kolei wyparły. Spotkała się z potrójnym sprzeciwem: a) jej uznawaniu prawd intuicyjnych sprzeciwiał się empiryzm. b) dogmatycznemu przyjmowaniu prawd oczywistych — krytycyzm, c) jej introspekcyjnej metodzie — filozofia spekulacyjna. Niektórzy członkowie szkoły próbowali pojednania z przeciwnikami: Brown, a nawet Stewart z empiryzmem, Hamilton z krytycyzmem. Cousin z filozofią spekulacyjną. Ale ostatecznie szkoła uległa: w Niemczech krytycyzmowi i spekulacyjnym systemom, a we Francji I w Anglii wracającemu na nowo empiryzmowi.