filozofia egzamin9

dokonywa najpierw „romerzcni* umysłu”, później jego „podniesienia**, a wreszcie ,_)P„ miany*\ gdy umysł wychodzi poza samego siebie i łączy się * Bogiem. Tu Hugon'az^j drogami św. Bernarda, rozwijał jego zaczątki psychologii stanów mistycznych. Nie popisywał duszy fantastycznych zdolności nadprzyrodzonych, lecz wyszukiwał zdotnou przyrodzone, które służą do pogłębienia i do skupienia umysłu: tylko tyle bowiem członie uczynić może sam z siebie; a do owego ostatecznego przemienienia umysłu, gdy wychodź on poza siebie, można tylko przygotować się i czekać, aż spłynie łaska.

3. Wiara. O rzeczach boskich nie jest możliwa wiedza zupełna. Wiedza polega bowiem na ujmowaniu rzeczy jako obecnych. Do takiego zaś ujmowania rzeczy bofkkh brak nam warunków; sprawnie działają tylko nasze oczy cielesne, oczy rozumu są zamglone, a tym bardziej oczy kontemplacji. Nie mogąc prawdy oglądać musimy brać ją na wiarę Hugon, który zostawił wiele cennych spostrzeżeń o wiedzy, dał również głęboką anafeę wiary. Wiara to znajomość rzeczy przyszłych, jeszcze nie obecnych. Ma ona mniej pewności niż wiedza, ale więcej niż domysł. Przedmiot ma wspólny z wiedzą, ale naturę odmienną; powstaje nie na drodze umysłowej, lecz przez pobudzenie woli. Wiara jest niezbędna tam, gdzie wiedza nie jest możliwa; wiedzy zaś w wielu wypadkach posiąfc nie możemy, i to nie tylko ze wzgljdu na słabość naszego rozumu, gdyż niektóre prawdy z natury swej rozumowi nie mogą być dostępne i nie mogą stać się przedmiotem wiedzy. Prawdy są bowiem czworakie: wywodzące się z rozumu, zgodne z rozumem, przekracza* jące rozum i sprzeciwiające się rozumowi. Prawdy wywodzące się z rozumu są przedmiotem wiedzy i wiara wobec nich nie jest potrzebna; nie mogą zaś być przedmiotem wiary prawdy, które sprzeciwiają się rozumowi i które przeto rozum odrzuca. Przedmiotem wiary mogą być natomiast prawdy zgodne z rozumem i te, które są ponad rozumem. W pierwszym wypadku wiara może być z czasem zastąpiona przez wiedzę.

Nie dla wszystkiego można szukać wytłumaczenia i zrozumienia; nie można go szukać przede wszystkim dla woli Bożej. „Wola Boża nie dlatego jest słuszna, że chce rzeczy słusznych, lecz to. co Bóg chce. dlatego właśnie jest słuszne, że On tego chce”. Na pytanie, dlaczego to, co słuszne, jest słuszne, należy odpowiedzieć: „Bo jest zgodne z wolą Bożą. która jest słuszna”. A gdy dalej postawione będzie pytanie, dlaczego wola Boga jest słuszna, należy odpowiedzieć, że „pierwsza przyczyna, która sama przez się jest tym, czym jest, nie ma przyczyny”.

Ostatecznie dwie są drogi poznania Boga: przez rozum i przez wiarę na podstawie objawienia. Rozum znów dwojako poznaje Boga: bądź na podstawie tego, co znajduje w sobie, bądź tego, co ogląda w święcie zewnętrznym. A podobnie i objawienie boskie jest dwojakie: albo przez oświecenie wewnętrzne, albo przez pouczenie z zewnątrz idące, cudami poparte. Tak na różnych drogach odbywa się poznanie Boga: przez rozum i przez stany mistyczne, przez świat wewnętrzny i przez zewnętrzny, przez naturę i przez łatkę.

ZNACZENIE HUGONA. Był najwybitniejszym umysłem filozoficznym w okresie między Anzelmem a rozkwitem filozofii średniowiecznej w XIII wieku. Byk twórcą połączonego systemu scholastyki i mistyki, jak Anzelm był twórcą scholastyki, a Bernard mistyki średniowiecznej. Przez swą doktrynę, łączącą dwa wielkie prądy filozofii, oddziałał na oba. I) Wybitnie przyczynił się do tego. że mistyka miała udział w rozwoju scholastyki. Czysta scholastyka, posługująca się dyskursywnym myśleniem, pomijała intuicyjne i intro-spckcyjne czynniki w poznaniu; i jeśli późniejsze systemy scholastyki uzupełniały dialekty-

traktowani zjawisk, przoa intuicje* • spekulację przez doiwiaciczenie * in«roiprkejf —

** iiwdiioczaty to zbliżeniu z. mistykę- 2> Przez swe filozofię, opirającą pewność na ^ifl^wiedzy i głouu|c« bezwzględną wolność Boga, należał do szeregu tych myilickli ^riaicijaAfkich, którzy budowali filozofie na doświadczeni u wewnętrznym, na woli •olnolci. i stanowi! ważne ogniwo dziejowe między Augustynem a Brmawenturą i Dunsem Srtotrm- 3) Poszczególne poglądy Hugona miały również doniosły wpływ Do tradycja ^lolaalyc/nej przeszedł jego układ systematyczny teologii, i«fo określenie wiary i odd/ie-unie jej od wiedzy. Jego klasyfikacja nauk świeckich byta jeszcze minr<xl*irtn w XIII wteku.

UCZNIOWIE. Uczniem i następcą Hugona był Ryszard od iw. Wiktora (zm. r. 1173). drugi wielki wiktorianin, umysł pokrewny Hugonowi. Byt to z jednej strony łwietoy dislektyk. oceniaj %cy wyżej niż inni myśliciele XII wieku potęgę rozumu, pragnący uzasadnić wszelkie dogmaty racjonalnie, zastąpić wiarę przez wiedzę, ceniący doświadczenie jako podstawę wiedzy i próbujący jeszcze przed Tomaszem z Akwinu dowodzić istnienia Boga ns podstawie empirycznej; ale z drugiej strony był to gorliwy mistyk, systematyk gaoów mistycznych, teoretyk kontemplacji, kładący nacisk na czystość serca jako na warunek poznania. (Z pism dogmatycznych główne: Z>e Frinitate, z mistycznych: Dr prrps-raiitme aninti ad eon temp tai tanem, czyli Benjamin minor, ■ Dr gratia contempiationis, czyli Benjamin moior).

W następnej wszakże generacji, w osobie Waltera od św. Wiktora, wiktoriame wrócili do ekskluzywnej mistyki w duchu św. Bernarda. Wyrazem nieufności do nauki |ył namiętny pamflet Waltera Przrciw czterem* labiryntom Francji, w którym zwalczał czterech słynnych myślicieli ówczesnych: Abelarda, Piotra Lombardu, Gilberta de la Forróc i Piotra z Poitiers, a dialektykę traktował jako „sztukę szatańską**; napadał na aaukę z troski o wiarę.

W XIII w. myślicielem pokrewnym Hugonowi, dążącym do harmonijnego połączenia wiary i nauki, mistyki i scholastyki był św. Bonawentura. Pisał on: .Augustyn był księciem teologii, Grzegorz etyki. Dionizy mistyki, św. Anzelm poszedł za Augustynem, św. Bernard za Grzegorzem. Ryszard od św. Wiktora za Dionizym, a Hugon łączy ich wszystkich**.

ABELARD 1 SPÓR O UNIWERSAL1A

Obok metafizyków inny typ filozofów wczesnego średniowiecza stanowili dialektycy„ którzy dokonali pracy już nie konstrukcyjnej, lecz analitycznej. Metafizycy opierali swe teorie na założeniu, że pojęciom odpowiada rzeczywistość; dialektycy uczynili z tego założenia podstawowe zagadnienie filozofii. Przez to powstał słynny spór średniowieczny o przedmioty ogólne, powszechniki, czyli „uniwersalia". Wcześnie wszczęty, stał się prawdziwie aktualny w końcu XI i pierwszej połowie XII w. Wówczas pociągnął większość wybitnych umysłów; wśród nich przełomowe stanowisko zajął Abelard.

POPRZEDNICY STAROŻYTNI SPOR U- Treścią sporu o uniwersalia było, czy pojęciom ogólnym odpowiadają przedmioty rzeczywiste, a jeżeli odpowiadąją.