filozofia egzamin8

Usiłował znaleźć Jego sądy autonomiczne, gdzie rozum przemawia od «iebi*,, pod naciskiem czynników obcych. Wypadło mu wobec tego wyeliminować WMelfc_w . * odwołujące uę do roafcazdw Boskich czy do wymagań społecznych, czy nawet da dzonych pożądań jednostki. Są to bowiem czynniki obce rozumowi I każda laka fe*t „heteroaomiczn*~: tu rozum nie kieruje, lecz jest kierowany.

Kant sądził, że ze stanowiska rozumu cenna Jest jedna tylko rzecz: dobra woi.

| Wszystko inne — zarówno dobra materialne, jak zalety osobiste —- może obrócę & na zło. nie jest więc dobrem bezwarunkowym, bezwzględnie zalecanym przez ran* Ja kredy woJa jest dobra? Wtedy, gdy usiłuje spełnić obowiązek. Nie ma dobrej u>y tam. gdzie skłonność przyrodzona prowadzi do dobra — totek dla Kanta czyny nunc pod wpływem skłonności nie były ..moralne były nimi tylko czyny wykonane z c**, wiązku. To przeciwstawienie skłonności i obowiązku stanowiło o rygorystyczny* charakterze etyki Kania.

W pojęciu obowiązku nie widział nic osobistego; przeciwnie, widział jego istotę w po*. porządkowaniu się prawu. Toteż etyka jego była uniwersalistyczna, nie zaiit indywidualnych przepisów ani indywidualnych dóbr. Poza zasadą podporządkowania ń prawu powszechnemu nie znajdował nic więcej, co by nakazywał rozum praktyczny. Kcfc on podporządkować się prawu, ale treści jego nie przesądza; wszelkie materialne określaj' prawa moralnego jeyi już heteronomiczne dla rozumu. Nakaz jego jest tedy czysto formalny i przeto cała etyka nie może być inna niż formalna. Jedyny bezwarunkowy nakaz fkrurgnrizcher Imprraiir) brzmi: ..Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do którą mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym**.

Kosztem tedy ograniczenia Kant znalazł aprioryczne prawo moralne (Sittmgeuu^ powszechne i konieczne. obowiązujące niezależnie od takich czy innych okoliczności tyci Prawo to było w dziedzinie etyki odpowiednikiem apriorycznych praw nauki, ustalonych w Krytyce czystego rozumu. W ostrym przeciwieństwie do relatywistycznych dążeń swej epoki Kant bronił nowym sposobem bezwzględności dobra, tak samo jak bronił powszechności poznania.

2. Rozwiązanie zagadnień metafizycznych przez rozum praktyczny. NaŁu moralny ma sens jedynie wówczas, jeśli człowiek jest wolny. Jeśli bowiem wola jest całko* wicie wyznaczona przez przyczynowo powiązany przebieg zdarzeń, to próżne są wszelkie nakazy. Wolność stanowi tedy postulat praktycznego rozumu. Nie jest dowiedzione, iż jesteśmy wolni, ale — tyć musimy tak, jak gdyby było dowiedzione. Rozum teoretyczny nie umie rozstrzygnąć, czy w święcie panuje wolność, czy determinacja, i zaplątuje tą w antynomię (3. antynomia); rozum praktyczny natomiast rozstrzyga antynomię na korzyść tezy. Ze światem zjawisk związani jesteśmy węzłami przyczynowymi; niemniej w święcie „myślnym ** możemy być wolni. Determinacja jest prawem zjawisk, a wolność — rzeczy samych w sobie: to było rozwiązanie antynomii, dokonane przez rozum praktyczny.

Wolność me jest jedynym postulatem praktycznego rozumu; są jeszcze dwa inne nieśmiertelność duszy i istnienie Boga. Nieśmiertelność niezbędna jest jako warunek postępu w moralności. Bóg zaś jako gwarancja sprawiedliwości.

I te dwa wielkie zagadnienia metafizyki, których rozum teoretyczny nie mógł rozwiązać, zostają rozwiązane przez rozum praktyczny. Przewaga rozumu praktycznego w łych osia tucznych kwestiach metafizycznych pochodzi stąd: rozum teoretyczny jest skrępowany zjawiskami, na których opiera swe rozumowania i poza które nie może wykroczyć;

_I#j nie )tfl ^nie '^P°^win) i pr«io łatwiej dosięga Mm, J Kanta: J* prawdy metafi/yczne poznaje nie rozum teoretyczny, f V ^l°Sie postulatów woli i działania. Ne mi przy tym niezgody między obu t/Jp _u ^ krytyka poznania nie doprowadza do wmodu, k nie nu »ol> Mi Q j Boga, ale jedynie. Je ich w {wiecie zjawisk nie im Co prawda, M^^f,C teoretycznego zdaje się prowadzić do tego, Je wolnoid, meimiertelnośi, /y/"¹ jjęjiy, tymczasem rozum praktyczny przypisuje im realne istnienie: jed* nie $4 sobie równe: rozum praktyczny,mc ulegamy sugestii zjawisk, Rli^Astwo (Mmiii to P^Wrzi

^WLAI)ZV ^^DZfMA‘ ^^aiu W'¹¹ uwin do przekonania, Je prawdy V | konkczńe znajdują się nie tylko w dziedzinie poznania i działania, ile także f Pini* estetycznego. Przeto obok krytyki poznania i etyki znalazł jeszcze w filo* S4 na estetykę- (Kant zresztą nie używał wyrazu estetyka” w tym znaczeniu;

dyscyplin „k#ą władzy sądzenia", bo w XVIII w, „sądzenie", „sąd" ozna-/Jjjlnic sąd smaku, oceną estetyczną). fi ^ ^1 doświadczenia w spawach artystycznych; ale brak ten zastąpił oczyta-, _S|j|cniatyczną analizą zjawisk estetycznych, Korzysta! z literatury estetycznej, t angtólskieji która przodowała w XVIII w., i nawiązując do jej obserwacyj i refleksy] rjobeślid odrębny charakter sądów estetycznych i wydzielić ich zakres tak dokładnie, Lb przed nim.    '

"per*szą cechą wyodrębniającą upodobania estetyczne jest ich bezinteresowność. | ^nnual przez to, Je upodobanie estetyczne jest niezależne od realnego istnienia udobająwgo się przedmiotu, Je podoba się samo jego wyobrażenie. Cecha ta stanowi jpię oddzielenia upodobania estetycznego od innego rodzaju upodobań, a także oddzielenia postawy estetycznej od postawy moralnej, dla której jest bardzo gonie, aby dobro było realizowane, a nie pozostawało w sferze wyobrażeń.

Omgą znów cechą upodobania estetycznego jest jego bezpojęciowoić. Napawamy iii bezpośrednim wrażeniem pięknej rzeczy, a nie pojęciem, jak* o niej mamy. Ta cecha gidowi 2 kolei podstawę oddzielenia postawy estetycznej i poznawczej.

Przedmiotem upodobania estetycznego jest nie cala rzea, lecz tylko jej forma, ff formie tedy jedynie leży piękno rzeczy. Ta cecha upodobania estetycznego daje znów

Kiedyż rzeczy wywołują w nas to tak szczególne upodobanie estetyczne? Wtedy, gdy powodują upodobanie całego naszego umysłu. Nie wywoła upodobania estetycznego ani ano wrażenie, ani samo wyobrażenie, ani sam sąd, ale ich łączne działanie. Dopiero wtedy wykwita w nas to szczególne uczucie zadowolenia, które zowiemy estetycznym. Nie jest ono ani prostym zadowoleniem zmysłów, ani prostym zadowoleniem myśli. IWoba się estetycznie to, co odpowiada całemu naszemu umysłowi, co umie pobudzić działanie wszystkich jego władz; przedmioty estetyczne są to zatem przedmioty zbudowane odpowiednio do natury podmiotu. Podobanie się takich przedmiotów jest konieczne, jest to konieczność szczególnego rodzaju, bo - subiektywni.

Nie sposób ustanowić reguły, jakie przedmioty będą się podobać. Każdy trzebi spraw-tó oddzielnie, by wydać sąd. Ale wobec tego, że umysły ludzkie składają się z tych siwych władz, należy oczekiwać, że przedmiot, który podobał się jednemu, będzie się podobał też innym. Sądy estetyczne cechuje tedy powszechność. Ale jest om szczególnego

179