FunkcjonowanieRynku R046 117

—    ilości nabywanych produktów oraz częstotliwości ich zakupu.

—    poziomu dochodów nabywców oraz udziału cen w tych dochodach.

—    preferencji oraz dominujących kryteriów nabywania produktów przez nabywców,

—    cen innych produktów (komplementarnych, substytucyjnych).

Produktami lub usługami o relatywnie niskim poziomie cenowej

elastyczności popytu są te, które zaspokajają podstawowe potrzeby nabywców. Poziom ten wzrasta w miarę zaspokajania przez produkt lub usługę potrzeb coraz wyższego rzędu. Niski poziom cenowej elastyczności popytu charakteryzuje produkty komplementarne, jeżeli ich wartość w stosunku do produktu podstawowego jest stosunkowo mała. Produkty substytucyjne charakteryzuje na ogół wysoki poziom cenowej elastyczności popytu.

Cenowa elastyczność popytu kształtuje się odmiennie przy różnym poziomie dochodów nominalnych nabywców. Im niższy jest poziom tych dochodów, tym większe są ich reakcje na zmiany cen podstawowych produktów oraz słabsze reakcje na zmiany cen produktów zaspokajających potrzeby wyższego rzędu. Z poziomem nominalnych dochodów są związane dominujące kryteria (materialne lub pozamaterialne), którymi kierują się nabywcy w procesie nabywania produktów'.

Poziom cenowej elastyczności popytu może być symetryczny przy podwyżkach oraz obniżkach cen na produkty lub może być asymetryczny. Poziom asymetryczny oznacza, że poziom cenowej elastyczności jest odmienny przy podwyżkach oraz obniżkach cen na produkty. Uznaje się na ogół, że jest on wyższy przy podwyżkach cen. Reakcje nabywców na zmiany poziomu cen mogą być natychmiastowe lub odroczone w czasie. Zależy to przede wszystkim od stopnia przejrzystości rynku dla nabywców oraz ich przewidywań dotyczących zmian poziomu cen w przyszłości.

Cenowa elastyczność popytu wyraża nie tylko zmiany reakcji nabywców na zmiany poziomu cen, lecz w'pływa także na postępowanie sprzedawców. W zależności od kierunku zmian cen przez sprzedawców mogą być oni zainteresowani niskim lub wysokim poziomem cenowej elastyczności popytu. Sprzedawcy, podwyższając poziom cen, są zainteresowani niskim poziomem cenowej elastyczności popytu. Każdy sprzedawca może zwiększać efekty działania na rynku, jeżeli podwyższaniu poziomu cen towarzyszy poziom elastyczności poniżej jedności. Obniżając poziom cen, są oni z kolei zainteresowani wysokim poziomem cenowej elastyczności popytu.

Zmiana poziomu ceny danego produktu może wywoływać zmianę wielkości popytu nie tylko na ten produkt, lecz także na inne produkty, których ceny nie ulegają zmianie. Miarą tego typu zależności jest mieszana elastyczność popytu. Wyraża ona stosunek względnych zmian popytu na dany produkt do względnych zmian cen innego produktu.

Mieszana elastyczność popytu jest podstawą identyfikacji produktów' lub usług z punktu wadzenia zależności, jakie mogą między nimi zachodzić. Jeżeli spadek ceny na produkt X wywołuje wzrost popytu na produkt Y, to produkty X i Y są względem siebie komplementarne. Spadek ceny produktu wywołuje efekt dochodowy w postaci relatywnego zwiększenia realnego funduszu nabyw-czego, umożliwiającego wzrost popytu na inne produkty. Poziom mieszanej elastyczności popytu jest tym wyższy, im wyższy jest poziom cenowej elastyczności popytu na produkt X oraz im większy jest stopień komplementarności produktów'.

Z kolei wzrost ceny produktu A, powodujący w'zrost popytu na produkt B, oznacza, że produkty A i B są substytucyjne. Prawidłowość polegająca na tym, że wzrost ceny produktu A powoduje spadek popytu na produkt A oraz wzrost popytu na produkt B, jest określana mianem efektu substytucyjnego. Poziom mieszanej elastyczności popytu jest tym wyższy, im wyższy jest poziom cenowej elastyczności popytu na produkt A oraz im doskonalszymi substytutami są produkty A i B. Jeżeli wzrost lub spadek ceny produktu C nie wyw-ołuje zmian popytu na produkt D. to znaczy, że produkty te są wobec siebie niezależne (neutralne).

3. Efekt dochodowy i efekt substytucyjny

Zmiany poziomu ceny danego produktu, przy danym poziomie nominalnych dochodów' nabywców oraz danym poziomie cen innych

117