FunkcjonowanieRynku R06 4 205

r

podaży oraz wielkości zatrudnienia. Skłonności te pogłębiają nierównowagę rynku pracy¹⁴.

W przypadku gdy ograniczenia po stronie popytu na produkty i usługi ulegają osłabieniu oraz mogą być przez sprzedawców przezwyciężane, to mogą oni dążyć do zwiększania wielkości produkcji i podaży. Wymaga to, oprócz wykorzystywania innych czynników wytwórczych, wzrostu wielkości zatrudnienia. Jeżeli jednak kapitał trwały' sprzedawców jest efektywnie wykorzystywany i nie ulega zwiększeniu, to wzrost wielkości zatrudnienia oznacza spadek poziomu wydajności pracy. Jego konsekwencją jest zmniejszenie wielkości popytu na pracę oraz skłonność sprzedawców do obniżania poziomu płac¹⁵.

Wzrost popytu na pracę pojawia się wraz ze zwiększaniem zasobów' kapitału trwałego, umożliwiającym wzrost wydajności pracy, który może być podstawy wzrostu poziomu płac. Wzrost płac, będący elementem kosztów, może być tym większy, im większy jest wzrost wydajności pracy. Jeżeli wzrost płac przekracza w^jzrost wydajności pracy, to następstwem tego jest wzrost cen na produkty i usługi. Wzrost poziomu cen rodzi now^;e ograniczenia po stronie popytu. Najpierw pojawiają się ograniczenia ze strony popytu na produkty i usługi. Jeżeli następstwem tych ograniczeń jest redukcja wielkości ich podaży, to pojawiają się również ograniczenia ze strony popytu na pracę.

Wzrost poziomu cen powoduje równocześnie zmniejszenie realnej podaży pieniądza oraz wzrost poziomu stopy procentowej, który wywołuje spadek popytu na pieniądz, a w konsekwencji — spadek popytu na produkty i usługi. Jeżeli w'zrost cen jest mniejszy niż wzrost plac, wywołuje to wzrost poziomu płacy realnej oraz spadek

¹⁴    J. Siebke, H. J. Thieme. Einkommen, Beschiiftigung, Preisnńeau. W: Vahlens Kompendium.... jw., s. 144.

¹⁵    Z tych zależności, jak wskazuje doświadczenie, nie wynika, że spadek poziomu plac staje się czynnikiem ożywiania popytu na pracę oraz w konsekwencji — czynnikiem redukcji lub likwidacji bezrobocia. Na ogól występuje sekwencja: spadek poziomu plac -> spadek popytu na produkty i usługi -+ spadek popytu na pracę -* ponowny spadek poziomu plac itd. (por. A. P. Kirman, A. Lapied, Microeconomie—’ jw., s. 201).

opytu na pracę. Spadek ten potęguje ograniczenia płynące ze strony popytn ^oraz P°głęóia nierównowagę rynku produktów i usług, _a także rynku pracy. Sytuacja na rynku pracy może się poprawiać pod wpływem spadku poziomu stopy procentowej oraz płacy realnej, który przyczynia sic do ożywienia popytu na pieniądz oraz na czynniki wytwórcze, w tym również popytu na pracę. Sytuacja na rynku produktów' i usług zależy wówczas przede wszystkim od tego, czy wywołany tymi czynnikami wzrost wielkości podaży następuje _w krótkich okresach (wolne zdolności wytwórcze), czy jest odroczony w czasie (nowe inwestycje).

Zależności między poszczególnymi rodzajami rynku oraz ich równowagą charakteryzuje zróżnicowany stopień intensywności, który zależy od specyfiki tych rynków'. Specyfika ta przejawia się m.in. w tym, że podaż i popyt na rynku produktów i usług, rynku pracy i pieniądza są w różnym stopniu uwarunkowane czynnikami mate-rialno-rzeczowymi. Decyduje to o szybkości zmian, które mogą zachodzić w obrębie poszczególnych rodzajów' rynku oraz między różnymi rodzajami rynku. Uwzględniając to kryterium, można uznać, że najszybciej mogą zachodzić zmiany na rynku pieniężnym. Rynek produktów i usług jest mniej podatny na zmiany. Najwolniej mogą zachodzić zmiany na rynku pracy, przede wszystkim ze względu na: —- większe usztywnienie płac niż cen i stopy procentowej,

— niski stopień mobilności zasobów pracy.

Jeżeli poszczególne rodzaje rynku charakteryzuje zróżnicowana szybkość i płynność procesów dostosowawczych, to w krótkich okresach rynek pracy może w'ywierać większy wpływ na rynek produktów i usług oraz rynek pieniężny niż odwrotnie. Osłabienie ■wzajemnych zależności między poszczególnymi rodzajami rynku wpływa bezpośrednio na związki zachodzące między ich równowagą w krótkich i długich okresach.

204