ekonomika (175)

nieodpłatnie tub pity częściowej odpłatności (transport samochodowy, żegluga śródlądowa, transport miejski). Jeżeli infrastruktura jest finansowana z budżetu państwa, to w przedsiębiorstwach transportowych nie wywołuje to kosztów w postaci amortyzacji i nie wchodzą one w zakres rachunku ekonomicznego. Większość przedsiębiorstw transportowych nie ponosi też kosztów zewnętrz-nych w postaci kosztów degradacji środowiska naturalnego, kosztów wypadków i nie liczy kosztów straty czasu w wyniku kongestii. Duża rozbieżność między kosztami własnymi i społecznymi wymaga jednoczesnego prowadzenia rachunku w skali mikro- i makroekonomicznej. Rozwiązanie, które z punktu widzenia przedsiębiorstwa będzie opłacalne, może być nieopłacalne ze społecznego punktu widzenia, i odwrotnie, ponieważ koszty społeczne nieuwzględnio-ne w rachunku mogą przewyższać jego efekty. Specyfika rachunku ekonomicznego w transporcie wynika również z odmiennego podejścia do infrastruktury i suprastruktury. Infrastrukturze przypisuje się znaczenie ogólnogospodarcze, a przez to wszelkie analizy dokonywane są z makroekonomicznego punktu widzenia ,

Rachunek makroekonomiczny uwzględnia nie tylko większą część nakładów, ale może uwzględnić też więcej efektów. Przedsiębiorstwa zajmują się tylko tymi efektami, które są korzystne dla nich. Nie dostrzegają natomiast korzyści dodatkowych, jakie będzie miało społeczeństwo z przeprowadzonych usprawnień i ze zwiększenia działalności transportowej. Do korzyści tych można zaliczyć: zmniejszenie kosztów eksploatacji pojazdów wszystkich użytkowników infrastruktury, skrócenie czasu podróży, zwiększony popyt na przewozy, zmniejszenie liczby wypadków i hałasu, zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska, itp. Przedsiębiorstwo nie docenia też korzyści, jakie miałoby w dalszej perspektywie czasowej, gdyż z reguły kieruje się pozyskiwaniem dodatkowych efektów w jak najkrótszym czasie.

Rachunek ekonomiczny jest przeprowadzany także w przedsiębiorstwach transportowych, które są traktowane jako działalność użyteczności publicznej i z założenia są deficytowe. Otrzymują dotacje od państwa i rachunek ekonomiczny nie jest podstawą ich działalności, gdyż niezależnie od uzyskiwanych efektów, np. przedsiębiorstwa PKP czy zarządów komunikacji miejskiej, nie mogą zostać zlikwidowane. Nie zwalnia ich to jednak z przeprowadzania rachunku ekonomicznego dla każdej sfery gospodarowania, tak jak w każdym innym przedsiębiorstwie działającym na zasadach rynkowych.

Efektywność realizacji celów działalności przedsiębiorstwa transportowego należy oceniać zarówno na podstawie rachunku nakładów, jak i rachunku efektów. W transporcie występują duże trudności z porównaniem efektów produkcyjnych różnych rodzajów usług. Wykonanie pracy przewozowej np. 1000 tkm

ta

Mm. s 93

tub 1000 pkm w transporcie lotniczym będzie wymagało innego nakładu pracy i środków materialnych, niż w transporcie kolejowym, czy żegludze śródlądowej- Inny będzie nakład środków w przewozach masowych, a inny w drobnicowych Efektywność wykonania 1000 tkm nawet w danym przedsiębiorstwie transportowym jest wielkością wahającą się w dużym przedziale w zależności od struktury przewozów i sposobu ich wykonania. Różne formy przewozu są pieporównywalne ze względu na różny zakres czynności, czy obciążenia kosztami. W transporcie samochodowym cena pokrywa koszt przewozu i przeładunku, ale nie pokrywa kosztów utrzymania infrastruktury. Natomiast w transporcie kolejowym cena pokrywa koszt przewozu, koszty utrzymania in-frastruktury i stacyjnej, a nie pokrywa kosztów przeładunku⁴⁵⁹.

Następny problem stanowią wspólne nakłady i efekty różnych przedsiębiorstw, co znacznie komplikuje prowadzenie rachunku ekonomicznego. Poza tym inna grupa podmiotów może ponosić wspólne nakłady, a inna wspólne korzyści. Na przykład grupa przedsiębiorstw sponsoruje modernizację drogi, która ma służyć rozwojowi ich produkcji Przy okazji korzystają z niej inni użytkownicy, którzy nie ponieśli żadnych nakładów. Może też wystąpić sytuacja, że i wykonanych usprawnień transportowych jedni ponoszą same nakłady, a inni same korzyści .

11.3. Zakres zastosowania rachunku ekonomicznego w przedsiębiorstwach transportowych

W warunkach gospodarki rynkowej rachunek ekonomiczny jest przeprowadzany praktycznie we wszystkich sferach działalności przedsiębiorstwa. Każda i tych sfer wymaga innego rodzaju metod, rachunek ekonomiczny obejmuje inny zakres zjawisk, zawiera różne elementy składowe i prowadzony jest różnymi technikami. Ostatecznie jednak wszystko wiąże się bezpośrednio lub pośrednio z osiąganiem jak największej efektywności. Zestawienie problematyki rachunku ekonomicznego w przedsiębiorstwie zawiera tab. 11.1.

Decyzje gospodarcze podejmowane przez przedsiębiorstwa transportowe mogą dotyczyć przedsięwzięć bieżących i rozwojowych. Pierwszy typ przedsięwzięć związany jest z działalnością produkcyjną, w zakresie przewozów, przeładunków, czy spedycji, oraz pomocniczą, dotyczącą obsługi technicznej środków transportu i innych urządżeń. Obszar decyzji eksploatacyjnych podejmowanych po przeprowadzeniu rachunku ekonomicznego wynika z wielkości

•w. Cizywacz, J. Bumcwicz, op. dL,». 329,331 * Udem, s. 332.