herudzinski3

O sposobach rozumienia socjologii wizualnej 25

na. Analogicznie, tak jak żyjemy wśród ludzi, przez co nasze życie nabiera charakteru społecznego, tak również otoczeni jesteśmy przez świat obrazów, które mogą i powinny być rozpatrywane w kontekście społecznego funkcjonowania człowieka. Przecież do każdego „czytania obrazów”, nie wyłączając naściennych malunków w jaskiniach, potrzebny jest pewien zasób wiedzy o kulturze, w' ramach której one powstały, a ich interpretacja zawsze zakorzeniona jest w określonej kompetencji dotyczącej życia społecznego.

Mówiąc o początkach socjologii wizualnej i znaczeniu fotografii społecznej, należy zaznaczyć, że najczęściej nie była ona dziełem zawodowych socjologów, lecz fotoreporterów' zwracających uwagę na najważniejsze wydarzenia i fakty społeczne z życia ludzi przełomu XIX i XX wieku. Poruszali oni jednak kluczowe dla socjologii kwestie, takie jak: uprzemysłowienie i urbanizacja, czy pojawiające się w związku z tymi procesami problemy społeczne, jak: bezrobocie, ubóstwa, złe warunki pracy czy przestępczość. Prace te, spełniające w głównej mierze funkcje dokumentacyjne, przyczyniały się do rozwiązywania wielu z nich, silnie oddziałując na opinię publiczną (zob. Henny 1986). W tym okresie liczne fotografie często wykorzystywano jako ilustrację zagadnień omawianych w artykułach socjologicznych. Zamieszczano je zwłaszcza w tych pracach, które bezpośrednio dotyczyły rodzących się wówczas problemów społecznych. Mimo że czasopisma socjologiczne bogato ilustrowano, właśnie z wykorzystaniem fotografii społecznej, to bardzo często prace te obciążone były licznymi niedoskonałościami technicznymi i merytorycznymi, takimi jak: niespójność z treścią tekstu, abstrahowanie od całościowego kontekstu, fikeyjność - pozowanie czy naw'et techniczne manipulowanie. Tymczasem oprócz walorów estetycznych i poprawności technicznej, fotografie - na co współcześnie zwraca się dużą uwagę - powinny być w jak największym stopniu zintegrowane z tekstem, tak by wzmacniać siłę jego przekazu, powinny ukazywać bogaty' kontekst sytuacyjny, a ich autor powinien dążyć do minimalizowania zakłócającego wpływu obecności aparatu. Bez wątpienia jednak czas, o którym była mowa powyżej, charakteryzował się tym, że obraz (szczególnie fotografia) w socjologii odgrywał istotną funkcję i często gościł na łamach poważnych czasopism socjologicznych.

W następnym okresie sytuacja uległa zdecydowanej zmianie. Pod wpływem tendencji do „unaukowienia” socjologii, zgodnie z założeniami pozytywistycznymi, w artykułach socjologów zdjęcia praktycznie przestały się pojawiać. Tendencja ta jest wyraźnie widoczna na przykładzie wspomnianego już wcześniej czasopisma „American Journal of Sociology”, gdzie po roku 1916 praktycznie przestały się ukazywać prace posługujące się materiałem fotograficznym, wcześniej występujące bardzo licznie. Co więcej, przekonanie o nikłej wartości materiału fotograficznego dla problematyki socjologicznej podzielane jest przez znaczną część późniejszych socjologów' (zob. Stasz 1979). Tak więc stosunkowo wcześnie, biorąc pod uwagę rozwój socjo-