~LWF0025

aż do zapomnienia, „zmajoryzowana⁴⁴ przez niego, nie zostało jeszcze mimo długotrwałej dyskusji wyjaśnione. W każdym razie przekształcenie to musiało nastąpić stosunkowo wcześnie. Njord bowiem występuje w mitologii skandynawskiej, w postaci w jakiej dotrwała ona do naszych czasów za pośrednictwem literatury, w sposób mało precyzyjny. Natomiast nie brak nazw miejscowych z jego imieniem. Analizowana wyżej Njardastafr w pełni odkrywa sferę jego działania.

W religioznawstwie skandynawskim toczy się od dziesięcioleci dyskusja na temat rozwoju wyobrażeń

0    bóstwach, przede wszystkim należących do grupy Asir, na czele z Odyncm i Thorem. W dyskusji tej chodzi m. in. o ustalenie, czy Odyn, taki jaki znany jest na podstawie przekazów z czasów poprzedzających bezpośrednio chrystianizację Skandynawii stanowi wynik samoistnego, wewnętrznego rozwoju religii N Ormanów, czy też taki jego kult ukształtował się pod wpływem krajów germańskich kontynentu europejskiego.

W mitologii bowiem, głównie jednak w tych jej echach, które dotarły do nas za pośrednictwem wierszy skaldów, Thor, a zwłaszcza Odyn, występują przede wszystkim jako opiekunowie królów i drużynników, bogowie wojny i odwagi; Odyn ponadto określany jest jako bóg poezji i pieśni, „odkrywca⁴⁴ run, mających magiczne znaczenie. Równocześnie jednak nie brak wiadomości, wskazujących na „produkcyjny⁴⁴ charakter

1    funkcje obu wymienionych, a może w ogóle całej grupy Asir. Już przed wielu laty M. Olsen zwrócił uwagę na phalliczny amulet z Utgard (Nordtrondelagen, Norwegia), na którym widnieją runy, odpowiadające literom „a⁴⁴ i „e^{44 34}. Stanowią one prawdopodobnie po-

³¹ M. Olsen, En runeamuUt fra Utgaard, Det kgl. Norske Yicłensk. selskabs forhandłinger i Trondhjem, 1920, No. 2, Trond-łijem 1920, s. 12 i nast.

czątkowe litery słów: ansiuR oraz erpu. Pierwsze wskazywałoby na jakiegoś boga z grupy Asir, drugie oznaczać by mogło ziemię. Umieszczenie obu run na takim właśnie amulecie sugeruje istnienie wierzeń lub mitów o połączeniu w boskich godach obu tych elementów (ziemia jest równocześnie symbolem i źródłem płodności!). Autor ów powołał się na bardzo ciekawy anglosaski hymn, pochodzący z czasów' chrystianizacji. Głosi on³⁵: „Bądź pozdrowiona ty ziemio, matko ludzi, bądź płodną w objęciach ramion boga, napełniona pożywieniem na pożytek ludziom!“.

W wydanej w tym samym 1920 r. pracy, wspomniana poprzednio angielska badaczka B. S. Phillpotts³⁶ uwypukliła bardzo istotne różnice, które występują w charakterze Asir, szczególnie Odyna, między wierszami skaldów i większością pieśni Eddy. W tych ostatnich nie pojawiał się on jako wódz. Autorka dopatruje się w tym fakcie słusznie starszych tradycji jego kultu i wyobrażeń o nim. Z jej wywodów^r nie wynika jednak, co właśnie starała się uzasadnić, by pieśni te miały być pozostałością dawnych dramatów kultowych.

Nawet w niektórych wierszach skaldów, co ostatnio podkreślał F. Stroni³⁷, a więc w poezji w istocie rzeczy dworskiej, w której dawne wyobrażenia religijne przepuszczone zostały przez filtr społecznie i politycznie uwarunkowanej refleksji filozoficzno-teologicznej, czego jednak autor ów nie dostrzega w pełni i nie wysuwa

³⁵    Cli. Grein, BibUothek der angelsdchsiselien Poesie, neubear-beited von E. P. Wiickler, Kassel 1883, s. 318: „Hal w^res du folde, fira modor, | beo \m zrowende on zodes fsej^me, ] fodre zefylled firum to nytto“. W sprawie obrzędów^r religijno-magicznych, podczas których w^rypow^riadano m. in. przytoczony hymn patrz G. Storms, Anglo-Saxon Magie, The Hague 1948, s. 172 i nast,.

³⁶    B. S. Phillpotts, op. cit. s. 88 i nast.

³⁷    F. Stroni, Diser, s. 65.

53