MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Grażyna Uhman
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
721[02].O1.03
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Grzegorz Śmigielski
mgr inż. Michał Sylwestrzak
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Grażyna Uhman
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[02].O1.03
 Posługiwanie się dokumentacją techniczną , zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu monter kadłubów okrętowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawy rysunku technicznego 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 15
4.1.3. Ćwiczenia 16
4.1.4. Sprawdzian postępów 18
4.2. Parametry wykonania i ich oznaczanie w dokumentacji 19
4.2.1. Materiał nauczania 19
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 22
4.2.3. Ćwiczenia 23
4.2.4. Sprawdzian postępów 24
4.3. Rodzaje rysunków technicznych 25
4.3.1. Materiał nauczania 25
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 29
4.3.3. Ćwiczenia 30
4.3.4. Sprawdzian postępów 31
4.4. Rodzaje i sporządzanie rysunków okrętowych 32
4.4.1. Materiał nauczania 32
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 46
4.4.3. Ćwiczenia 46
4.4.4. Sprawdzian postępów 47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Kontynuujesz naukę zawodu w systemie modułowym, w którym treści nauczania są
podzielone na jednostki modułowe. Jednostka modułowa  Posługiwanie się dokumentacją
techniczną , do której otrzymałeś poradnik jest trzecią z kolei jednostką w module
 Techniczne podstawy zawodu .
Zadaniem tego modułu, a także poradnika jest pomóc Ci zdobyć wiedzę
ogólnotechniczną. Jest nią także wiedza dotycząca sporządzania dokumentacji technicznej.
Polega ona na sprawnym posługiwaniu się dokumentacją techniczną stosowaną w budowie
okrętów, orientowaniu się w rodzajach dokumentacji, którą przyjdzie Ci stosować. Będziesz
umieć odczytywać z niej stosowne informacje. .
Poradnik dla ucznia zawiera materiał nauczania i ćwiczenia wraz ze wskazówkami,
potrzebnymi do zaliczenia jednostki modułowej. Poradnik nie zastępuje podręcznika, zatem
nie zawiera wszystkich informacji i przykładów. Wskazuje jedynie, które zagadnienia są
ważne i gdzie znajduje się ich pełniejsza prezentacja. Do zdobywania wiedzy należy oprócz
podręcznika wykorzystać także normy, zwłaszcza Polskie Normy oraz oryginalną
dokumentacjÄ™.
Przed rozpoczęciem nauki zapoznaj się z celami tej jednostki. Dowiesz się na tej
podstawie, co będziesz umieć po jej zakończeniu.
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczeń sprawdz
, czy jesteÅ› do nich odpowiednio
przygotowany. W tym celu wykorzystaj zestaw pytań zamieszczony po materiale nauczania.
Na końcu opracowania tematu, po ćwiczeniach znajduje się sprawdzian postępów, który
pozwoli Ci określić swoje osiągnięcia w zakresie poznawanej wiedzy. Jeśli uzyskasz
pozytywne wyniki, będziesz mógł przejść do następnego tematu, a jeśli nie, to wiadomości
i umiejętności powinieneś powtórzyć i uzupełnić przy pomocy nauczyciela. Ponadto
proponowane ćwiczenia będą tak skonstruowane, by pomóc Ci ocenić stopień opanowania
wiedzy.
Na końcu poradnika zamieszczony jest sprawdzian osiągnięć w postaci testu. Rozwiąż
go, aby przygotować się do zaliczenia jednostki modułowej.
Okręt jest niezwykle skomplikowanym urządzeniem zawierającym wiele bardzo
precyzyjnych i skomplikowanych rozwiązań. Wymaga solidnej wiedzy i ogromnej
odpowiedzialności zarówno w procesie jego konstruowania, montażu jak i obsługi. Niech
zamieszczony poniżej rysunek [17] będzie motywacją do rzetelnej nauki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
 721[02].O1
Techniczne podstawy zawodu
721[02].O1.01
Stosowanie przepisów 721[02].O1.02
bezpieczeństwa i higieny pracy, Charakteryzowanie statku i jego
ochrony przeciwpożarowej wyposażenia
i ochrony środowiska
721[02].O1.03
721[02].O1.04
Posługiwanie się
Dobieranie materiałów
dokumentacjÄ… technicznÄ…
konstrukcyjnych
721[02].O1.05
Wykonywanie pomiarów
warsztatowych
721[02].O1.06
Wykonywanie prac z zakresu obróbki
ręcznej i mechanicznej skrawaniem
721[02].O1.07
Wykonywanie połączeń
spawanych
Schemat układu jednostek modułowych w module
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 wyjaśniać zadania towarzystw klasyfikacyjnych,
 rozróżniać typy statków,
 określać wielkości charakteryzujące statek,
 wyjaśniać podstawowe prawa pływalności, stateczności i niezatapialności statku,
 rozróżniać główne elementy konstrukcyjne statku,
 charakteryzować, w różnych układach wiązań, konstrukcję kadłuba statku,
 charakteryzować wyposażenie kotwiczne,
 charakteryzować wyposażenie cumownicze,
 charakteryzować wyposażenie przeładunkowe,
 charakteryzować wyposażenie ratunkowe,
 charakteryzować urządzenia sterowe,
 charakteryzować pędniki,
 charakteryzować systemy wentylacji i klimatyzacji,
 przewidywać konsekwencje naruszenia przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
podczas wykonywania zadań zawodowych,
 określać wymagania bhp dotyczące pomieszczeń pracy i pomieszczeń higieniczno-
sanitarnych,
 rozpoznawać i przewidywać zagrożenia bezpieczeństwa człowieka w środowisku pracy
oraz wskazać sposoby ich usunięcia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 przygotować przybory kreślarskie i materiały rysunkowe do wykonywania szkiców,
 wykonać szkice figur płaskich i brył geometrycznych w rzutach prostokątnych
i aksonometrycznych,
 naszkicować części maszyn w rzutach prostokątnych na podstawie rysunków
aksonometrycznych,
 zwymiarować zgodnie z PN szkicowane części maszyn,
 odczytać rysunki z uwzględnieniem wymiarowania,
 odczytać na rysunkach technicznych oznaczenia: tolerancji wymiarów, pasowania,
tolerancji kształtu i położenia, stanu powierzchni, rodzaju obróbki powierzchni,
 odczytać na rysunkach technicznych symbole połączeń i części złącznych,
 odczytać rysunki wykonawcze i złożeniowe,
 zastosować zasady podziału i numeracji rysunków okrętowych,
 odczytać rysunki konstrukcji kadłuba (złady wzdłużne i poprzeczne, rozwinięcia poszycia
i sekcji kadłuba, podział blokowy i sekcyjny),
 wykonać szkice wręgów,
 wykonać proste rysunki prefabrykacji podsekcji kadłuba,
 odczytać rysunki połączeń elementów kadłuba w różnym stopniu uproszczenia,
 skorzystać z norm i katalogów unifikacyjnych,
 zidentyfikować symbolikę na rysunkach kadłubowych,
 posłużyć się PN dotyczącymi rysunku technicznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Podstawy rysunku technicznego
4.1.1. Materiał nauczania
Rysunek techniczny znormalizowany i skodyfikowany jest językiem porozumiewania się
projektantów, konstruktorów i pracowników uczestniczących w procesie produkcji lub usług.
Rysunek znormalizowany oznacza, że jego zasady, stosowane oznaczenia, sposób
przedstawiania przedmiotów uregulowany został w odpowiednich normach (normy te wydane
zostały w postaci publikacji  Zbiór Polskich Norm w dwóch tomach. Rysunek techniczny
i Rysunek maszynowy. Warszawa, Wydawnictwo Normalizacyjne Alfa - Wero 1997).
Rysunek skodyfikowany zaś oznacza, że normy te są obowiązujące jako prawo. Rysunek
stanowi znaczącą cześć każdej dokumentacji technicznej czy technologicznej. Na rysunku
technicznym jednoznacznie widać, jak przedmiot będzie wyglądać i jakie będzie mieć cechy
po jego wykonaniu lub złożeniu w całość. Rysunek precyzyjniej i prościej przedstawia
budowę czy zasadę działania maszyn, urządzeń czy przyrządów niż sam opis słowny.
Rysunki techniczne wykonywane sÄ… na arkuszach o odpowiednich formatach: A0, A1,
A2, A3, A4. Każdy z arkuszy ma właściwe dla siebie wymiary. Na przykład arkusz A4 ma
wymiary 210x297 mm, a A3 - 297x420 mm. Formaty reguluje PN - 80/N - 01612.
Często nie ma możliwości, by wykonać rysunek przedmiotu w jego rzeczywistym
wymiarze. Stosuje się wówczas powiększenia lub pomniejszenia zgodne z przyjętą podziałką
(skalą). W rysunku technicznym nie stosuje się dowolnych podziałek. Zalecane podziałki
podane są w PN - EN ISO 5455:1998. Podziałkę dobiera się tak, by zapewniona była
czytelność rysunku.
Na umieszczenie potrzebnych informacji przeznaczone sÄ… odpowiednie obszary arkusza.
Zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu. W dolnym
prawym rogu umieszcza siÄ™ tabliczkÄ™ rysunkowÄ…. Zawiera ona dodatkowe informacje, na
przykład: nr rysunku, nazwę przedmiotu czy urządzenia, nazwisko kreślarza czy projektanta.
W rysunku wszelkie opisy słowne wykonywane są pismem technicznym prostym lub
pochyłym (rysunek 1).
Rys. 1. Pismo techniczne [16]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
Rys. 2. Rzutowanie prostokÄ…tne [1, s. 26]
Przedmioty mogą być przedstawiane w postaci rzutów prostokątnych. Rzut prostokątny
powstaje przez wyznaczenie rzutu na płaszczyznę prostopadłą do kierunku rzutowania.
Przykład rzutu prostokątnego przedstawia rysunek 2.
Wybrane zasady rzutowania prostokÄ…tnego:
 do wykonania rzutów przedmiot powinien być tak ustawiony, by w rzucie głównym było
widać jak najwięcej szczegółów,
 do wykonania rzutów przedmiot powinien być tak ustawiony, by jego płaszczyzny i osie
były bądz
równoległe, bądz
prostopadłe do rzutni  ułatwia to rysowanie
i wymiarowanie,
 liczba rzutów powinna być minimalna, ale niezbędna do jednoznacznego przedstawienia
przedmiotu i jego zwymiarowania.
W postaci rzutów prostokątnych przedstawia się widoki, przekroje lub kłady.
Przekrój jest niezbędny, gdy dla zobrazowania przedmiotu istotne są jego elementy nie
tylko zewnętrzne, ale i wewnętrzne. Przekrój powstaje zatem przez przecięcie przedmiotu
w wyobraz
ni płaszczyzną i odrzucenie tej części, która zasłania istotne kształty wewnętrzne.
Odrzucamy część, która znajduje się przed płaszczyzną przekroju. Położenie płaszczyzny
przekroju zaznacza się na rysunku dwiema krótkimi kreskami i oznacza dużymi literami.
Dopuszcza się pominięcie oznaczeń płaszczyzny przekroju, jeżeli jej położenie nie budzi
wątpliwości, jak na rysunku 3. Widok przedmiotu przedstawia rysunek 4.
Rys. 3. Przykład przekroju [1, s.32]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Rys. 4. Przykłady widoków cząstkowych [1, s. 33]
Rysunki mogą przedstawiać także równocześnie widok i przekrój.
Kładem nazywamy figurę płaską określającą kształt przekroju poprzecznego w danym
miejscu przedmiotu, otrzymaną przez rzutowanie tego przekroju w lewo lub do góry.
Oprócz rzutowania prostokątnego występuje także rzutowanie ukośne (na przykład
dimetria ukośna). Rzutowania tego używa się do kreślenia rysunków poglądowych. Rzadko
wykorzystuje się go do rysunków wykonawczych, gdyż przedstawienie wymiarów jest tu
trudne lub wręcz niemożliwe. Porównanie rzutowania prostokątnego i ukośnego przedstawia
rysunek 5.
Rys. 5. Porównanie rzutowania prostokątnego ( z prawej) i ukośnego (z lewej) tego samego przedmiotu [16]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rys. 6. Rysunek zestawieniowy tylnej piasty w rowerze wykreślonej w dimetrii ukośnej
z wykorzystaniem przekroju [16]
Oprócz przedstawienia kształtów przedmiotu na rysunku trzeba podać także jego
wymiary. Nanoszenie wymiarów na rysunku nazywa się wymiarowaniem. Niezwykle ważne
jest przestrzeganie zasad wymiarowania i sposobów wymiarowania różnych części.
Zasady wymiarowania [1, s. 38 i 39].
 Rysunek wykonawczy przedstawia tylko wymiary niezbędne do jednoznacznego
określenia jego kształtu, przy czym sposób wymiarowania fragmentów przedmiotu musi
być zgodny z odpowiednimi wskazaniami norm rysunku technicznego.
 Nie należy powtarzać tych samych wymiarów na różnych rzutach przedmiotu.
 A
ańcuchy wymiarowe nie powinny być zamykane. Należy pominąć wymiar uznany za
wypadkowy (rysunek 7). Czasami jednak dla lepszej orientacji łańcuch się zamyka.
Rys. 7. Wymiarowanie [15]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 Linie wymiarowe i pomocnicze linie wymiarowe powinny być tak umieszczone, aby nie
przecinały się i nie były przecinane przez linie odnoszące.
 Pierwsza linia wymiarowa powinna być odsunięta od zarysu przedmiotu o około 10 mm,
nastÄ™pne o okoÅ‚o 7÷8 mm przy wysokoÅ›ci pisma 3,5 mm. W przepadku wiÄ™kszych
formatów odległości pisma mogą być większe.
 Linie wymiarowe powinny być zakończone strzałką.
 Nie powinno się wykorzystywać pomocniczych linii wymiarowych lub ich przedłużeń
jako linii wymiarowych.
 Do wymiarowania przedmiotu powinno się wykorzystywać przekroje oraz widoki
wyraz
nie uwypuklajÄ…ce wymiarowane fragmenty.
 Należy przestawiać liczby przy kolejnych wymiarach (rysunek 8) w celu uniknięcia
pomyłek odczytu.
Rys. 8. Przestawianie liczb przy kolejnych wymiarach [1, s. 39]
 Linie wymiarowe powinno się umieszczać poza rzutami przedmiotu.
 Wymiary powierzchni zewnętrznych przedmiotów symetrycznych przedstawionych
w półwidoku i półprzekroju należy podawać na widoku, a wymiary powierzchni
wewnętrznych na przekroju.
 Powierzchnie współpracujących przedmiotów należy wymiarować zgodnie
z odpowiedniÄ… PN.
 Liczby wymiarowe należy zawsze podawać tak, aby można je było czytać od dołu lub
z prawej strony rysunku.
 Położenie środka otworu należy wymiarować na widoku: wymiary odnoszące się do
średnic i głębokości otworów zaleca się podawać na przekrojach lub wyrwaniach
widoków.
Różne kształty mają swoje sposoby wymiarowania. Chcąc odczytywać czy sporządzać
rysunki techniczne należy wiedzieć, jak wymiaruje się średnice, promienie i kule, kąty, łuki
i cięciwy, podstawy graniastosłupów, stożków, nakiełków, ścięć krawędzi (faz), podcięć
obróbkowych, pierścieni osadczych, czy zarysów powtarzających się. Opisy wymiarowania
tych elementów znalez
ć można w podręczniku do rysunku technicznego.
Na rysunku technicznym przedstawiane są także połączenia. Dzielimy je na rozłączne
i nierozłączne. Do połączeń rozłącznych należą miedzy innymi połączenia śrubowe
(rysunek 9), wpustowe, klinowe i rurowe (rysunek 10), a do nierozłącznych  spawane
(rysunek 11, 12 i 13), nitowe (rysunek 14), zgrzewane, lutowe, klejowe. Dokładny opis
rysowania połączeń znajduje się w podręczniku rysunku maszynowego i okrętowego. Tam
także można znalez
ć przykłady rysowania sprężyn, przekładni, osi i wałów, blach
i kształtowników. Bardzo dobrym z
ródłem informacji w tym zakresie są odpowiednie Polskie
Normy.
W celu nadania jak największej przejrzystości i czytelności rysunkom technicznym
stosuje siÄ™ uproszczenia rysunkowe. SÄ… one tym bardziej potrzebne im mniejsza jest
podziałka (czyli w rysunkach o dużych rozmiarach). Uproszczenia zależą także od rodzaju
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
rysunku i potrzeby pokazania szczegółów. Polska Norma przewiduje cztery stopnie
uproszenia: I, II, III i IV. Na rysunku 9 pokazano upraszczanie na przykładzie połączenia
gwintowego. Warto zwrócić uwagę, że już w pierwszym stopniu uproszczenia nie rysuje się
zarysu gwintu.
I stopień uproszczenia stosowano na rysunkach wykonawczych części maszyn. Polegają
one na zastÄ…pieniu skomplikowanych linii zarysu przez linie Å‚atwiejsze do rysowania. II
stopień stosowany jest na rysunkach złożeniowych o podziałce 1:1 lub w niewielkim
pomniejszeniu. Polegają one na stosowaniu umownych skrótów oznaczeń literowych
i symboli rysunkowych w odniesieniu do na przykład nitów czy spoin. III stopień
uproszczenia stosowany był w rysunkach złożeniowych wykonywanych w dużym
pomniejszeniu lub o dużej liczbie drobnych części. Obecnie Polska Norma przewiduje trzy
stopnie uproszczenia połączeń gwintowych I, II i IV. IV stopień stosuje się tylko na
schematach.
Rys. 9. Uproszczenia rysunkowe połączeń gwintowych a) I stopień uproszczenia b) II stopień
uproszczenia [1, s. 125]
Rys. 10. Przykład połączenia rurowego a) redukcja średnicy b) kolanko [1, s. 127]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Rysunek 11 przedstawia sposób rysowania, wymiarowania połączeń spawanych
i stosowane uproszczenia.
Rys. 11. Oznaczanie i wymiarowanie spoin [21]
Oznaczenie spoiny (rysunek 12) składa się ze znaku spoiny oraz z podstawowych
wymiarów w milimetrach, którymi są:
 grubość  a spoiny, wpisywana nad linią odniesienia z lewej strony znaku spoiny,
 długość  l spoiny wpisywana z prawej strony znaku,
Grubością spoiny czołowej jest grubość części łączonych - minimalna odległość od lica
spoiny do granicy wtopienia. Grubością spoiny pachwinowej jest wysokość trójkąta
równoramiennego wpisanego w przekrój poprzeczny spoiny. Wymiar ten można zastąpić
długością boku trójkąta.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Rys. 12. Budowa pełnego oznaczenia połączenia spawanego [21]
Rys. 13. Rysunek wykonawczy przedmiotu spawanego [21]
Połączenie nitowe uzyskuje się wykorzystując nity. Nit jest elementem łączącym, którego
kształt wymiary i materiał zostały znormalizowane. Składa się on z trzonu i łaba, którego
kształty mogą być różne zależnie od przeznaczenia nitu. Nity i połączenia nitowe rysuje się
w II i III stopniu uproszczenia  rysunek 14. Nit zakuty posiada zakuwkę, położoną zawsze
przeciwnie do Å‚ba.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Rys. 14. Oznaczenia podstawowych rodzajów nitów [21]
Uproszczenia rysunkowe stosuje się także w odniesieniu do wymiarowania, wyposażenia
i w schematach. Przykłady schematów podane są w rozdziale 4.3.1. Obszernie
o uproszczeniach traktuje podręcznik rysunku maszynowego i okrętowego.
Oprócz przedstawienia kształtu przedmiotu (na przykład rzutów, przekroju, widoku)
i wymiarów, na rysunku umieszcza się także inne oznaczenia: dotyczące dokładności
wykonania kształtu i położenia (tolerancje), rodzaju pasowania (dotyczy elementów
współpracujących), dokładności powierzchni (chropowatości), rodzaju obróbki cieplnej
i cieplno-chemicznej.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Do czego służy rysunek techniczny?.
2. Co to znaczy, że rysunek jest znormalizowany i skodyfikowany?
3. Jakie są rodzaje rysunków?
4. Jakie arkusze stosowane sÄ… w rysunku technicznym?
5. Dlaczego rysunki wykonywane są w skali (podziałce)?
6. Jak należy dobierać podziałki w rysunku technicznym?
7. Z jakich elementów składa się rysunek wykonany na arkuszu?
8. Na czym polega rzutowanie prostokÄ…tne?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
9. Jakie sÄ… zasady rzutowania prostokÄ…tnego?
10. Czym różni się rzutowanie prostokątne od ukośnego?
11. Czym różni się przekrój od widoku i kładu?
12. Co to jest wymiarowanie?
13. Jakich zasad przestrzega siÄ™ podczas wymiarowania?
14. Jakie połączenia występują w rysunkach technicznych?
15. Gdzie najlepiej szukać przykładów rysunków przekładni, osi i wałów?
16. W jakim celu stosuje siÄ™ uproszczenia rysunkowe?
17. Ile stopni uproszczenia stosuje siÄ™ w rysunku maszynowym i na czym one polegajÄ…?
18. Co podlega uproszczeniom?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij ołówkiem rysunki techniczne części maszyn występujących w budowie okrętu
przygotowanych przez nauczyciela z zastosowaniem reguł i wymagań rysunku technicznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zinterpretować rysunki przedstawionych części,
2) uzupełnić ołówkiem rysunki techniczne części maszyn występujących w budowie okrętu
przygotowanych przez nauczyciela z zastosowaniem reguł i wymagań rysunku
technicznego,
3) zaprezentować i ocenić efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory kreślarskie,
 znormalizowane arkusze A4 z przygotowanymi rysunkami do uzupełnienia,
 podręcznik do rysunku technicznego,
 PN dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj ołówkiem rysunki techniczne części maszyn występujące w budowie okrętu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wykonać ołówkiem rysunki techniczne (rzuty, przekroje widoki i kłady) części maszyn
występujących w budowie okrętu przygotowanych przez nauczyciela z zastosowaniem
reguł i wymagań rysunku technicznego zaczynając od rzutów prostokątnych, a na
rysunkach złożonych kończąc,
2) poprosić o konsultacje nauczyciela po zakończeniu każdego rysunku,
3) poprawić błędy i ponownie skonsultować z nauczycielem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przybory kreślarskie,
 znormalizowane arkusze A4,
 podręcznik do rysunku technicznego,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
 modele do rysunku technicznego,
 rzeczywiste części maszyn występujące w budowie okrętów,
 PN dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Odszukaj w podręczniku rysunku technicznego przykłady rysunków połączeń i na tej
podstawie zinterpretuj rysunki przedstawione przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znalez
ć w podręczniku rysunku technicznego sposoby przedstawiania połączeń
rozłącznych i nierozłącznych, a następnie przeanalizować je,
2) poprawnie odczytać i zinterpretować połączenia przedstawione na rysunkach
przygotowanych przez nauczyciela,
3) efekty pracy zapisać w zeszycie,
4) wyniki skonsultować z nauczycielem i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunki połączeń przygotowane przez nauczyciela,
 podręcznik do rysunku technicznego,
 PN dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
 zeszyt,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 4
Odszukaj w podręczniku rysunku technicznego przykłady rysunków sprężyn, przekładni
osi i wałów, a także blach i kształtowników i na tej podstawie zinterpretuj rysunki
przedstawione przez nauczyciela.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) znalez
ć w podręczniku rysunku technicznego sposoby przedstawiania sprężyn, przekładni
osi i wałów, a także blach i kształtowników wraz z ich uproszczeniami, a następnie
przeanalizować je,
2) poprawnie odczytać i zinterpretować rysunki tych części przedstawione przez
nauczyciela,
3) efekty pracy zapisać w zeszycie,
4) wyniki skonsultować z nauczycielem i poprawić błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunki części przygotowane przez nauczyciela,
 podręcznik do rysunku technicznego,
 PN dotyczÄ…ce rysunku technicznego,
 zeszyt,
 poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wykonać rysunki przedmiotów zgodnie z regułami rysunku
technicznego?
ðð ðð
2) czytać rysunki techniczne przedmiotów, połączeń i części
maszyn?
ðð ðð
3) skorzystać z podręcznika do rysunku technicznego?
ðð ðð
4) skorzystać z PN dotyczącej rysunku technicznego?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2. Parametry wykonania i ich oznaczanie w dokumentacji
4.2.1. Materiał nauczania
Tolerowaniem nazywa się określenie dopuszczalnego zakresu wartości cech
geometrycznych elementów maszyn  dopuszczalne odstępstwo wykonania danego wymiaru,
kształtu lub położenia powierzchni lub krawędzi względem siebie, od wymiaru nominalnego,
który jest określony na rysunku technicznym. Różnica zaś wartości granicznych wymiarów
tolerowanych nazywa się tolerancją. tolerowanie jest niezbędne ze względu na niemożność
wykonania przedmiotu dokładnie zgodnie z wymiarem nominalnym. W każdym procesie
technologicznym wykonanie część lub element maszyny obarczone jest pewnym błędem.
Zakres tego błędu określa tolerancja. Rysunek nr 15 przedstawia nazwy wymiarów
i prezentuje pojęcia związane z tolerowaniem wymiaru.
a) b)
c)
Rys. 15. a) wymiary graniczne b) odchyłki graniczne c) położenie pola tolerancji [1, s. 63 i 67]
Wymiar nominalny N to wymiar, jaki powinna posiadać cześć, gdyby została wykonana
idealnie.
 Wymiar rzeczywisty jest to wymiar, jaki posiada część wyprodukowana, a zatem
obarczony błędem wykonania, wymiar ten jest określony za pomocą przyrządu
pomiarowego z dokładnością właściwą dla tego przyrządu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
 Górny wymiar graniczny B to największy wymiar, jaki może mieć przedmiot uznany za
dobry.
 Dolny wymiar graniczny A to najmniejszy wymiar, jaki może mieć przedmiot uznany za
dobry.
 Odchyłkę górną oznacza się ES dla otworów i es dla wałków, jest to różnica wymiarów
B i N: ES = B - N i es = B - N.
 Odchyłkę dolną oznaczamy EI dla otworów i ei dla wałków, jest to różnica wymiarów
A i N: EI = A - N i ei = A - N.
 Pole tolerancji T jest to różnica wymiarów A i B lub odchyłek górnej i dolnej:
T = B - A = ES(es)  EI(ei)
Wartość tolerancji jest zawsze liczbą dodatnią, zależy od wartości wymiaru nominalnego
i klasy tolerancji. Pole tolerancji oznaczane jest numerem klasy tolerancji poprzedzonej
symbolem IT, na przykład IT5 oznacza, ze pole tolerancji wynosi 4 mm dla średnicy do 3mm.
Zobacz PN - EN 20286-1. Położenie pola tolerancji przedstawia rysunek 6c.
Tolerancje przedstawia się na rysunkach: liczbowo przez podanie odchyłek za liczbą
wymiarową 20 ą 0,001 oraz w postaci symbolu, na przykład 50ą6. Sposób oznaczania
tolerancji przedstawia także rysunek 16.
Rys. 16. Przykłady oznaczeń tolerancji [16]
Tolerancje dotyczą nie tylko wymiarów, ale także kształtu: prostoliniowości, płaskości
okrągłości, walcowatości, zarysu przekroju oraz położenia, zawiera je PN-87/M-01145 i PN-
78/M-02137.
Odchyłki i tolerancje kształtu wraz z ich oznaczeniami zawiera PN - 87/M - 01145 i PN -
78/M-02137. Oznaczenia tolerancji przestawione sÄ… w tabeli 1.
Pasowanie określa charakter współpracy dwóch elementów o tym samym wymiarze
nominalnym (wewnętrznym i zewnętrznym). Dotyczyć to może wałka i współpracującej
z nim tulei. Pasowanie wynika z wymiarów granicznych tych elementów przed ich
połączeniem.
Wymiarem nominalnym pasowania nazywamy wymiar nominalny tulei i wałka.
Położenia pól tolerancji obu współpracujących elementów decydują o tolerancji pasowania.
W zależności od położenia pół tolerancji wałka i tulei może wystąpić luz lub wcisk. Wcisk
wystąpi, gdy luz ma wartość ujemną.
Lmax = Bo  Aw, Lmin = Ao  Bw, Lmax = ES  ei, Lmin = Ei  es, T = To+Tw
Lmax  luz maksymalny
Lmin  luz minimalny
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
T - tolerancja pasowania
To  tolerancja otworu (tulei)
Tw  tolerancja wałka
Tabela 1 Przykłady oznaczania tolerancji kształtu [12]
Tolerancja Znak Tolerancja Znak Tolerancja Znak
Prostoliniowość Współosiowość Płaskość
Okrągłość Kwadrat Prostopadłość
Nachylenie Symetria Równoległość
Wyznaczony
Wyznaczony
Przecinanie osi kształt
kształt zarysu
powierzchni
Rozwinięcie Gwint metryczny Średnica
M25
Ø
Walcowość Przekrój wzdłużny
=
Rys. 17. Rodzaje pasowań: a) luz
ne, b) ciasne, c) mieszane [1, s. 85]
Rodzaje pasowań przedstawia rysunek 17.
 pasowanie luz
ne  to pasowanie, w którym zawsze zapewniony jest luz,
zatem Lmax > 0 i Lmin > 0,
 pasowanie ciasne wystÄ…pi, gdy zawsze zapewniony jest wcisk,
zatem Lmax < 0 i Lmin < 0,
 pasowanie mieszane wystąpi, gdy może zaistnieć wcisk lub luz
Lmax > 0 i Lmin < 0,
 pasowanie podstawowe ma miejsce, gdy otwór i wałek tolerowane są asymetrycznie
w głąb materiału. To oznacza, że średnica otworu jest  powiększana , a wałka
 zmniejszana
Lmax > 0, Lmin = 0.
Pasowania są usystematyzowane w układy pasowań. Najbardziej istotne są układy
pasowania według stałego wałka i stałego otworu. Określają je normy PN-77/M-02105.
PrzykÅ‚ad oznaczenia pasowania: Ø20N7/h6 oznacza, że Å›rednica wynosi 20 mm, a klasa
tolerancji dla wałka wynosi N7, a tulei h6, dla których odpowiednie wartości należy znalez
ć
w tablicach określających klasy tolerancji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Rodzaj powierzchni i jej dokładność wykonania określa falistość i chropowatość
powierzchni. Falistość powierzchni jest to zbiór okresowo powtarzających się nierówności
powierzchni o dużych odległościach między wierzchołkami, zaś chropowatość powierzchni to
zbiór nierówności o stosunkowo małych odległościach miedzy wierzchołkami. Falistość
powierzchni określa PN-74/M-04255, PN-89/M-04256 i PN - EN 4287:1999. Chropowatość
zaś określa między innymi PN - EN 4287:1999, PN-ISO 1302:1996, PN-87/M-04251. Normy
te zawierają pełne oznaczenia falistości i chropowatości na rysunkach technicznych. Rysunek
18 przedstawia sposób opisywania stanu powierzchni na rysunku technicznym:
a  wartość Ra w µm poprzedzona symbolem Ra lub symbolem innego parametru
chropowatości,
b  metoda wykonania, rodzaj obróbki, inne wymagania dotyczące technologii,
c  długość odcinka elementarnego Ra i Rz inna niż w ISO 1302,
d  kierunkowość struktury powierzchni,
e  naddatek na obróbkę (ISO 10135-1),
f  wysokość falistoÅ›ci w µm poprzedzona symbolem parametru lub odcinek elementarny
inny niż podany w ISO  4288:1997, IDT.
Rys. 18. Składniki wchodzące do znaku opisującego stan powierzchni
Parametry opisujące chropowatości powierzchni są określone w PN-EN ISO 4287:1999,
która zastępuje normę krajową PN-87/M-04256/02.
Rysunki techniczne zawierają także oznaczenia obróbki cieplnej i cieplno-chemicznej,
określa to PN -89/M-01147.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Na czym polega tolerowanie?
2. Jakich wymiarów używa się w celu określenia tolerancji?
3. Co to jest tolerancja?
4. Co to są odchyłki?
5. Jakie parametry części podlegają tolerowaniu?
6. Jak oznacza siÄ™ tolerancje na rysunkach technicznych?
7. Co to jest pasowanie?
8. Kiedy występuje luz, a kiedy wcisk?
9. Jakie rozróżniamy rodzaje pasowań?
10. Jakie rozróżniamy układy pasowań?
11. Na czym polega pasowanie według stałego wałka?
12. Na czym polega pasowanie według stałego otworu?
13. Jak oznaczamy pasowania na rysunkach?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
14. Jakie parametry określają jakość powierzchni?
15. Jaki jest schemat oznaczania jakości powierzchni?
16. Jakie parametry wykonania oznacza siÄ™ na rysunkach?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odczytaj z otrzymanych rysunków technicznych następujące parametry wykonania
części:
 tolerancje wymiarów,
 tolerancje kształtu,
 rodzaj pasowania,
 falistość i chropowatość,
 rodzaj obróbki.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) odnalez
ć oznaczenia wykonania, których nie poznał w materiale nauczania i wypisać je
w zeszycie wraz z ich interpretacjÄ…, wykorzystujÄ…c odpowiednie Polskie Normy i (lub)
podręcznik do rysunku technicznego,
2) odczytać z rysunków technicznych następujące parametry wykonania części:
 tolerancje wymiarów,
 tolerancje kształtu,
 rodzaj pasowania,
 falistość i chropowatość,
 rodzaj obróbki,
3) skonsultować wykonane zadanie z grupą,
4) przedyskutować błędy i poprawić je.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przygotowane przez nauczyciela rysunki,
 literatura dotyczÄ…ca rysunku technicznego,
 odpowiednie PN,
 zeszyt,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij rysunki techniczne o następujące parametry wykonania części:
 tolerancje wymiarów,
 tolerancje kształtu,
 rodzaj pasowania,
 falistość i chropowatość,
 rodzaj obróbki.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) uzupełnić rysunki techniczne o następujące parametry wykonania części maszyn
występujących w budowie okrętów przygotowane przez nauczyciela stosownie do jego
zaleceń z zastosowaniem reguł i wymagań rysunku technicznego:
 tolerancje wymiarów,
 tolerancje kształtu,
 rodzaj pasowania,
 falistość i chropowatość,
 rodzaj obróbki,
2) zapisać w zeszycie interpretację oznaczeń, wykorzystując odpowiednie PN i (lub)
podręcznik do rysunku technicznego,
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przygotowane przez nauczyciela rysunki,
 literatura dotyczÄ…ca rysunku technicznego,
 odpowiednie PN,
 zeszyt,
 poradnik dla ucznia.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) odczytać i interpretować na rysunku technicznym tolerancje
wymiarów?
ðð ðð
2) odczytać i interpretować na rysunku technicznym tolerancje
kształtu?
ðð ðð
3) odczytać i zinterpretować na rysunku technicznym pasowania?
ðð ðð
4) odczytać i interpretować na rysunku technicznym oznaczenia
falistości?
ðð ðð
5) odczytać i interpretować na rysunku technicznym oznaczenia
chropowatości?
ðð ðð
6) nanieść na rysunku odpowiednie oznaczenia tolerancji,
pasowania, chropowatości, falistości i obróbki?
ðð ðð
7) skorzystać z norm i literatury dotyczącej tolerancji, pasowań,
oznaczania chropowatości, falistości i obróbki?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3. Rodzaje rysunków technicznych
4.3.1. Materiał nauczania
Rysunek techniczny [16] - jest niezbędnym elementem dokumentacji technicznej
wytworu techniki, a dokładniej jest technicznym zapisem informacji konstrukcyjnych
wszystkich elementów i zespołów wytworu. Dokumentacja konstrukcyjna wytworu wraz
z dokumentacją technologiczną oraz instrukcjami czynności kontrolnych, transportowych,
konserwacyjnych i naprawczych stanowią pełną dokumentację techniczną wyrobu. Bez tej
dokumentacji niemożliwe jest uruchomienie procesu produkcyjnego.
W zależności od sposobu przedstawiania przedmiotu, stopnia złożoności, przeznaczenia,
sposobu wykonania spotykamy różne rodzaje rysunków. Wśród nich na uwagę zasługują:
 rysunki aksonometryczne,
 rzutowe,
 szkice,
 schematy,
 wykresy,
 rysunki złożeniowe,
 rysunki wykonawcze,
 rysunki montażowe,
 rysunki instalacyjne,
 rysunki zabiegowe,
 rysunki operacyjne.
Szkic to rysunek odręczny, wykonany najczęściej na białym papierze. Szkic techniczny
służy do wstępnego zapisu informacji technicznej. Nie musi spełniać wszystkich kryteriów
rysunku technicznego. Najczęściej jest to rysunek nieskalowany.
Rysunek złożeniowy jest przedstawieniem wytworu w całości, tak jak został
przedstawiony dławik na rysunku 19. Na rysunku takim muszą być uwidocznione wszystkie
części wytworu. W związku z tym w rysunkach złożeniowych stosuje się rzutowanie
aksonometryczne i przekroje. Wszystkie części wytworu muszą być ponumerowane i opisane
w tabelce rysunkowej. Rysunek złożeniowy może przedstawiać rzuty prostokątne: maszyny,
urządzenia lub jeden z ich podzespołów. Informuje on zazwyczaj o wzajemnym usytuowaniu
tych elementów, które wchodzą w skład danego mechanizmu.
W przypadku mechanizmu o skomplikowanych cechach geometrycznych, przedstawienie
na rysunku złożeniowym jego wszystkich szczegółów geometrycznych nie jest możliwe.
Trudno zatem wykonać mechanizm zgodnie z zamysłem konstruktora jedynie na podstawie
rysunku złożeniowego. Ułatwieniem dla wykonawcy są rysunki wykonawcze, zazwyczaj
wykonywane dla każdego elementu mechanicznego. Powinny być tam umieszczone
wszystkie szczegóły niezbędne do wykonania w warunkach przemysłowych.
Rysunkiem wykonawczym nazywa się taki rysunek, na podstawie którego można
praktycznie wykonać określony element mechanizmu, który będzie funkcjonował poprawnie
w tym mechanizmie. Rysunek wykonawczy (rys. 21) jest jednym z najważniejszych
rysunków. Pozwala odtworzyć kształt przedmiotu z wymiarami. Zawiera informacje na temat
dokładności wykonania, rodzaju materiału. Na rysunku wykonawczym znajdują się konieczne
rzuty przedmiotu oraz wymagane przekroje. Rysunek wykonawczy musi być wyposażony
w tabelkę rysunkową. Musi ona oprócz wielu koniecznych danych zawierać numer rysunku
oraz wielkość podziałki. Numer rysunku powinien być zgodny z numerem części na rysunku
zestawieniowym. Małe części o skomplikowanych kształtach rysuje się zazwyczaj
w powiększeniu, dla ułatwienia odczytywania rysunku. W takich przypadkach dobrze jest
w lewym dolnym rogu arkusza dorysować cienkimi liniami rzut główny tej części
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
w podziałce 1:1. Ułatwi on wykonawcy wyobrażenie sobie rzeczywistych wymiarów danej
części maszyny. Rysunek wykonawczy powinien przedstawiać element maszynowy w takiej
liczbie rzutów, przekrojów (półwidoków  półprzekrojów), jaka jest niezbędna do
jednoznacznego określenia cech geometrycznych wskazanego elementu. Ponadto powinien
zawierać:
1) wszystkie konieczne wymiary, wraz z ewentualnymi tolerancjami,
2) tolerancje kształtu i położenia jeśli są potrzebne,
3) oznaczenia dopuszczalnej chropowatości powierzchni i w razie potrzeby, żądanej
kierunkowości struktury powierzchni i falistości,
4) wymagania dotyczące obróbki cieplnej, wykańczającej itd.,
5) wymagania dotyczące powierzchniowych pokryć na przykład rodzaju lakierowania,
pokrycia galwanicznego i tym podobne,
6) liczbę sztuk, która jest niezbędna dla jednej maszyny,
7) szczegółową nazwę gatunku materiału (zgodną z normą) z którego należy wykonać daną
część,
8) ewentualne wymagania dotyczące symboli, napisów, wytłoczeń, jakie powinny być
umieszczone na wykonanym elemencie, a także ich usytuowanie.
W celu sporządzenia rysunków wykonawczych elementów wchodzących w skład
wskazanego mechanizmu, należy poznać jego przeznaczenie i funkcjonowanie oraz
wyobrazić sobie cechy geometryczne poszczególnych elementów składowych. Proces ten
nosi nazwę detalowania. Rzuty prostokątne lub aksonometryczne wskazanych elementów
danego mechanizmu są graficznym zapisem naszych wyobrażeń.
W celu odróżnienia wskazanego elementu na rysunku złożeniowym od innych
elementów danego mechanizmu należy zwrócić uwagę na kierunek kreskowania przekrojów
oraz na wartości liczbowe określonych wymiarów tego elementu na poszczególnych rzutach.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, należy zwrócić się do osoby, która konstruowała
ten mechanizm. Według jednej z zasad rysunku technicznego każdy element mechanizmu
powinien być wyróżniony określonym kątem pochylenia linii kreskowania oraz podziałką
kreskowania. Dotyczy to każdego rzutu lub przekroju na określonym rysunku złożeniowym.
Zazwyczaj kierunek kreskowania (na przekroju mechanizmu) elementów bezpośrednio
stykajÄ…cych siÄ™ ze sobÄ…, powinien być dla każdego elementu odmienny to znaczy 45° lub
135°. W przypadku, gdy na przekroju z jednym elementem styka siÄ™ kilka innych elementów,
to ułatwieniem w ich odróżnieniu na kolejnych rzutach są różne wartości podziałki
kreskowania, to znaczy każdy z elementów powinien charakteryzować się odmienną
wartością podziałki kreskowania w odniesieniu do sąsiedniego elementu wchodzącego
w skład danego rysunku złożeniowego.
Kolejnym sposobem identyfikacji wskazanego elementu mechanicznego jest porównanie
charakterystycznych cech geometrycznych powtarzających się na poszczególnych rzutach
(przekrojach) na przykład z pomocą cyrkla lub innych przyrządów kreślarskich. Przy
detalowaniu należy również pamiętać o tym, że przy myślowym odsłanianiu wskazanej części
mechanizmu na przykład nakrętki przysłoniętej śrubą, nie wolno nam zapomnieć
o narysowaniu tych krawędzi nakrętki, które były na rysunku złożeniowym przysłonięte
śrubą. Na kolejnych rysunkach przedstawiono dochodzenie do rysunku wykonawczego
(rysunek 21) na podstawie rysunku złożeniowego (rysunek 19).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
Rys. 19. Rysunek złożeniowy dławika 1 - kadłub, 2 - śruba wykonana wg PN-78/M-82450, 3 - dociskacz [18]
Ułatwienie w opracowaniu rysunku wykonawczego wskazanego elementu będzie
wyobrażenie sobie tego elementu w przestrzeni lub narysowanie w postaci rzutu
aksonometrycznego jak na rysunku 20.
Rys. 20. Rzut aksonometryczny kadłuba (poz. 1 na rysunku 19) [18].
Odwzorowanie geometryczne korpusu przedstawiono na rysunku 21. Ponadto
umieszczone zostały niezbędne wymiary, wymagania dotyczące gładkości powierzchni
i sposobu antykorozyjnego zabezpieczenia powierzchni.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Uwagi: 1  nie zwymiarowane powierzchnie odlewnicze, wykonać o promieniu R5,
2  piaskować przed obróbką skrawaniem,
3  po obróbce pokryć lakierem antykorozyjnym za wyjątkiem powierzchni gwintów.
Rys. 21. Przykład rysunku wykonawczego korpusu opracowanego na podstawie rysunku złożeniowego
(bez tabelki) [18]
Rysunki zestawieniowe posiadają cechy rysunku złożeniowego i wykonawczego.
Rysunki takie wykonuje się dla przedmiotów o małej złożoności. Umieszcza się na nich
zarówno wymiary, jak i wymagania dotyczące wykonania.
Rysunek schematyczny przedstawia zasadę działania urządzenia. W rysunkach
schematycznych stosuje się daleko idące uproszczenia, a więc zawiera on symbolicznie
przedstawione elementy układu, które wchodzą w skład określonego systemu funkcjonalnego.
Takimi rysunkami mogą być schematy kinematyczne. W elektronice stosuje się rysunki
schematyczne elektroniczne. Rysunkami schematycznymi są też schematy blokowe.
Rysunki 22A i 22B przedstawiają mechanizm korbowo-tłokowy dla którego sporządzono
schematy kinematyczne.
a) b)
Rys. 22A. SporzÄ…dzanie schematu kinematycznego mechanizmu na podstawie rysunku konstrukcyjnego
a) mechanizm korbowo-tłokowy rysunek konstrukcyjny b) schemat kinematyczny w układzie
przestrzennym [19]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
c) d)
Rys. 22B. SporzÄ…dzanie schematu kinematycznego mechanizmu na podstawie rysunku konstrukcyjnego
c) poglądowy schemat montażu, d) schemat kinematyczny w układzie płaskim [19]
Rysunek montażowy pokazuje nam sposób montażu wytworu techniki. Nie zawiera
wymiarów wytworu (czasem zdarza się, że podane są wymiary gabarytowe). Przykładem jest
rysunek mechanizmu korbowo-tłokowego  rysunek 22B c.
Rysunek operacyjny (zabiegowy) jest to rysunek detalu, na którym naniesione są
wymiary i parametry wykonania, które są uzyskiwane na danej maszynie lub stanowisku
roboczym.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje rysunków występują w dokumentacji technicznej?
2. Co to jest szkic?
3. Jakie są podstawowe cechy rysunku złożeniowego?
4. W jakich sytuacjach niezbędny jest rysunek wykonawczy?
5. Jakie elementy zawiera rysunek wykonawczy?
6. Na czym polega detalowanie?
7. Dlaczego w przypadku dławika potrzebny był rysunek aksonometryczny?
8. Czym charakteryzuje siÄ™ rysunek zestawieniowy?
9. Co to jest rysunek schematyczny i jakie sÄ… jego rodzaje?
10. Co to jest schemat kinematyczny?
11. Jakie są cechy rysunku montażowego?
12. Co to jest rysunek operacyjny?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj typ rysunku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować otrzymane rysunki,
2) określić typ każdego rysunku i uzasadnić; całość zapisać w zeszycie,
3) dokonać oceny poprawności zadania konsultując wykonanie z grupą i nauczycielem.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunki przekładni i ich schematy kinematyczne przygotowane przez nauczyciela,
 literatura i inne z
ródła informacji,
 odpowiednie PN,
 zeszyt.
Ćwiczenie 2
Wykonaj rysunki wykonawcze do otrzymanych rysunków złożeniowych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, czy otrzymane rysunki są wystarczające do wykonania rysunków
wykonawczych,
2) zdecydować czy wykonać rysunki wykonawcze czy zestawieniowe,
3) sporządzić odpowiednie rysunki,
4) dokonać oceny ich poprawności porównując z rysunkami wzorcowymi otrzymanymi od
nauczyciela,
5) opisać stwierdzone różnice,
6) dokonać korekty błędów w swoich rysunkach.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunki przygotowane przez nauczyciela,
 przybory do rysunku technicznego,
 literatura dotyczÄ…ca rysunku technicznego,
 odpowiednie PN,
 zeszyt.
Ćwiczenie 3
Odczytaj schematy kinematyczne przekładni stosowanych w budowie okrętów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować działanie przekładni,
2) znalez
ć symbole używane w schematach kinematycznych przekładni i opisać je
w zeszycie,
3) przyporządkować schematy kinematyczne do wybranych przekładni,
4) dokonać oceny poprawności zadania konsultując wykonanie z grupą i nauczycielem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Wyposażenie stanowiska pracy:
 rysunki przekładni i ich schematy kinematyczne przygotowane przez nauczyciela,
 literatura, inne z
ródła informacji,
 odpowiednie PN,
 zeszyt.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) sporządzić rysunki wykonawcze na podstawie prostych rysunków
złożeniowych?
ðð ðð
2) odczytać schemat kinematyczny przekładni?
ðð ðð
3) rozróżnić rodzaje rysunków?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
4.4. Rodzaje i sporządzanie rysunków okrętowych
4.4.1. Materiał nauczania
Rysunki techniczne okrętowe oparte są o te same zasady rysunku maszynowego, jak
każde inne. Jednakże rysunki kadłubowe poważnie różnią się od rysunków technicznych
maszynowych głównie wskutek tego, ze kadłub jest bryłą o bardzo skomplikowanym
kształcie. Należy zatem brać po uwagę wymienione niżej zasady.
1. Podobnie jak w rysunku technicznym maszynowym tak i w okrętowym obowiązuje
normalizacja wymiarów rysunków i skal. Ze względu na specyfikę kształtów okrętów
często stosuje się wąskie i długie formaty, a zatem inne niż w rysunku maszynowym.
Bardzo często stosowane są rysunki o szerokościach 594 mm i 420 mm, a długościach
równych wielokrotności 210 mm.
2. Podziałki stosowane są w zależności od rodzaju rysunku, na przykład do rysunków linii
teoretycznych kadłuba stosuje się podziałki 1:50, 1:100, a dla rysunków wykonawczych
kadłuba  1:1, 1:5, 1:10, 1:25, 1:50.
3. Nie da się jednoznacznie określić kadłuba za pomocą kilku rzutów i wymiarów. Kształt
ten nadawany jest poszczególnym elementom za pomocą szablonów wykonywanych
w traserni w skali 1: 1.
4. W przekrojach rysuje się tylko te elementy, które znajdują się w płaszczyz
nie tego
przekroju.
5. Kształt kadłuba okrętu przedstawia się rysunkowo za pomocą szeregu ustalonych
przekrojów. Zestawienie rzutów tych przekrojów tworzy rysunek linii teoretycznych
kadłuba. W przypadku tego rysunku wymagana jest najwyższa dokładność, gdyż stanowi
on podstawę do obliczeń hydrostatycznych, do wykonania rysunków roboczych i do
wykreślania linii kadłuba w traserni. Rysunek ten nie zawiera wszystkich wymiarów 
można zrezygnować z tych wymiarów, które w procesie produkcji są pobierane z traserni
okrętowej.
6. Warunkiem jednoznaczności w odbiorze i czytelności rysunków jest użycie jednakowej
symboliki opisu czy nawet samych linii w każdym rysunku dotyczącym danego kadłuba.
7. Należy stosować uproszczenia w celu zapewnienia czytelności rysunków.
8. Należy wykorzystywać Zbiory unifikacyjne i Normę Zakładową.
Unifikacja konstrukcyjna jako zbiór typowych rozwiązań konstrukcyjnych
powtarzających się wielokrotnie, upraszcza i ułatwia konstruowanie kadłuba, a co za tym
idzie także wykonywanie rysunków. Ustalony w zbiorze symboliczny sposób oznaczania
węzłów konstrukcyjnych na rysunkach wykonawczych lub w zestawieniu ma na celu
ograniczenie do minimum konieczności rysowania każdorazowo szczegółów i detali, a tym
samym pracochłonności wykonania dokumentacji. Zbiory unifikacyjne są opracowywane
centralnie dla całego przemysłu stoczniowego i obowiązują w budowie statków. Oprócz
zbiorów unifikacyjnych opracowuje się  Normę zakładową , w której ujmuje się wytyczne
typizacji przedmiotowo-konstrukcyjnej. Są to wytyczne typizacji materiałów, półfabrykatów,
osprzętu, armatury, mechanizmów i urządzeń, z których buduje się jednostki pływające.
Rysunki kadłubów okrętowych można podzielić na cztery zasadnicze grupy:
1. Rysunki teoretyczne.
2. Rysunki zestawieniowe.
3. Rysunki warsztatowe.
4. Rysunki w instrukcjach technologicznych.
Rysunki teoretyczne przedstawiają geometryczny kształt kadłuba i służą do określenia
dokładnych jego kształtów na podłodze traserni lub w traserni optycznej. Rysunki te służą
póz
niej do określenia kształtów i wymiarów poszczególnych elementów kadłuba i wykonania
potrzebnych szablonów obróbczych i montażowych. Do grupy tej należy zaliczyć rysunki
linii teoretycznych i wrężnic budowlanych wraz z tabelą rzędnych  rysunek 23 i 25.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
Rys. 23. Linie teoretyczne a) rzut na płaszczyznę symetrii b) rysunek wodnic c) rysunek ukośnic d) rysunek
wrężnic [11, s. 48]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Rys. 24. Plan ogólny statku [11, s. 56]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Rysunki zestawieniowe potrzebne sÄ… do zatwierdzenia projektu statku przez armatora,
instytucję klasyfikacyjną i inne uprawnione podmioty. Do podstawowych rysunków tej grupy
należy zaliczyć:
 plan ogólny przedstawiający rozplanowanie urządzeń wewnętrznych statku oraz
nadbudówek i osprzętu okrętowego  rysunek 24,
 złady, czyli rysunki przedstawiające przekroje poprzeczne i wzdłużne statku, pokazujące
wymiary rozplanowania i rodzaje wszystkich podstawowych elementów i węzłów
konstrukcyjnych kadłuba oraz charakterystykę jego wyposażenia w sprzęt kotwiczny,
sterowy i tym podobne  rysunek zładu wzdłużnego przedstawia rysunek 26A, 26 B i 27,
 rysunki rozwinięcia poszycia - rysunki 28A i 28B,
 rysunki skrajników grodzi, na przykład dziobowy rysunek 29.
Rys. 25. Uproszczony rysunek wrężnic budowlanych [11, s. 50]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Rys. 26A. Zład wzdłużny  prawa część rysunku [11, s. 56-57]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Rys. 26B. Zład wzdłużny  lewa część rysunku [11, s. 56-57]
Rysunki warsztatowe przeznaczone są dla warsztatów produkcyjnych, przedstawiają
szczegółowe rozwiązania poszczególnych węzłów konstrukcyjnych, na przykład rysunki
sekcji. Rysunki te w gruncie rzeczy przestały być typowymi rysunkami warsztatowymi;
zastąpiono je szablonami, kartami wykroju i instrukcjami. Jedną z ważniejszych części
rysunku warsztatowego jest wykaz materiałów potrzebnych do zmontowania sekcji. Materiały
te zestawione są na specjalnej liście, która może stanowić odrębny dokument.
Rysunki w instrukcjach technologicznych składają się najczęściej z opisów i szkiców.
Celem ich jest podanie szczegółowych informacji dotyczących procesu technologicznego
obróbki, prefabrykacji, montażu, sprawdzania i odbioru wykonywanych elementów, sekcji
czy też całego kadłuba  rysunek 30.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Rys. 27. ZÅ‚ad poprzeczny [11, s. 56-67]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
Rys. 28A. Rozwinięcie poszycie  prawa część rysunku [11, s. 56 57]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Rys. 28B. Rozwinięcie poszycia  lewa część rysunku [11, s. 56 57]
Przykłady rysunków nie zostały przedstawione w oryginalnych wielkościach
i podziałkach, wynika to ze specyfiki wymagań technicznych dotyczących poradnika. Dobrze
jest uzupełniając wiedzę dotrzeć do oryginalnej dokumentacji statku, a także sięgnąć do
podręcznika rysunku maszynowego i okrętowego, gdzie znajdują się również opisy sposobów
sporządzania rysunków okrętowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
Rys. 29. Skrajnik dziobowy [11, s. 60 61]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Rys. 30. Schemat opracowania instrukcji montażu i spawania bloku rufowego [11, s. 68-69]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
Różnorodność i wielość rysunków okrętowych spowodowała konieczność wprowadzenia
jednoznacznego sposobu opisywania rysunków i całej dokumentacji technicznej.
Klasyfikacja dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statków znajduje się dokumencie:
 Instrukcja klasyfikacji dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statków . Według
przykładu takiej instrukcji w zależności od sposobu wykonania i użytkowania rozróżnia się
cztery rodzaje dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statku.
1. Projekt statku, obejmujący dokumenty, których zakres odpowiada umownemu zakresowi
prac i usług stoczni. Dokumenty te dotyczą tylko jednego statku tej samej serii i nie mogą
być używane do dokumentacji statków innej serii.
2. Dokumentacja wyrobów wyposażenia okrętowego  zaliczamy do niej dokumenty
projektowo-konstrukcyjne wykonywane dla lub przez dostawców maszyn, mechanizmów
i urządzeń nie objętych umownym zakresem prac i usług stoczni, które mogą być
wykorzystywane w dokumentacji statków różnych serii.
3. Szkice konstrukcyjne, poglądowe, uzupełniające są dokumentami o następującym
charakterze:
 jako uzupełnienia dokumentacji projektowo-warsztatowej wykonywane w ramach
nadzoru autorskiego po zakończeniu opracowania projektu warsztatowego,
 jako częściowe reprodukcje i wyciągi z rysunków normowanych,
 różne pomocnicze nierejestrowane w spisie dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej
dokumenty rysunkowe wykonywane poza biurem projektowo-konstrukcyjnym,
4. Dokumentacja normalizacyjna obejmuje:
 rysunki normowane oznaczone symbolem  N ,
 normy zakładowe oznaczone symbolem  ZN ,
 normy branżowe oznaczone symbolem  BN ,
 normy państwowe,
 zunifikowane węzły konstrukcyjne,
 inne dokumenty o charakterze normowanym i powtarzalnym, które mogą być
wielokrotnie wykorzystane w dokumentacji projektów różnych statków.
Dokumentacja techniczna statku jest zatem niezwykle złożona i wymaga odpowiedniego
oznaczania i numerowania. Pełna numeracja dokumentów projektu statku składa się z dwóch
podstawowych członów:
 numeru projektu statku,
 oznaczenia (numeru) dokumentu projektu statku.
Nadawanie Numerów Projektu Statku dokonywane jest na podstawie specjalnej instrukcji 
 Instrukcji klasyfikacji dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statków . Rysunek 31
przedstawia przykład numerowania i oznaczania dokumentów projektu statku. Każdy
wymieniony wyżej rodzaj dokumentacji ma swój schemat oznaczeń dokumentów i swoje
zasady. Dokładnych informacji należy szukać w egzemplarzu takiej instrukcji.
Znaczenia poszczególnych symboli oznaczeń dokumentacji projektu statku odnoszących
się do rysunku 31 podano poniżej.
a) Rodzaje dokumentacji:
1. rysunki występujące bez specyfikacji materiałowej,
2. rysunki i szkice z przyporządkowanymi specyfikacjami materiałowymi,
3. spisy (zestawienia) dokumentacji i harmonogramy,
4. obliczenia projektowe,
5. opisy techniczne,
6. instrukcje, warunki techniczne, programy prób i odbiorów,
7. wykazy dostaw zaopatrzenia i kooperacji,
8. analizy i wskaz
niki,
9. umowy, uzgodnienia kontrakty,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
10. kalkulacja, oceny.
b) Wyróżnik klasy podziału konstrukcyjno-technologicznego posiada oznaczenia
trzycyfrowe:
1  cyfra oznacza klasę podziału konstrukcyjno-technologicznego,
2  cyfra oznacza grupÄ™ konstrukcyjnÄ…,
3  cyfra oznacza podgrupę konstrukcyjną i należy wyróżnik ten stosować zgodnie
z przyjętą klasyfikacją zawartą w  Instrukcji klasyfikacji dokumentacji projektowo -
konstrukcyjnej statków .
c) Stopnie szczegółowości i numeracja kolejności - dla dokumentów rysunkowych ze
względu na stopień szczegółowości przyjęto następujący podział:
- rysunki zespołowe oznaczono symbolem  RZ ,
- rysunki podzespołów przyporządkowane rysunkom  RZ oznacza się symbolem
 RP ,
- rysunki detalu I stopnia przyporzÄ…dkowane rysunkom  RP oznaczono symbolem
 RD ,
- rysunki detaliczne II stopnia o jednej pozycji rysunkowej przyporzÄ…dkowane
rysunkom  RD nie będą miały odrębnej numeracji, a będą ujęte jedynie w format
 RD z uproszczonÄ… tabliczkÄ….
- dla rysunków kadłubowych objętych klasą 1. w przypadku budowy blokowej 
podzespołom odpowiadać będą odpowiednie rysunki bloków kadłuba lub sekcje
przestrzenne kadłuba, a detalom odpowiadać będą rysunki sekcji płaskich
i półprzestrzennych (na przykład sekcja dna podwójnego, pokładu, poszycia
burtowego). Numerację zespołów, podzespołów i detali przeprowadzać należy
w kolejnoÅ›ci za pomocÄ… liczb od 1 ÷ 9.
Przykłady oznaczenia rysunków wzajemnie przywołanych (odpowiadających sobie) w grupie
 211 
 rysunek zespołowy: 211-100-00,
 rysunek podzespołu: 211-110-00,
 rysunek detalu: 211-111-00,
poza wyżej oznaczonymi rysunkami o różnym stopniu szczegółowości (RZ,RP,RD)
występuję rysunki powtarzalne, występujące kilkakrotnie w dokumentacji projektowo -
konstrukcyjnej danej serii statków, przywołane do różnych rysunków zestawieniowych (RZ
lub RP), dla nich, podobnie jak dla wykazów inwentarza i części zapasowych, zamiast
numerów kolejnych przynależnych do  RZ i  RP podaje się symbole  0 na przykład: 211-
1-001-00.
d) Zmiany projektowo-konstrukcyjne  w przypadku opracowania nowej wersji
dokumentacji rysunkowej, wskutek ograniczonej ważności rysunku, dla określonych
numerów kolejnych statków serii, numer rysunku uzupełnia się dodatkowym symbolem
cyfrowym od 1 ÷ 9 oznaczajÄ…cym kolejne wersje danego rysunku,
przykłady:
rysunek zespołu: 211-100-01,
rysunek podzespołu 211-110-01,
rysunek detalu 211-111-01,
cyfra 0 oznacza brak zmian konstrukcyjnych; nad tabliczką rysunkową należy zamieścić
zapis: na przykład  Zmiana 01 ważna dla statków kolejnych  2-6  .
Dla dokumentów rysunkowych wydawanych na więcej niż jednym arkuszu, obowiązuje ta
sama numeracja, obok tej samej nazwy  ponumerowane są tylko poszczególne arkusze.
e) Wykonawca dokumentacji projektu statku  pod tym pojęciem należy rozumieć Biuro
projektowo  Konstrukcyjne opracowujÄ…ce dokumentacjÄ™ projektu statku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
w odpowiednim etapie projektowania. Każde Biuro ma przyporządkowany numer
jednocyfrowy.
f) Etapy projektowania statku  całość prac projektowo  konstrukcyjnych dzieli się na
następujące etapy projektowania:
0. Założenia projektowe,
1. Projekt koncepcyjny lun techniczne koncepcje wyjściowe,
2. Projekt wstępny,
3. Projekt akwizycyjny,
4. Projekt ofertowo  kontraktowy,
5. Projekt klasyfikacyjny lub techniczno  klasyfikacyjny dla statków
przyszłościowych lub niekatalogowych,
6. Projekt warsztatowy (roboczy),
7. Nadzór autorski,
8. Dokumentacja zdawcza,
9. Dokumentacja remontowa.
Definicje poszczególnych etapów projektowania zawiera  Instrukcja klasyfikacji
dokumentacji projektowo - konstrukcyjnej statków .
Rys. 31. Oznaczenie dokumentów projektu statków
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakich zasad przestrzega się w sporządzaniu rysunków okrętowych?
2. Jakie rodzaje rysunków stosowane są przy budowie kadłuba?
3. Czym charakteryzują się poszczególne rysunki?
4. Na czym polega unifikacja, a na czym normalizacja?
5. Jakie znaczenie ma unifikacja i normalizacja w budowie okrętów?
6. Jakie rodzaje dokumentacji technicznej występują w budowie okrętów?
7. Gdzie znajdują się zasady numeracji dokumentacji technicznej okrętu?
4.4.4. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj analizy gotowej dokumentacji technicznej kadłuba.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przejrzeć i opisać, z czego składa się otrzymana od nauczyciela dokumentacja techniczna
kadłuba,
2) opisać sposób numeracji poszczególnych dokumentów,
3) nazwać rodzaj poszczególnych dokumentów (rysunków) wchodzących w skład
otrzymanej dokumentacji statku,
4) zadanie wykonać w zespole dwuosobowym w zeszycie,
5) przedstawić nauczycielowi efekty pracy,
6) poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna statku,
 literatura przedmiotu i właściwe normy,
 zeszyt.
Ćwiczenie 2
Odczytaj informacje z otrzymanych rysunków kadłuba.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować rysunek i określić co przedstawia,
2) odczytać informacje zadane przez nauczyciela i zapisać je w zeszycie,
3) określić, jak zastosowano w nich unifikację, normalizację i zapisać w zeszycie,
4) określić jakie zastosowano w nich uproszczenia i zapisać w zeszycie,
5) przedstawić nauczycielowi efekty pracy,
6) wziąć pod uwagę sugestie nauczyciela i poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przygotowane przez nauczyciela rysunki,
 instrukcje zawierające informacje, które należy z rysunku odczytać,
 literatura, inne z
ródła informacji,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
 odpowiednie normy,
 zeszyt.
Ćwiczenie 3
Wykonaj rysunek prefabrykacji zadanej części kadłuba.
Sposób wykonania
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) na podstawie podręcznika i przykładu dokumentacji technicznej statku, przeanalizować
rysunki prefabrykacji części kadłuba i opisać w zeszycie sposoby wykonania takich
rysunków,
2) wykonać rysunek prefabrykacji części kadłuba według założeń podanych przez
nauczyciela,
3) przedstawić nauczycielowi efekty pracy,
4) wziąć pod uwagę sugestie nauczyciela i poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 dokumentacja techniczna statku,
 podręcznik rysunku maszynowego i okrętowego,
 przybory kreślarskie do wykonywania rysunków okrętowych,
 instrukcja z założeniami do wykonania rysunku prefabrykacji,
 inne z
ródła informacji,
 odpowiednie normy,
 zeszyt.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) posłużyć się dokumentacją techniczną statku?
ðð ðð
2) odczytać informacje zamieszczone na rysunkach kadłuba?
ðð ðð
3) wykonać rysunek prefabrykacji części kadłuba?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 22 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 odpowiedzi.
5. Zadania testowe sÄ… jednokrotnego wyboru tzn. tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
7. Pracuj samodzielnie, bo wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonywanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Monter kadłubów okrętowych powinien posługiwać się
a) przede wszystkim rysunkami technicznymi złożeniowymi, wykonawczymi,
zestawieniowymi, montażowymi i innymi, dotyczącymi budowy kadłuba oraz
branżowymi zestawami Polskich Norm.
b) najczęściej ofertami firm zaopatrujących zarówno w maszyny, narzędzia pomiarowe,
jak i części i wyposażenie okrętu.
c) dokumentacją techniczną i instrukcjami obsługi większości popularnych maszyn.
d) tylko branżowymi zestawami Polskich Norm.
2. Rysunek techniczny to
a) obrazki części.
b) zestaw niezrozumiałych symboli i znaków.
c) znormalizowany i skodyfikowany język porozumiewania się projektantów,
konstruktorów i pracowników uczestniczących w procesie produkcji lub usług.
d) dokumenty tajne, dostępne niektórym pracownikom stoczni.
3. Symbol A4 oznacza
a) format arkusza o wymiarach 210x297 mm.
b) symbol pisma technicznego.
c) format arkusza o wymiarach 297x420 mm.
d) rodzaj wymiarowania.
4. W rysunku technicznym używa się pisma
a) kaligrafowanego.
b) ozdobnego.
c) zwykłego.
d) technicznego prostego lub pochyłego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
5. Informacje tekstowe na rysunku umieszcza się w taki sposób, że
a) zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu,
w dolnym prawym rogu umieszcza siÄ™ tabliczkÄ™ rysunkowÄ…, zawiera ona dodatkowe
informacje, na przykład: nr rysunku, nazwę przedmiotu lub urządzenia, nazwisko
kreślarza lub projektanta.
b) w dolnym prawym rogu umieszcza siÄ™ tabliczkÄ™ rysunkowÄ…, zawiera ona dodatkowe
informacje, na przykład: nr rysunku, nazwę przedmiotu lub urządzenia.
c) zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu,
w dolnym prawym rogu umieszcza siÄ™ tabliczkÄ™ rysunkowÄ…, zawiera ona dodatkowe
informacje, na przykład: nr rysunku.
d) zbiorcze oznaczenia stanu powierzchni znajdują się w górnym prawym rogu.
6. Rysunek przedstawiający część może być
a) rysunkiem wykonawczym.
b) rysunkiem montażowym.
c) wykresem.
d) rysunkiem złożeniowym.
7. Rysunki wykonywane są w skali ponieważ
a) nie wolno wykonywać rysunku przedmiotu w jego rzeczywistym wymiarze.
b) nie zawsze można wykonać rysunek przedmiotu w jego rzeczywistym wymiarze.
c) trzeba wykonywać rysunki pomniejszone.
d) trzeba wykonywać rysunki powiększone.
8. Przy wykonywaniu rzutowania prostokątnego obowiązuje zasada, że
a) liczba rzutów powinna być minimalna, ale niezbędna do jednoznacznego
przedstawienia przedmiotu i jego zwymiarowania.
b) liczba rzutów jest nieistotna.
c) liczba rzutów powinna wynosić 3.
d) liczba rzutów powinna być maksymalna.
9. Rysunki 1 i 2 przedstawiajÄ…
Rys. 1
Rys. 2
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
a) rysunek 1  widok, a rysunek 2  przekrój.
b) rysunek 1  przekrój, a rysunek 2  widok.
c) rysunek 1  widok i rysunek 2  widok.
d) rysunek 1  przekrój i rysunek 2  przekrój.
10. Wśród zasad prawidłowego wymiarowania jest zasada mówiąca, że
a) nie należy powtarzać tych samych wymiarów na różnych rzutach przedmiotu.
b) należy powtarzać te same wymiary na różnych rzutach przedmiotu.
c) nie nanosi się wymiarów na rysunkach.
d) wymiaruje siÄ™ dowolnie.
11. Tolerowanie wymiarów jest niezbędne, ponieważ
a) są maszyny, którymi można wykonać część lub element urządzenia bezbłędnie.
b) każda maszyna i każdy wykonawca, wykonujący część lub element urządzenia, zrobi
to z pewnym błędem.
c) błędy maszyn są nieistotne.
d) tylko ludzie sÄ… omylni.
12. Oznaczone na rysunku 3 wymiary to
Rys. 3
a) N  wymiar nominalny, A i B  dolne wymiary graniczne.
b) N  górny wymiar graniczny, A  wymiar nominalny, B  dolny wymiar graniczny.
c) N  dolny wymiar graniczny, A  górny wymiar graniczny, B  wymiar nominalny.
d) N  wymiar nominalny, A  dolny wymiar graniczny, B  górny wymiar graniczny.
13. Oznaczone na rysunku 3 wymiary to
a) ES, es  odchyłki dolne, EI, ei  odchyłki dolne.
b) ES, es  odchyłki górne, EI, ei  odchyłki górne.
c) ES, es  odchyłki górne, EI, ei  odchyłki dolne.
d) ES, es  odchyłki dolne, EI, ei  odchyłki górne.
14. TolerancjÄ™ przedstawia siÄ™ wzorem
a) T = A  B, gdzie T - tolerancja, A - dolny wymiar graniczny, a B - górny wymiar
graniczny.
b) T = B  A, gdzie T - tolerancja, A - dolny wymiar graniczny, a B - górny wymiar
graniczny,
c) T = A  B, gdzie T - górny wymiar graniczny, A - tolerancja, a B - dolny wymiar
graniczny.
d) T = A  B, gdzie T - dolny wymiar graniczny, A - tolerancja, a B - górny wymiar
graniczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
15. Odchyłkę górną przedstawia wzór
a) ES = B  N, gdzie B  dolny wymiar graniczny, a N  wymiar nominalny.
b) ES = A  N, gdzie A  dolny wymiar graniczny, a N  wymiar nominalny.
c) ES = B  N, gdzie B  górny wymiar graniczny, a N  wymiar nominalny.
d) ES = B  A, gdzie B  górny wymiar graniczny, a A  wymiar nominalny.
16. Odchyłkę dolną przedstawia wzór
a) EI = A  N, gdzie A  górny wymiar graniczny, N  górny wymiar graniczny.
b) EI = A  N, gdzie A  dolny wymiar graniczny, N  wymiar nominalny.
c) EI = A  N, gdzie A  dolny wymiar graniczny, N  górny wymiar graniczny.
d) EI = B  N, gdzie B  górny wymiar graniczny, N  wymiar nominalny.
17. Pasowanie luz
ne występuje, gdy
a) występuje wcisk i luz.
b) występuje wcisk.
c) występuje luz albo wcisk.
d) zawsze zapewniony jest luz.
18. Pasowanie ciasne występuje, gdy
a) zawsze zapewniony jest luz.
b) występuje luz albo wcisk.
c) zawsze zapewniony jest wcisk.
d) występuje wcisk i luz.
19. Pasowanie mieszane występuje, gdy
a) zawsze zapewniony jest wcisk.
b) może być luz, albo wcisk.
c) zawsze zapewniony jest luz.
d) występuje wcisk i luz.
20. Najbardziej istotnymi układami pasowań są
a) pasowanie według stałego wałka i stałego otworu.
b) pasowanie według stałego wałka.
c) pasowanie według stałego otworu.
d) pasowanie według wałka.
21. Dokładność wykonania powierzchni określają parametry
a) falistość.
b) nierówność.
c) falistość i chropowatość powierzchni.
d) tylko chropowatość powierzchni.
22. Rysunek prefabrykacji podsekcji kadłuba należy do rysunków
a) zestawieniowych.
b) w instrukcjach technologicznych.
c) planu ogólnego.
d) elektrycznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko ...........................................................................................
Posługiwanie się dokumentacją techniczną
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1. Burcan J.: Podstawy rysunku technicznego. WNT, Warszawa 2006
2. Ciekanowski A.: Poradnik ślusarza narzędziowego wzorcarza. WNT, Warszawa 1989
3. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004
4. Domański Z. Danielewicz J.: Rysunek techniczny maszynowy i okrętowy. Wydawnictwo
Morskie, Gdańsk 1982
5. Górecki A.: Technologia ogólna. WSiP, Warszawa 2000
6. Lewandowski T.: Rysunek techniczny dla mechaników. WSiP, Warszawa 1995
7. Legutko St.: Podstawy eksploatacji maszyn i urządzeń. WSiP, Warszawa 2004
8. Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999
9. Okoniewski S.: Technologia maszyn. WSiP, Warszawa 1995
10. Okoniewski S.: Podstawy technologii mechanicznej. WNT, Warszawa 1983
11. Palasik L.: Monter kadłubowy. Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1969
12. Pawlicki K.: Transport w przedsiębiorstwie. Maszyny i urządzenia. WSiP,
Warszawa 1996
13. Rutkowski A.: Części maszyn. WSiP, Warszawa 1996
14. Instrukcja klasyfikacji dokumentacji projektowo-konstrukcyjnej statków. Centrum
techniki okrętowej, Gdańsk
15. http://z ss-zywiec.strefa.pl//publikacje/rysunki.ppt Jerzy Rakoczy ZSS Żywiec
16. http://www.zspzlockie.muszyna.pl/rysunek_techniczny/index.html
17. Adobe Illustrator Tutorial 1 - Vector Cutaway Illustrations.htm
18. http://adam.imir.agh.edu.pl/staff/OLEKSIAK/skrypt1/3_3/3_3.htm
19. http:home.agh.edu.pl
20. www.student.agh.edu.pl/~qwas/air/kreski/wyklady/Struktura%20mechanizm%F3w.pdf
21. http://www.netblok.pl/~bartek/Wyk%B3ady/wyklad_5/WYKLAD_5.PPT#263,9,Slajd 9
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53