plik


ÿþMINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Ireneusz KocoD Wykonywanie prac z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej skrawaniem 721[02].O1.06 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego Recenzenci: mgr in|. MichaB Sylwestrzak mgr in|. Andrzej Zych Opracowanie redakcyjne: mgr in|. Ireneusz KocoD Konsultacja: mgr in|. Andrzej Zych Poradnik stanowi obudow dydaktyczn programu jednostki moduBowej 721[02].O1.06  Wykonywanie prac z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej skrawaniem, zawartego w moduBowym programie nauczania dla zawodu Monter kadBubów okrtowych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji  PaDstwowy Instytut Badawczy, Radom 2007  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 1 SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstpne 5 3. Cele ksztaBcenia 6 4. MateriaB nauczania 7 4.1. Organizacja stanowiska 7 4.1.1. MateriaB nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzajce 11 4.1.3. wiczenia 11 4.1.4. Sprawdzian postpów 13 4.2. Obróbka rczna 14 4.2.1. MateriaB nauczania 14 4.2.2. Pytania sprawdzajce 16 4.2.3. wiczenia 17 4.2.4. Sprawdzian postpów 19 4.3. Narzdzia o napdzie elektrycznym i pneumatycznym 20 4.3.1. MateriaB nauczania 20 4.3.2. Pytania sprawdzajce 26 4.3.3. wiczenia 26 4.3.4. Sprawdzian postpów 28 4.4. Obróbka mechaniczna 29 4.4.1. MateriaB nauczania 29 4.4.2. Pytania sprawdzajce 37 4.4.3. wiczenia 38 4.4.4. Sprawdzian postpów 42 5. Sprawdzian osigni 43 6. Literatura 48  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 2 1. WPROWADZENIE Poradnik ten bdzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejtno[ci o podstawowych technikach wytwarzania elementów maszyn. W poradniku znajdziesz: - wymagania wstpne, czyli wykaz umiejtno[ci, jakie powiniene[ mie ju| uksztaBtowane, aby bez problemów opanowa tre[ci nauczania w ramach jednostki moduBowej 721[02].O1.06  Wykonywanie prac z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej skrawaniem , - cele ksztaBcenia, czyli wykaz umiejtno[ci, jakie powiniene[ naby podczas zaj w ramach tej jednostki moduBowej, - materiaB nauczania, czyli niezbdne minimum wiadomo[ci teoretycznych, wymaganych do opanowania tre[ci jednostki moduBowej, - zestaw pytaD przydatny do sprawdzenia, czy ju| opanowaBe[ wymagane tre[ci nauczania, - wiczenia, podczas których bdziesz doskonaliB umiejtno[ci praktyczne w oparciu o wiedz teoretyczn, zaczerpnit z poradnika i innych zródeB, - sprawdzian osigni, czyli przykBadowy zestaw zadaD i pytaD; pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, |e dobrze wykorzystaBe[ zajcia i uzyskaBe[ niezbdn wiedz i umiejtno[ci z zakresu tej jednostki moduBowej, - wykaz literatury uzupeBniajcej. Poradnik zawiera materiaB nauczania skBadajcy si z 4 rozdziaBów: - rozdziaB  Organizacja stanowiska , pomo|e Ci si zapozna z zasadami organizacji stanowiska pracy, wymaganiami jakie powinny speBnia narzdzia do obróbki rcznej, oraz z metodami ich wykorzystania, - rozdziaB  Obróbka rczna prezentuje sposoby wykonywania podstawowych operacji obróbki rcznej, - rozdziaB  Narzdzia o napdzie elektrycznym i pneumatycznym opisuje najcz[ciej stosowane narzdzia, okre[la zasady posBugiwania si nimi, - rozdziaB  Obróbka mechaniczna ma pomóc Ci w zapoznaniu si z obrabiarkami, oraz metodami wykonywania podstawowych operacji na tokarkach i frezarkach. Je|eli masz trudno[ci ze zrozumieniem tematu lub wiczenia, to popro[ nauczyciela lub instruktora o wyja[nienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dan czynno[. Po przerobieniu materiaBu spróbuj zaliczy sprawdzian z zakresu jednostki moduBowej. Przed przystpieniem do obsBugi maszyn i urzdzeD powiniene[ zapozna si z instrukcjami obsBugi. W trakcie wykonywania wiczeD zwracaj uwag na zagro|enia jakie mog powsta w trakcie obsBugi maszyn i urzdzeD. W celu zminimalizowania zagro|eD zawsze przestrzegaj zasad bezpiecznej eksploatacji oraz stosuj [rodki ochronne okre[lone w stanowiskowych instrukcjach BHP.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 3 721[02].O1 Techniczne podstawy zawodu 721[02].O1.01 721[02].O1.02 Stosowanie przepisów bezpieczeDstwa PosBugiwanie si pojciami i higieny pracy, ochrony charakteryzujcymi statek przeciwpo|arowej i ochrony [rodowiska 721[02].O1.03 721[02].O1.04 PosBugiwanie si dokumentacj Dobieranie materiaBów techniczn konstrukcyjnych 721[02].O1.05 Wykonywanie pomiarów warsztatowych 721[02].O1.06 Wykonywanie prac z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej skrawaniem 721[02].O1.07 Wykonywanie poBczeD spawanych Schemat ukBadu jednostek moduBowych  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 4 2. WYMAGANIA WSTPNE Przystpujc do realizacji programu jednostki moduBowej, powiniene[ umie. - korzysta z ró|nych zródeB informacji, - stosowa przepisy prawne dotyczce pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeDstwa i higieny pracy, - stosowa podstawowe zasady higieny i fizjologii pracy, - organizowa bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy, - dokonywa oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, - dobiera i zastosowa odzie| ochronn oraz [rodki ochrony indywidualnej w zale|no[ci od wykonywanych prac, - stosowa procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagro|enia zdrowia i |ycia, - stosowa zasady ochrony [rodowiska, - korzysta z Polskich Norm, Kodeksu pracy oraz rozporzdzeD dotyczcych bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz ochrony [rodowiska.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 5 3. CELE KSZTAACENIA W wyniku realizacji programu jednostki moduBowej, powiniene[ umie. - zorganizowa stanowisko pracy, zgodnie z wymaganiami ergonomii, - zastosowa narzdzia rczne z napdem elektrycznym i pneumatycznym stosowane do obróbki skrawaniem, - dobra przyrzdy pomiarowe, - wykona trasowanie na pBaszczyznie, - wykona [cinanie i przecinanie, - wykona cicie piBk rczn i no|ycami, - wykona gicie i prostowanie blach cienkich, - wykona piBowanie powierzchni pBaskich i ksztaBtowych, - wykona wiercenie, rozwiercanie i pogBbianie otworów o ró|nych [rednicach, - naci gwint na powierzchniach zewntrznych i wewntrznych, - wykona operacje toczenia i frezowania, - wykona szlifowanie elementów konstrukcji stalowej przeznaczonych do monta|u na szlifierce ostrzaBce i szlifierce ktowej, - sprawdzi jako[ wykonanej pracy, - skorzysta z dokumentacji technicznej, norm, poradników, - zastosowa przepisy bezpieczeDstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpo|arowej i ochrony [rodowiska podczas wykonywania pracy.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 6 4. MATERIAA NAUCZANIA 4.1. Organizacja stanowiska 4.1.1. MateriaB nauczania Obróbka rczna polega na wykonywaniu ró|nych przedmiotów z metali i innych tworzyw przy u|yciu narzdzi rcznych i elektronarzdzi (np. wiertarki rcznej elektrycznej, szlifierki ktowej). Wikszo[ tych prac wykonuje si na stole [lusarskim wyposa|onym w imadBo, ró|nego rodzaju narzdzia i przyrzdy [lusarskie. StóB [lusarki jest przedstawiony na rysunku 1. Rys. 1.StóB [lusarski dwustanowiskowy: 1  lampa, 2  imadBo [lusarskie, 3  szuflada na narzdzia [3] Na stanowisku do obróbki rcznej powinien by utrzymywany porzdek i Bad (wBa[ciwe uBo|enie narzdzi, wBa[ciwe u|ytkowanie i przechowywanie). Sposób uBo|enia narzdzi przedstawiony jest na rysunku 2. 1. Narzdzia pomiarowe. 2. Rysik, punktak. 3. PByta do prostowania. 4. Szczotka do czyszczenia pilnika. 5. ImadBo [lusarskie. 6. Pilniki. 7. MBotki. 8. Wyposa|enie dodatkowe. Rys. 2. Rozmieszczenie narzdzi na stole [lusarskim [3]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 7 Podczas wykonywania prac nale|y stosowa si do zasad bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz ochrony [rodowiska. Podczas pracy bardzo Batwo jest o wypadek lub uraz. Nale|y wic zachowa ostro|no[, prace wykonywa spokojnie i dokBadnie, narzdzia u|ywa zgodnie z przeznaczeniem. Ponadto nale|y stosowa [rodki ochrony indywidualnej. Rkawice ochronne u|ywa do prac przy giciu, prostowaniu oraz tam, gdzie materiaB mo|e posiada ostre krawdzie, np. blachy. Okulary ochronne u|ywa tam, gdzie mog wystpi odpryski, wióry (np. przy prostowaniu, wierceniu). W pomieszczeniu warsztatowym mog le|e na podBodze ostre przedmioty i odpady, nale|y wic u|ywa obuwia na twardej podeszwie. Konieczne jest równie| posiadanie ubrania roboczego. Do podstawowych narzdzi stosowanych w obróbce rcznej zaliczamy: pilniki, mBotki, piBki do metalu, przecinaki, rysik traserski, punktak, cyrkiel traserski, wiertBa, gwintowniki, narzynki, narzdzia pomiarowe. Zestaw narzdzi [lusarskich przedstawiono na rysunku 3. Rys. 3. Narzdzia do obróbki rcznej: a) mBotek [lusarski, b) przecinak, c) pilnik [lusarski (1  cze[ robocza, 2  cze[ chwytowa, 3  rkoje[, d) punktak, e) rysik, f), g) pokrtBo do gwintowników, h) pokrtBo do narzynek, i) piBka do metalu [3] Szczki kleszczy, szczypiec i obcgów musz by uksztaBtowane odpowiednio do obrysu chwytanego przedmiotu, co ma zapobiec wysuwaniu si z nich przedmiotów w czasie pracy. Szczypce o szczkach pBaskich powinny mie wewntrzn powierzchni odpowiednio nacinan. Ostrza szczypiec u|ywanych do przecinania materiaBu powinny dokBadnie si schodzi, nie powinny by wyszczerbione. KoDce szczypiec do zginania drutu nie powinny by spiczaste, lecz równo obcite. Szczypce do obejmowania rur i przedmiotów o przekroju okrgBym powinny mie wewntrzn powierzchni szczk zaopatrzon w zby zapobiegajce obracaniu si [ciskanego przedmiotu.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 8 PoBczenie obu cz[ci szczypiec, kleszczy, obcgów, stanowice o[ obrotu, powinno umo|liwi Batwe poruszanie si cz[ci wokóB osi, lecz wyklucza wszelki ich ruch w kierunku osi. W tym celu obydwie cz[ci s zamocowane nitem. Nie nale|y zamiast nitu stosowa [ruby, poniewa| nakrtka [ruby Batwo si obluzowuje, co mo|e spowodowa np. przy uderzeniu mBotkiem, wyrwanie trzymanego przedmiotu. Szczypce nastawne maj na szczkach ponacinane zby. Obie cz[ci szczypiec powinny by poBczone z sob za pomoc zabezpieczonej nakrtki i [ruby, która stanowi ich o[ obrotu. Zruba ta powinna si dawa przekBada w celu uzyskania wikszego lub mniejszego rozwarcia szczk. U|ywanie sworzni zamiast [ruby jest zabronione. MBotki Najczstsz przyczyn urazów przy pracy mBotkiem jest nieumiejtne posBugiwanie si nim, niewBa[ciwe dobranie mBotka lub praca mBotkiem uszkodzonym. Uszkodzenie mBotka mo|e polega na, na przykBad zmian ksztaBtu powierzchni obucha ([cita, zakrzywiona, popkana) lub powstaniem na niej rozklepów albo szczerb. We wszystkich tych przypadkach mBotek w czasie pracy bdzie odskakiwaB na bok, ze[lizgiwaB si z przedmiotu lub zaczepiaB o niego. Grozi to powstawaniem niebezpiecznych odprysków. Rozklepy utworzone na bijaku nale|y usuwa. Trzonek mBotka powinien by wykonany z suchego twardego drewna odznaczajcego si du| spr|ysto[ci i odpowiedni wytrzymaBo[ci mechaniczn, a tak|e odporno[ci na pkanie. WBa[ciwo[ci te maj: akacja, wiz, db. Podczas prostowania metali nale|y pamita, |e nie wolno uderza stalowym mBotkiem w cz[ci ze stali hartowanej, nawglanej lub cyjanowej, poniewa| z reguBy powoduje to pkanie materiaBu. Wkrtaki Wiele osób uwa|a wkrtaki za narzdzia uniwersalne, mogce zastpi np. dButo, podbijak lub nawet dzwigni do podwa|ania. Wkrtaki, które u|ywane s do takich czynno[ci bywaj zwykle uszkadzane i dlatego pózniej, przy wBa[ciwej pracy, wysuwaj si z naci wkrtów. Nale|y zawsze u|ywa wkrtaka odpowiedniego rozmiaru, o ostrzu dobrze pasujcym do nacicia. Boki ostrza wkrtaka nie mog by zaokrglone, a cze[ pracujca powinna stanowi lini prost. Przedmioty, w które wkrca si lub z których wykrca si wkrt musz by zawsze pewnie zamocowane (np. w imadle), aby uniemo|liwi wyskoczenie wkrtaka z nacicia. Zasada ta dotyczy tak|e przedmiotów maBych; w niektórych przypadkach, maBe wkrty mo|na wkrca w wiksze przedmioty trzymane w rku. Jedyn siB wywieran na wkrtak powinien by nacisk rk na jego trzonek. Stosowane do tego celu c|ki, klucze czy mBotek mo|e go wygi lub zBama i uszkodzi Beb wkrtaka. Pilniki Przed przystpieniem do piBowania obrabiany element nale|y przede wszystkim pewnie zamocowa w imadle lub w inny sposób zabezpieczy przed wysuwaniem. W czasie pracy pracownik powinien sta w odlegBo[ci okoBo 0,2 m od obrabianego materiaBu. Dla pracowników praworcznych lewa noga powinna by wysunita do przodu, tuBów lekko pochylony do przodu, ci|ar ciaB gBównie na lewej nodze, u leworcznych odwrotnie. Pilnik nale|y uj tak, aby du|y palec znalazB si na trzonku, a pozostaBe obejmowaBy go od spodu. Lew rk z nie zgitymi palcami nale|y uBo|y na koDcu pilnika. Obejmowanie koDca pilnika caB dBoni mo|e spowodowa skaleczenie palców o piBowany materiaB. PiBowa nale|y caB dBugo[ci pilnika ruchami cigBymi i równomiernymi, regulujc przy tym nacisk zale|nie od zmiany poBo|enia i ksztaBtu piBowanej powierzchni. StaBemu, równomiernemu ruchowi rk towarzyszy lekkie wahanie tuBowia. Pilnikiem nie wolno uderza jak mBotkiem o imadBo, poniewa| jest on kruchy i mo|e pkn. Nie mo|na tak|e u|ywa pilnika jako dzwigni do podwa|ania. Do pracy powinno si u|ywa tylko pilników ostrych i nieuszkodzonych. U|ywanie tpych narzdzi jest  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 9 niedozwolone, gdy| powoduje zwikszenie wysiBku pracujcego, zniszczenie materiaBu, uszkodzenie, a nawet zniszczenie samego narzdzia. Narzdzie tpe lub uszkodzone trzeba bdz naostrzy, bdz wycofa z eksploatacji. Narzdzia nale|y utrzymywa w czysto[ci i przechowywa w szafce narzdziowej, zabezpieczajc ostrza przed tpieniem si, a ludzi przed mo|liwo[ci skaleczenia rki. Aeb Cz[ chwytowa Brzeszczot Ostrze Rys. 4. Przecinak i piBka do metalu Przecinaki Przecinaki (rys. 4) u|ywane s podczas [cinania i przecinania. Nie wolno u|ywa przecinaków ze zbitym, zdeformowanym Bbem. W czasie pracy przecinak trzyma si lew rk, przyciskajc go do miejsca przycinanego. W prawej rce trzyma si mBotek, którym uderza si w Beb przecinaka. Nie nale|y [ciska przecinaka zbyt mocno, aby mo|na byBo odgi rk w razie nie prostopadBego uderzenia. WBa[ciwe prowadzenie przecinaka przy [cianniu uzyskuje si przez jego odpowiednie pochylenie. Dolna powierzchnia ostrza powinna tworzy z powierzchni obrabian kt 75°. Zbyt strome ustawienie przecinaka powoduje nadmierne zagBbienie ostrza w materiale i cigBe zwikszanie grubo[ci [cinanej warstwy. Natomiast zbyt pBaskie ustawienie przecinaka zmniejsza kt skrawania oraz przyBo|enia, a wtedy ostrze wychodzi z materiaBu. Podczas pracy przecinakiem nale|y u|ywa specjalnej gumowej osBony lub tarczy ochronnej zaBo|onej na przecinak i rkawic roboczych. Przy pracy w trudno dostpnych miejscach, tam gdzie rka mogBaby zetkn si z obrabianym detalem, wskazane jest u|ywanie specjalnych uchwytów. W celu zabezpieczenia oczu przed odpryskami obrabianego materiaBu nale|y zawsze stosowa okulary ochronne ze szkBa nierozpryskujcego. Narzdzia do cicia W obróbce rcznej operacje cicia wykonuje si za pomoc piBki do metalu (np. odcicie odpowiednio dBugiego ksztaBtownika), rcznych lub dzwigniowych no|yc do blach, przecinaka (np. przecicie kawaBka grubego drutu). No|yce powinny by dostosowane do grubo[ci przycinanego metalu tak, aby nacisk wywierany rk na dzwignie no|yc wystarczaB do jednego przecicia. Nie wolno uderza mBotkiem w dzwignie w celu zwikszenia nacisku na no|yce. Nie nale|y pracowa tpymi no|ycami, które zamiast ci, powoduj zgniatanie materiaBu. Zgniatany materiaB ucieka spod no|yc zwikszajc niebezpieczeDstwo skaleczenia. W |adnym wypadku nie wolno pracowa no|ycami zbyt luzno skrconymi lub z uszkodzonymi ostrzami.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 10 Najbardziej bezpieczny i jednocze[nie mniej mczcy sposób cicia polega na tym, |e no|yc nie trzyma si swobodnie, a opiera si je jedn rkoje[ci o pByt stoBu. Nastpnie lew rk wsuwa si no|yce w blach, a praw naciska pBynnie z góry na drug rkoje[. Nie nale|y obejmowa dBoni rkoje[ci, poniewa| pod koniec ruchu no|yce mog zamkn si niespodziewanie szybko i [cisn palce. PiBka rczna (rys. 4) sBu|y do przecinania grubszych blach lub pByt, prtów i rur. Przecinany materiaB powinien by pewnie zamocowany w imadle. W czasie przecinania piBk nale|y trzyma w obu rkach. Prawa rka trzyma trzonek (rkoje[), lewa  przedni koniec oprawki. Pracownik powinien sta w odlegBo[ci ok. 0,2m od zamocowanego przedmiotu, prosto, swobodnie, utrzymujc ci|ar ciaBa na lewej nodze. Ruch piBki od siebie i do siebie nale|y wykonywa tylko rkami, a nie caBym ciaBem. Nacisk na piB powinna wywiera przede wszystkim lewa rka, prawa za[ prowadzi piB. SiBa wywieranego nacisku zale|y od twardo[ci, ksztaBtu i wielko[ci przecinanego materiaBu oraz od stanu naostrzenia zbów piBy. Przed rozpoczciem pracy brzeszczot piBy powinien by nacignity niezbyt sBabo, ale i nie za mocno. W jednym i drugim przypadku zwiksza si mo|liwo[ pknicia brzeszczotu. Przy obróbce rcznej powstaje du|o odpadów, wiórów (np. resztki materiaBów metalowych, z tworzyw sztucznych), stosuje si ro|ne materiaBy pomocnicze (np. oleje, smary). W zwizku z tym nale|y przestrzega zasad ochrony [rodowiska. Wszelkie odpady nale|y segregowa i skBada do odpowiednio oznakowanych pojemników. To samo nale|y robi z pozostaBymi odpadami, np. skBada osobno zaoliwione czy[ciwo). 4.1.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Co to jest obróbka rczna? 2. W jaki sposób powinno by zorganizowane stanowisko do wykonywania obróbki rcznej? 3. W jakie narzdzia powinno by wyposa|one stanowisko do obróbki rcznej? 4. W jaki sposób stosuje si przecinaki? 5. Do jakich prac mo|na wykorzystywa wkrtaki? 6. Z jakiego drzewa wykonuje si trzonki do mBotków? 7. Do czego stosuje si piBki rczne? 4.1.3. wiczenia wiczenie 1 Rozpoznaj wszystkie wskazane przez nauczyciela narzdzia. Nazwij je i wska| operacje, jakie mo|na wykona za ich pomoc. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) dokBadnie obejrze wskazane narzdzia, 2) ustali ich nazwy, porównujc z obrazkami, ilustracjami zawartymi w literaturze, 3) wskaza operacje, do jakich mog by u|yte, 4) zapisa i zaprezentowa wnioski.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 11 Wyposa|enie stanowiska pracy: - gwintowniki, narzynki, pilniki, szczypce, wkrtaki, itp. - przyrzdy traserskie (rysik traserski, punktak, mBotek 300g.), - komplet wierteB i rozwiertaków, - przyrzdy pomiarowe (przymiar, suwmiarka, mikrometr, itp.), - przybory do pisania. wiczenie 2 Na podstawie katalogów dobierz narzdzia, jakie powinny znajdowa si na stanowisku, na którym przecinane bd prty stalowe o [rednicy Ø 5mm. Przygotuj zamówienie na wybrane narzdzia. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) okre[li charakter prac wykonywanych na stanowisku, 2) dobra narzdzia zwracajc uwag na ergonomi, 3) przygotowa zamówienie na wybrane narzdzia, podajc typ, wielko[ oraz numer katalogowy, 4) uzasadni dokonane wybory. Wyposa|enie stanowiska pracy: - katalogi narzdzi do obróbki rcznej, - przybory do pisania, papier, - katalogi [rodków ochrony osobistej. - stóB [lusarski z imadBem, - komplet pilników pBaskich i okrgBych, - przymiar kreskowy i rysik, - odcinek prta stalowego o przekroju kwadratowym 25x25 mm, - rysunek wymiarowy mBotka. wiczenie 3 Z prta o przekroju kwadratowym, np. starego no|a tokarskiego, wykona mBotek przy pomocy pilników. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) pobra od nauczyciela materiaB na mBotek i komplet pilników oraz rysunek wymiarowy, przymiar kreskowy i rysik. 2) wytrasowa zarys mBotka i otwór na trzonek, 3) przewierci dwa otwory na wiertarce stoBowej, 4) przy pomocy pilników okrgBego i pBaskiego wypiBowa otwór na trzonek o wymiarach zgodnych z rysunkiem, 5) przy pomocy pilnika zdzieraka i pilnika gBadzika nada ksztaBt zgodny z rysunkiem, 6) sprawdzi poprawno[ wykonania wiczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 12 Wyposa|enie stanowiska pracy: - stóB [lusarski z imadBem, - komplet pilników pBaskich i okrgBych, - przymiar kreskowy i rysik, - odcinek prta stalowego o przekroju kwadratowym 25x25 mm, - rysunek wykonawczy. 4.1.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zorganizowa stanowisko na którym wykonywa bdziesz prace w zakresie obróbki rcznej? ðð ðð 2) dobra narzdzia i urzdzenia do wykonania podstawowych operacji obróbki rcznej? ðð ðð 3) kontrolowa stan narzdzi do obróbki rcznej? ðð ðð 4) identyfikowa narzdzia do obróbki rcznej? ðð ðð 5) montowa gwintowniki w pokrtBach, narzynki w oprawkach i brzeszczoty w oprawkach? ðð ðð 6) przewidywa i minimalizowa prawdopodobieDstwo zaistnienia urazów podczas obróbki rcznej? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 13 4.2. Obróbka rczna 4.2.1. MateriaB nauczania Trasowaniem nazywamy wyznaczanie na powierzchni materiaBu (blachy, ksztaBtownika) [rodków kóB, obrysów, linii pomocniczych za pomoc rys traserskich. Do trasowania na powierzchni metalu u|ywa si: - rysiki traserskie (do nanoszenia linii prostych), - cyrkle traserskie (do trasowania kóB i Buków), - liniaBy i ktowniki (do prowadzenia rysika), - punktak (do wybijania punktów). Podstawowe narzdzia traserskie przedstawiono na rysunku 5. Przed trasowaniem nale|y sprawdzi jako[ i stan materiaBu przeznaczonego do trasowania. Zwró uwag na porowato[, skrzywienia i pknicia materiaBu. Nastpnie oczy[ci dokBadnie materiaB i sprawdzi ponownie jego stan. Nale|y sprawdzi prawidBowo[ naddatków na pózniejsz obróbk i pomalowa materiaB w celu zwikszenia widoczno[ci trasowanych powierzchni. Do malowania du|ych nieobrobionych przedmiotów stosuje si kred rozdrobnion w wodzie z dodatkiem oleju lnianego, natomiast przedmioty stalowe lub |eliwne obrobione maluje si wodnym roztworem siarczanu miedzi. W trakcie trasowania pierwsz czynno[ci jest przyjcie bazy, od której wyznaczane bd kolejne wymiary. Podstaw mog by: punkt, o[ lub pBaszczyzna, od których odmierza si wymiary na przedmiocie. Mog by równie|: dwie osie, dwa obrobione boki, jeden obrobiony bok i prostopadle do niego o[ symetrii. Ostatnim krokiem jest nieniesienia linii na trasowany materiaB. a) c) d) e) b) Rys. 5. Podstawowe narzdzia traserskie: a) rysik, b) punktak, d) cyrkiel traserski, e) liniaB traserski, ktownik Przy wykonywaniu przedmiotów w operacjach obróbki rcznej konieczne jest ustalenie odpowiedniego materiaBu. Nastpnie nale|y przygotowa odpowiedni jego kawaBek (np. odcinek prta, ktownika) do wykonania przedmiotu. Po uciciu odpowiedniej cz[ci materiaBu dalsz obróbk mo|emy wykona pilnikami. Do piBowania stosuje si ró|ne pilniki. S to przede wszystkim pilniki [lusarskie o ró|nym ksztaBcie cz[ci roboczej (pBaskie, kwadratowe, okrgBe, trójktne, póBokrgBe) i ró|nej wielko[ci (dBugo[ci cz[ci roboczej od 100 mm do 600 mm). Pilniki ponadto ró|ni si gsto[ciami naci. S wic pilniki zdzieraki (o grubych naciciach), pilniki równiaki  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 14 (o [rednich naciciach) i pilniki gBadziki (o drobnych naciciach). Do piBowania bardzo maBych przedmiotów sBu| pilniki igBowe (iglaki), które maj ró|ny przekrój cz[ci roboczej (pBaskie, okrgBe, owalne, soczewkowe, kwadratowe) oraz pilniki kluczykowe. PiBowanie powierzchni pBaskich pokazano na rysunku 6. Na rysunku 6a przedstawiono piBowanie zgrubne, a na 6b piBowanie wykaDczajce. a) b) Rys. 6. PiBowanie pBaszczyzn Na rysunku 7 przedstawiono dobór pilników do piBowania ksztaBtowego pilnikami o ró|nym przekroju cz[ci roboczej. Pilniki dobiera si w zale|no[ci od ksztaBtu powierzchni piBowanej oraz od jej wielko[ci (maBe powierzchnie piBuje si pilnikami igBowymi o ró|nych ksztaBtach, wiksze pilnikami [lusarskimi). Rys. 7. Dobór ksztaBtu pilnika w piBowaniu ksztaBtowym [3] W obróbce rcznej czsto zachodzi konieczno[ gicia oraz prostowania. PrzykBady gicia i prostowania przedstawiono na rysunku 8. Przy giciu i prostowaniu musimy stosowa narzdzia, które nie uszkadzaj przedmiotów. Mog to by mBotki drewniane, z gumy lub z miedzi. a) c) b) d) Rys. 8. PrzykBady gicia i prostowania: a) gicie prta na walcu zamocowanym w imadle, b) gicie blach w skrconych ktownikach, c) prostowanie pBaskownika (kóBeczkami oznaczono miejsca uderzeD), d) prostowanie wybrzuszenia w blasze (uderzenia zaczynamy od zewntrz i ruchem spiralnym poruszamy si do [rodka). [3]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 15 Gwintowanie jest to nacinanie na zewntrznych lub wewntrznych powierzchniach walcowych rowka po linii [rubowej (gwintu). Gwinty wewntrzne nacina si gwintownikami (komplet skBada si w dwóch lub trzech gwintowników), a gwinty zewntrzne nacina si narzynkami. Komplet gwintowników przedstawiony jest na rysunku 9 a. Narzynka przedstawiona jest na rysunku 9 b. Podczas gwintowania gwintownikami osadza si je w pokrtBach (rysunek 9 c). Podczas gwintowania narzynkami mocuje si je w oprawkach (rysunek 9 d). a) b) c) d) Rys. 9. Narzdzia do gwintowania rcznego: a) komplet gwintowników, b) narzynka, c) pokrtBo do gwintowników, d) oprawka do narzynek [na podstawie 3] Na rysunkach technicznych gwinty oznacza si podajc symbol rodzaju gwintu i [rednic zewntrzn, np. na gwintownikach i narzynce podano symbol  M10 , co oznacza, |e jest to gwint trójktny metryczny o [rednicy 10 mm. Gwinty zewntrzne nacina si na trzpieniach o [rednicy mniejszej ni| [rednica gwintu (np. dla gwintu M10 [rednica trzpienia powinna wynosi 9,8 mm). Gwinty wewntrzne nacina si w otworach odpowiednio dobranych do [rednicy gwintu (Dla gwintu M10 [rednica otworu powinna wynosi ok. 8,4 mm). Wymiary te mo|na dobra z poradników (np. z poradnika [lusarza). 4.2.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie znasz rodzaje pilników? 2. Na podstawie jakich kryteriów dobiera si pilniki do wykonania okre[lonych prac? 3. Jakich narzdzi u|ywa si do prostowania blach? 4. W jaki sposób gnie si prty? 5. Jakie narzdzia zalicza si do narzdzi traserskich? 6. Jakimi narzdziami wykonuje si gwinty zewntrzne? 7. Jakie jest oznaczenie gwintów metrycznych na rysunku technicznym?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 16 4.2.3. wiczenia wiczenie 1 Wykonaj plan, wedBug którego mo|na bdzie wykona pudeBko prostopadBo[cienne o wymiarach 160 mm × 60 mm × 40 mm, z blachy o grubo[ci 0,5 mm. PudeBko to jest otwarte (bez pokrywki). Dobierz wielko[ zakBadek A. Boki pudeBka poBcz nitami aluminiowymi Ø3. A 40 40 240 Rysunek do wiczenia 1 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wypisa wszystkie czynno[ci, jakie nale|y wykona, 2) okre[li kolejno[ wykonywania tych czynno[ci, 3) opracowa plan obróbki, 4) sporzdzi wykaz maszyn, urzdzeD, narzdzi oraz [rodków ochronnych niezbdnych do wykonania wiczenia, 5) sporzdzi wykaz elementów niezbdnych do wykonania poBczeD boków Wyposa|enie stanowiska pracy: - zeszyt, - przybory do pisania. wiczenie 2 Wykonaj pudeBko z blachy o grubo[ci 0,5 mm wedBug dokumentacji opracowanej w wiczeniu 1 punku 4.2.3 poradnika ucznia. Sprawdz poprawno[ planu wykonanego w wiczeniu 1. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) przygotowa maszyny, urzdzenia i narzdzia, 2) wytrasowa linie ciecia i gicia,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 17 40 140 40 3) wyci odpowiedni ksztaBt blachy, 4) wykona w odpowiedniej kolejno[ci zabiegi gicia, 5) oczy[ci i fazowa krawdzie, ostre krawdzie stpi, 6) wywier otwory pod nity, 7) zgodnie z wybran metod wykona poBczenia boków, 8) sprawdzi jako[ poBczeD nitowych, 9) spiBowa ewentualne nierówno[ci Bbów nitów, 10) sprawdzi poprawno[ wykonania elementu. Wyposa|enie stanowiska pracy: - przyrzdy pomiarowe (przymiar, suwmiarka), - blacha, - przyrzdy traserskie (rysik traserski, punktak, mBotek 300g.), - no|yce do blachy, - komplet pilników, - wiertarka z kompletem wierteB, - zestaw do nitowania. wiczenie 3 Wykonaj detal przedstawiony na poni|szym rysunku. Rur wykonaj w procesie zawijania z blachy ocynkowanej 0,5 mm. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wykona szkic materiaBu i zwymiarowa go, 2) obliczy dBugo[ blachy do gicia, 3) przedstawi szkic nauczycielowi, 4) opracowa plan obróbki wykonania elementu, 5) przygotowa póBfabrykat, 6) wykona rur, 7) stpi ostre krawdzie, 8) sprawdzi wymiary, 9) zlutowa rur.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 18 Wyposa|enie stanowiska pracy:  stanowisko [lusarskie,  blacha 0,5 mm, ocynkowana,  prt do wykonania zawijania,  mBotek drewniany,  narzdzia i materiaBy do lutowania,  poradnik [lusarza. wiczenie 4 Wyprostuj arkusz blachy o wymiarach 150mm×400 i grubo[ci 1mm. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) sprawdzi na pBycie traserskiej i zaznaczy miejsca, w których maj by zgicia, 2) zapozna si z metodami prostowania blach, 3) za pomoc mBotka wyprostowa wskazany arkusz, 4) sprawdzi ksztaBt blachy, 5) gdy zachodzi potrzeba wykona ponownie prace okre[lone w pkt. 1 4, Wyposa|enie stanowiska pracy:  pByta do prostowania,  zestaw mBotków,  kreda,  arkusz blachy 40 cm × 15 cm i grubo[ci 1mm,  [rodki ochrony osobistej. 4.2.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) scharakteryzowa poszczególne operacje obróbki rcznej? ðð ðð 2) dobra narzdzia i urzdzenia do wykonania podstawowych operacji obróbki rcznej? ðð ðð 3) trasowa zgodnie z dokumentacj obrabiany przedmiot? ðð ðð 4) planowa kolejno[ wykonywania poszczególnych operacji? ðð ðð 5) prowadzi samokontrol wykonanych operacji? ðð ðð 6) wykona obróbk rczn detalu zgodnie z dokumentacj? ðð ðð 7) przewidywa i minimalizowa prawdopodobieDstwo zaistnienia zagro|eD dla zdrowia i |ycia? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 19 4.3. Narzdzia o napdzie elektrycznym i pneumatycznym 4.3.1. MateriaB nauczania W celu przy[pieszenia oraz uBatwienia wykonywania niektórych operacji technologicznych stosuje si narzdzia, o napdzie elektrycznym lub pneumatycznym. Przed podBczeniem narzdzia do odpowiedniej sieci nale|y sprawdzi dokBadnie parametry techniczne narzdzi i sieci. PodBczenie mo|liwe jest tylko, gdy odpowiednie parametry sieci s zgodne z danymi znamionowymi urzdzeD. Przed podBczenie elektronarzdzi nale|y sprawdzi: - warto[ napicia zasilania (V), - rodzaj napicia zasilajcego (sie prdu przemiennego, sie prdu staBego), - maksymalny prd pobierany przez urzdzenie (A), - warunki klimatyczne w jakich urzdzenia mog pracowa (temperatura, wilgotno[, itp.). Dla urzdzeD pneumatycznych nale|y sprawdzi: - ci[nienie nominalne powietrza (MPa), - [rednie zu|ycie powietrza (l/min), - maksymalne zu|ycie powietrza (l/min), - [rednice i rodzaj przyBcza powietrza ("), - dBugo[ przewodu zasilajcego (m). Najcz[ciej spotykanymi narzdziami o napdzie elektrycznym lub pneumatycznym s: - wiertarki (wkrtarki, wkrtarko  wiertarki, wiertarki udarowe, mBotowiertarki, itp. ), - szlifierki (proste, ktowe, ta[mowe, polerki, itp.). Rys. 10. Elektryczna wiertarka rczna: 1  uchwyt trójszczkowy, zaciskany rk, 2  uchwyt trójszczkowy zaciskany kluczem, 3  klucz do uchwytu trójszczkowego 2, 4  nastawny ogranicznik gBboko[ci wiercenia, 5  wrzeciono zakoDczone gwintem ½ UNF, 6  Rkoje[ pomocnicza, 7  przeBcznik funkcji udaru, 8  przeBcznik przekBadni, 9  budowa przekBadni, 10  budowa silnika, 11  dzwignia zmiany kierunku obrotów, 12  przycisk uruchamiania i regulacji prdko[ci obrotowej wrzeciona, 13  blokada przycisku 12 do pracy cigBej, 14  przewód zasilajcy zakoDczony wtyczk sieciow  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 20 Wiercenie Wiercenie jest to skrawanie materiaBu za pomoc narzdzia zwanego wiertBem, w wyniku którego otrzymujemy otwór o przekroju koBowym. Przy zastosowaniu specjalnych wierteB, mo|liwe jest uzyskanie otworu wieloktnego (np. trójktnego, czworoktnego). Wiercenie odbywa si, je|eli wiertBo si obraca, a przedmiot obrabiany pozostaje nieruchomy. Inne typowe operacje wykonywane na wiertarkach to: - powiercenie  powikszanie [rednicy otworu, - pogBbianie  zmiana wymiarów istniejcego otworu. - rozwiercanie  w celu uzyskania dokBadnego wymiaru i maBej chropowato[ci W trakcie przygotowania do wiercenia nale|y dobra nastpujce parametry skrawania - prdko[ obrotowa n [obr./min], - [rednica wiertBa [mm], Budow wierteB przedstawia rysunek 11. W Wiertle wyró|niamy chwyt, szyjk i cz[ robocz. W wiertBach do wiercenia na wiertarkach przemysBowych chwyt mo|e by walcowy, sto|kowy lub typu SDS. WiertBa z chwytem walcowym mocuje si w oprawach (np. trzyszczkowy samocentrujcy, taki jaki na ogóB posiada wiertarka elektryczna rczna). WiertBa z chwytem sto|kowym wbija si bezpo[rednio we wrzeciono wiertarki lub w tuleje redukcyjne (sto|ek jest samozaciskajcy si i nie trzeba dodatkowo mocowa wiertBa). Krawdzie skrawajce wierteB nale|y okresowo ostrzy, u|ywajc do tego specjalnych ostrzarek lub szlifierek stoBowych wyposa|onych w przyrzdy zapewniajce wBa[ciwe poBo|enie wiertBa w czasie ostrzenia. PrawidBowe i szybkie zaostrzenie wiertBa wykonuje si na ostrzarce specjalnej do wierteB krtych. Rczne ostrzenie wierteB wymaga du|ej umiejtno[ci i wprawy. Po naostrzeniu jednej krawdzi skrawajcej obraca si wiertBo o 180° wzgldem jego osi podBu|nej i ostrzy drug krawdz. Ostrzeniu podlegaj tylko krawdzie skrawajce  nie wolno ostrzy |adnych innych elementów wiertBa. a) b) Rys. 11. Budowa wiertBa do metalu z chwytem: a) walcowym, b) sto|kowym [3]  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 21 Podczas wykonania na wiertarce nieprzelotowych otworów wystpuj czsto trudno[ci w oczyszczaniu ich z wiórów pozostaBych po wierceniu lub gwintowaniu. Trudno[ci te wystpuj zwBaszcza wtedy, gdy przedmiot, w którym wykonywane s otwory, ma du|e wymiary, np. korpus maszyny i nie mo|na usun wiórów z otworu przez odwrócenie detalu. W tym przypadku wydmuchiwanie wiórów z otworu ustami jest kategorycznie zabronione. Zagra|a to zaprószeniem oczu pyBem lub wiórami znajdujcymi si w otworze. Oczyszczanie spr|onym powietrzem gBbokich otworów powinno odbywa si za pomoc specjalnego pistoletu z odpowiedni uksztaBtowan dysz. Przy wierceniu metali, Bamanie wióra cigBego nale|y dokonywa poprzez wiercenie przerywane. Przedmioty w czasie wiercenia powinny by dobrze zamocowane i unieruchomione w imadle, w uchwycie lub innym przyrzdzie pomocniczym. Niedopuszczalne jest przytrzymywanie obrabianego przedmiotu przez operatora wiertarki, poniewa| moment obrotowy wrzeciona mo|e spowodowa nagBy obrót przedmiotu i wyrwanie elementu z rki. Przed rozpoczciem pracy nawiercany przedmiot mocujemy na stabilnej pBaszczyznie. Sprawdzamy zamocowanie wiertBa w uchwycie. Wiertark nale|y trzyma dokBadnie w osi wiercenia. Zalecane jest stosowanie okularów ochronnych. Wiertarka powinna znajdowa si prostopadle do punktu wiercenia. Wierci zaczynamy na wolnych obrotach zwikszajc je w trakcie pogBbiania si otworu. W czasie wiercenia nale|y regularnie cofa wiertBo, aby uBatwi wydostanie si wiórów. Podczas wycigania wiertBa delikatnie zwikszamy obroty. W razie zablokowania zmieniamy kierunek obrotów. Po zakoDczeniu wiercenia wiertBo pozostawiamy w gBowicy, a| do ostygnicia. Przy wymianie wiertBa lub przeprowadzaniu regulacji wiertarki, nale|y odBczy j od sieci. Rozwiercaniem nazywa si sposób obróbki narzdziami wieloostrzowymi, zwanymi rozwiertakami (rys. 12), polegajcy na powikszeniu [rednicy otworu wywierconego. W czasie obróbki rozwiertak wykonuje ruch obrotowy i posuwowy wzdBu| osi obrotu. Celem rozwiercania jest uzyskanie otworu o |danej dokBadno[ci i chropowato[ci powierzchni, nie dajcej si uzyska wiertBami. Rozwierca mo|na otwory walcowe i o maBej zbie|no[ci. Rozró|nia si rozwiercanie - zgrubne (wykonywane po wierceniu), - wykaDczajce, w wyniku którego otrzymuje si ostateczny wymiar otworu. Powikszenie otworu za pomoc wiertBa o [rednicy otworu ju| wywierconego lub istniejcego w przedmiocie nazywa si wierceniem wtórnym lub powiercaniem. W szczególnych przypadkach, z u|yciem specjalnych wierteB i odpowiednich przyrzdów, metod wiercenia wtórnego mo|na obrabia otwory nieokrgBe. Rys. 12. Rozwiertak [5] PogBbianiem otworów nazywamy sposób obróbki otworów, polegajcy na u|yciu pogBbiaczy do wykonania miejsca na Bby wkrtów, [rub, sworzni, by nie wystawaBy one z materiaBu. Wyró|niamy pogBbiacze: walcowe i sto|kowe. Przed rozpoczciem wiercenia trzeba wytrasowa dwie prostopadBe linie, w których przeciciu ma si znalez [rodek otworu. Punkt przecicia pogBbia si znacznikiem, robic  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 22 miejsce na [cin wiertBa. Po unieruchomieniu przedmiotu wkBada si [cin do wgBbienia i ustawia wiertBo prostopadle do wierconej powierzchni. WiertBo jest to narzdzie skrawajce do wykonywania otworów. WiertBo mocuje si w uchwycie. Wystpuje 5 podstawowych chwytów wierteB. W zale|no[ci od rodzaju wiertarki nale|y zastosowa odpowiednie wiertBo. Na rysunku poni|ej przedstawiono nastpujce chwyty wierteB: A, B  chwyt walcowy, C  chwyt SDS Plus, D, E  chwyt sze[cioktny, F  chwyt walcowy z trzema pBaszczyznami G  chwyt wtykowy 1/4 cala (do wkrtarki). Rys. 12. Rodzaje wierteB: A  do metalu z ostrzem stalowym, B  do drewna krte, C  do betonu z ostrzem z wglików, D  do drewna piórkowe, E  uniwersalne do metalu lub betonu z ostrzem z wglików,F  do blach, G  uniwersalne (do metalu, drewna, tworzyw) [13] W trakcie wiercenia nale|y przestrzega nastpujce zasady: - stanowisko nale|y odpowiednio o[wietli, zBe o[wietlenie zle wpBywa na dokBadno[ i jako[ pracy, prowadzi do zmczenia oczu, co czsto jest przyczyn wypadku, - stanowisko do wiercenia powinno by wyposa|one w okulary i nauszniki, - mocowanie wierteB i innych narzdzi w uchwycie wiertarskim, zdejmowanie uchwytu wiertarskiego oraz wszystkie czynno[ci zwizane z mocowaniem nasadek mog by wykonywane dopiero po wyjciu wtyczki z gniazda wtyczkowego; zatrzymanie silnika przez zwolnienie przycisku Bcznika na rkoje[ci wiertarki nie jest wystarczajce, - niewielkie przedmioty w trakcie wiercenia powinny by unieruchomione np. w imadle. Podczas wiercenia nie wolno: - zdejmowa osBony i zabezpieczenia z wiertarek, - obsBugiwa wiertarek w rkawicach ochronnych lub z zabanda|owanymi palcami, - chBodzi wiertBa lub obrabianego przedmiotu mokrymi szmatami lub pakuBami, - hamowa rk wrzeciono przy wyBczeniu silnika, - przytrzymywa nawiercany przedmiot rk, - dotyka wiertBa w czasie ruchu, - smarowa i konserwowa wiertark w czasie ruchu, - zdmuchiwa wióry ustami lub spr|onym powietrzem,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 23 - usuwa wióry rkami, - u|ywa do pracy uszkodzonych, tpych narzdzi, - pozostawia klucz w uchwycie lub klin w otworze wrzeciona, - wierci w metalach cigliwych bez zastosowania wierteB z Bamaczami wiórów, - mocowa lub zdejmowa przedmiot w czasie ruchu wrzeciona, - ukBada |adnych dodatkowych przedmiotów na pBycie stoBu podczas wiercenia, - mocowa wierteB z chwytem sto|kowym w uchwytach wiertarskich przeznaczonych do chwytów walcowych. Szlifowanie Szlifowanie polega na masowym mikroskrawaniu materiaBu obrabianego przez ziarna [cierne zwizane spoiwem. Jest to najbardziej rozpowszechniona metoda oczyszczania powierzchni jak i obróbki zgrubnej, która zapewnia uzyskanie du|ej dokBadno[ci wymiarowo- ksztaBtowej i wysok jako[ warstwy wierzchniej przy du|ej wydajno[ci. Do materiaBów twardych u|ywamy tarcz mikkich i na odwrót do materiaBów mikkich u|ywamy tarcz twardych. Szlifierki stosowane w przemy[le dzieli si na cztery grupy: - szlifierki ogólnego przeznaczenie przeno[ne (szlifierki ktowe, szlifierki proste), - polerki - szlifierki specjalizowane stacjonarne (przecinarki, do przedmiotów ksztaBtowych, jedno- i dwutarczowe do szlifowania zgrubnego lub ostrzenia narzdzi, do gwintów), - szlifierki specjalne (narzdziowe, ostrzarki, do waBków rozrzdczych, do Bo|ysk tocznych, do tBoków). Rys. 13. Szlifierka Pneumatyczna Ktowa Rys. 14. Szlifierka Pneumatyczna Oscylacyjna Przedmiot obrabiany nale|y zamocowa w uchwytach, w imadle lub bezpo[rednio na stole za pomoc docisków, klocków oporowych, [rub mocujcych, itp. Operator obsBugujcy szlifierk, powinien nosi odpowiedni odzie| robocz, która powinna by opita, gdy| luzno noszona odzie|, np. nie zapite rkawy, mo|e zosta pochwycona przez wirujce narzdzie i doprowadzi do powstania urazu u operatora. Ponadto powinien by wyposa|ony w odpowiednie [rodki ochrony indywidualnej, np.: okulary, ochronniki sBuchu, fartuchy skórzane, itp. Ze wzgldu na bezpieczeDstwo obsBugi szlifierek wskazane jest, aby [ciernica uchwycona byBa tarczami dociskowymi o mo|liwie du|ej [rednicy. Im wiksz zastosuje si [rednic tarcz dociskowych, tym bardziej [ciernica bdzie odci|ona od napr|eD wewntrznych wywoBanych siB od[rodkow w czasie pracy. Tarcze dociskowe nie mog przylega do [ciernicy caB sw powierzchni. Powinny one mie wgBbienia w cz[ci [rodkowej tak, aby powierzchnie tarczy przylegajce do [ciernicy tworzyBy ksztaBt pier[cienia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 24 W trakcie obsBugi szlifierek nie wolno uderza w [ciernic ci|kimi przedmiotami, gdy| tarcza mo|e pkn. Nie nale|y dopuszcza do nadmiernego nagrzewania si tarcz i pózniej gwaBtownego chBodzenia, np. poprzez polewanie rozgrzanej tarczy wod. W trakcie gwaBtownych zmian temperatury mog wystpi mikropknicia wewntrz tarczy, które osBabiaj ja i zwikszaj prawdopodobieDstwo rozsypania si tarczy w trakcje pracy. Do szlifowania wolno u|ywa tylko [ciernic nieuszkodzonych. Dosuwanie przedmiotu obrabianego do [ciernicy lub [ciernicy do przedmiotu powinno by wykonane powoli tak, aby unikn uderzenia, co mo|e spowodowa pknicie i rozerwanie si [ciernicy. Do szlifowania nale|y u|ywa tylko tych powierzchni [ciernic, które s do tego celu przeznaczone (powierzchnia czoBowa - szlifowa od czoBa, powierzchnia boczna  szlifowa z boku [ciernicy). W trakcie szlifowania na mokro trzeba przed koDcem pracy zamkn dopByw cieczy chBodzcej, a nastpnie nie przerywajc pracy [ciernicy pozostawi j tak na kilka minut, aby ciecz zostaBa wyrzucona z porów [ciernicy. Pozostawienie bowiem mokrej [ciernicy w stanie spoczynku powoduje [ciekanie cieczy chBodzcej. Zmienia si wówczas poBo|enie [rodka ci|ko[ci [ciernicy, co po ponownym uruchomieniu mo|e spowodowa nadmierne drgania lub jej rozerwanie. Nie wolno szlifierki bdcej w ruchu: naprawia, czy[ci, smarowa (z wyjtkiem czynno[ci przewidzianych w DTR). Nie wolno pozostawia szlifierki bdcej w ruchu bez obsBugi lub nadzoru. Prace na szlifierce wykonywa, gdy wszystkie zabezpieczenie i osBony s zainstalowane na szlifierce. Zabronione jest sprawdzanie dBoni gBadko[ci powierzchni obrabianego przedmiotu, gdy| drobiny [cierne mog wbi si w skór. Nie wolno regulowa podpórki, je|eli szlifierka jest w ruchu. Wymian [ciernicy mo|na wykona tylko po wcze[niejszym odBczeniu szlifierki od zasilania. Szlifierki, które maj regulacj prdko[ci obrotowej wrzeciona  [ciernicy powinny mie blokad uniemo|liwiajc zwikszenie otworów ponad warto[ znamionow [ciernicy. Kierunek ruchu obrotowego roboczego wrzeciona [ciernicy powinien by oznaczony trwale za pomoc dobrze widocznej strzaBki, umieszczonej na osBonie [ciernicy lub na wrzecienniku. Mocowanie [ciernic Ka|d [ciernic, a zwBaszcza o wikszych wymiarach (o [rednicy ponad 250 mm) przed zaBo|eniem na szlifierk trzeba wywa|y statycznie. Po zamocowaniu nowej [ciernicy na wrzecionie szlifierki i zabezpieczeniu jej osBon nale|y uruchomi j próbnie na biegu jaBowym, przy roboczej prdko[ci, na kilku minut. W czasie wykonywanej próby szlifierz powinien sta z boku szlifierki, a nie w pBaszczyznie obrotów [ciernicy. Po pomy[lnie wykonanej próbie, tzn.: je|eli [ciernica nie ulegBa rozerwaniu, oraz po dokBadnym obejrzeniu, czy nie pojawiBy si na niej rysy lub pknicia, mo|na przy stpi do pracy. Wyrzut pknitych cz[ci [ciernic podczas procesu szlifowania mo|e spowodowa ci|kie urazy u operatora szlifierki. Najczstszymi przyczynami pknicia lub rozerwania si [ciernic s: - ukryte wady w [ciernicy szlifierskiej, midzy innymi: niejednolito[, nierówna spoisto[, mikropknicia, itp., - niewBa[ciwe poBo|enie [rodka ci|ko[ci [ciernicy (niewywa|enie [ciernicy), które mo|e prowadzi do: powstania dodatkowych napr|eD w trzpieniu, nadmiernego zu|ycia Bo|ysk, powstania drgaD pogarszajcych jako[ obróbki i zwikszonych napr|eD wewntrznych [ciernicy, wikszego zmczenia operatora, - nieprawidBowe zamocowanie [ciernicy na wale (wrzecionie), zbyt maBa lub niejednakowa [rednica tarcz mocujcych (dociskowych) lub niewBa[ciwy ich ksztaBt (tzn.: brak wgBbieD w tarczach dociskowych w cz[ci [rodkowej), - nadmierna prdko[ obrotowa wrzeciona.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 25 4.3.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie operacje mo|na wykonywa za pomoc wiertarki? 2. Co to jest rozwiercanie? 3. Na czym polega operacja powiercania? 4. Jakie znasz rodzaje chwytów wierteB? 5. Jakie funkcje w wiertle peBni [cin wiertBa? 6. Jakie rozrózniamy rodzaje szlifierek? 7. Jakie rozró|niamy typy wiertarek? 8. Jakie zagro|enia wystpuj w trakcie wiercenia? 9. Jakie [rodki ochrony indywidualnej nale|y stosowa podczas szlifowania? 4.3.3. wiczenia wiczenie 1 W próbce materiaBu grubo[ci 8mm wywier otwory wedBug rysunku wykonawczego przygotowanego przez nauczyciela. Wstawi suwliwie koBki o odpowiednich wymiarach w odpowiednich odlegBo[ciach od siebie. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) zapozna si z rysunkiem wymiarowym, 2) wytrasowa otwory zgodnie z rysunkiem, 3) zaznaczy punktakiem [rodki otworów, 4) dobra wiertBa i przewierci materiaB, 5) dobra rozwiertaki i rozwierci otwory, 6) wpasowa koBki do otworów, 7) sprawdzi poprawno[ wykonania, 8) omówi ewentualne bBdy i znalez ich przyczyn. Wyposa|enie stanowiska pracy: - wiertarka stoBowa, - przyrzdy traserskie (rysik, punktak, mBotek 300g.), - komplet wierteB i rozwiertaków, - próbki blachy 8 mm i koBki pasowane Ø6H6, Ø8H6, Ø10H6, - mikrometr, suwmiarka, - [rodki ochrony osobistej. wiczenie 2 Wykonaj pogBbianie otworów w celu schowania wkrtów z Bbami sto|kowymi i walcowymi M5, M6, M8. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wykona otwory w próbce materiaBu zgodnie z rysunkiem wykonawczym, 2) pogBbi je przy pomocy pogBbiaczy sto|kowych i walcowych odpowiednio dla Bbów wkrtów,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 26 3) wkrci w odpowiednie otwory wkrty z Bbem sto|kowym lub walcowym, 4) sprawdzi jako[ wykonania wiczenia. Wyposa|enie stanowiska pracy: - wiertarka stoBowa, - komplet wierteB, - pogBbiacze sto|kowe i walcowe, - komplety gwintowników M5 M6 M8, - pokrtBo do gwintowników, - klucze trzpieniowe sze[cioktne, - suwmiarka, - próbka o grubo[ci 20 mm, - wkrty z Bbami sto|kowymi i walcowymi z gniazdami na klucz sze[cioktny. wiczenie 3 Wykonaj poBczenie ktowników przygotowanych przez nauczyciela, tak, aby powstaBa ramka. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) opracowa plan wykonania zadania, 2) przedstawi go nauczycielowi do sprawdzenia, 3) skompletowa 4 zestawy (ktownik z blachy i ksztaBtownik), 4) wywierci otwory Ø3,3 mm jednocze[nie przez zBczone komplety, 5) rozBczy zestawy, 6) powierci w ktownikach otwory na [rednic Ø4,5, 7) wykona gwinty M4 w ksztaBtownikach, 8) skrci 4 komplety ktowników, 9) poBczy zestawy w ramk (kolejno[ wykonania poBczenia za pomoc wkrta zachowa tak, jak wcze[niej).  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 27 Wyposa|enie stanowiska pracy: - wiertarka stoBowa, - 5 ktowników o dBugo[ci 150mm, - piBka do cicia metali. - komplet narzdzi traserskich, - komplet narzdzi do monta|u (klucze, wkrtaki, szczypce, przymiary, itp. - wiertBa Ø3,3, Ø4,5, - komplet gwintowników M4, - komplet narzdzi [lusarskich, - wkrty M4 z Bbem walcowym, szt. 8. 4.3.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) posBu|y si elektronarzdziami? 2) zamocowa wiertBa w wiertarce? 3) zamocowa tarcze szlifierskie w szlifierkach? dobra wiertBa i tarcze szlifierskie do wykonania okre[lonych 4) prac? posBu|y si rozwiertakiem? 5) posBu|y si narzdziami o napdzie pneumatycznym? 6)  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 28 4.4. Obróbka mechaniczna 4.4.1. MateriaB nauczania Obrabiarka jest to maszyna technologicznie przeznaczona do ksztaBtowania przedmiotów z ró|nych materiaBów konstrukcyjnych za pomoc obróbki skrawaniem. Obrabiarki skrawajce s stosowane do nadawania obrabianemu przedmiotowi wymaganego ksztaBtu przez oddzielenie nadmiaru materiaBu w postaci wiórów. Do obrabiarek tych nale|: tokarki, wiertarki, frezarki, strugarki, szlifierki. Obróbka metali skrawaniem jest podstawow technik wytwarzania cz[ci maszyn i urzdzeD, polegajc na nadawaniu przedmiotowi obrabianemu |danego ksztaBtu, wymiarów i wBa[ciwo[ci warstwy wierzchniej poprzez usunicie cz[ci materiaBu za pomoc narzdzia skrawajcego. Mo|na wyró|ni nastpujce rodzaje obróbki skrawaniem: - obróbka [cierna  obróbka skrawaniem wykonywana ziarnami [ciernymi luznymi lub zwizanymi spoiwem; midzy innymi: szlifowanie, docieranie, gBadzenie, polerowanie, - obróbka wiórowa  obróbka skrawaniem narzdziami o okre[lonym ksztaBcie i geometrii ostrza (np. no|em tokarskim, frezem), które usuwaj materiaB w postaci wiórów; m.in. poprzez: toczenie, wiercenie, frezowanie, struganie, dButowanie, przeciganie, - obróbka ubytkowa  obróbka, podczas której nastpuje usunicie okre[lonej cz[ci materiaBu obrabianego przedmiotu, midzy innymi poprzez: obróbk skrawaniem lub obróbk erozyjn, - obróbka obwiedniowa  obróbka skrawaniem, podczas której zarys obrabianego elementu (np. zbów) stanowi obwiedni kolejnych, blisko siebie le|cych krawdzi skrawajcych narzdzia, najcz[ciej stosowana przy obróbce uzbieD kóB zbatych. Toczenie Toczenie to najbardziej rozpowszechniony sposób obróbki skrawaniem, polegajcy na oddzielaniu no|em tokarskim warstwy materiaBu z przedmiotu w celu nadania mu odpowiedniego ksztaBtu, wymiaru i chropowato[ci. Tokarki stosowane s do obróbki skrawaniem przedmiotów najcz[ciej o powierzchni bryB obrotowych (waBki, sto|ki, kule, gwinty wewntrzne i zewntrzne). Toczenie polega na wprawieniu obrabianego przedmiotu, zamocowanego w uchwycie tokarki, w ruch obrotowy, a narzdzie realizuje ruch posuwny, wzdBu|ny lub poprzeczny. Narzdziem obróbczym w tokarkach s najcz[ciej no|e tokarskie. W zale|no[ci od kierunku ruchu posuwnego no|a wzgldem osi obrotu przedmiotu, rozró|niamy toczenie: - wzdBu|ne (kierunek posuwu no|a równolegBy do osi obrotu przedmiotu), - poprzeczne (kierunek posuwu no|a prostopadBy do osi obrotu przedmiotu), - kopiowe tj. wedBug wzornika sterujcego ruchem posuwowym no|a wzdBu| linii tworzcej wzornik, - ksztaBtowe tj. toczenie krótkich bryB obrotowych niecylindrycznych za pomoc no|a, którego ostrze ma ksztaBt obrabianego przedmiotu. Na tokarce oprócz toczenia mo|na wykonywa równie| inne operacje, takie jak: - wytaczanie, - wiercenie, - rozwiercanie, - przecinanie i radeBkowanie, - frezowanie i szlifowanie z u|yciem dodatkowych przyrzdów.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 29 Rys. 16. Tokarka uniwersalna Oprócz toczenia na tokarkach mo|na wykona te| operacje: - radeBkowania wykonuje si za pomoc umocowanego w imaku radeBka. - wiercenie, rozwiercania  wiertBo jest umocowane w koniku i realizuje ruch posuwowy, natomiast przedmiot obrabiany wykonuje ruch obrotowy. - gwintowanie mo|e odbywa si przez: nacinanie no|em tokarskim (gwinty dokBadne), gwintownikiem lub narzynk osadzon w koniku. Toczenie zewntrznych powierzchni walcowych: (toczenie wzdBu|ne) wykonuje si zwykle w dwóch przej[ciach no|a. Pierwsze przej[cie nazywa si toczeniem zgrubnym, a drugie  wykoDczajcym. Toczenie sto|ków wykonuje si trzema sposobami: - z przesunitym konikiem  toczenie to stosuje si do obróbki sto|ków o maBej zbie|no[ci. Po zamocowaniu przedmiotu obrabianego w kBach wrzeciona i konika przesuwa si korpus konika w kierunku poprzecznym o pewn wielko[; zalet toczenia sto|ka z przesunitym konikiem jest mo|liwo[ zastosowania mechanicznego posuwu wzdBu|nego, wadami za[  maBa dokBadno[ obróbki i trudno[ dokBadnego przesunicia konika o zmierzon warto[; - ze skrconymi saniami narzdziowymi  stosuje si do sto|ków krótkich; wykorzystujc podziaBk na obrotnicy mo|na sanie narzdziowe ustawi pod rozmaitymi ktami w zale|no[ci od potrzeby; posuw no|a odbywa si rcznie; zalet jest mo|liwo[ wykonywania sto|ków o du|ych i maBych ktach oraz Batwo[ skrcania saD na obrotnicy o dany kt; wad jest to, |e mo|na obrabia tylko sto|ki o wysoko[ci mniejszej od  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 30 dBugo[ci przesuwu saD narzdziowych, rczny posuw wpBywa niekorzystnie na gBadko[ powierzchni, - z zastosowaniem no|y ksztaBtowych  toczenie sto|ka no|em, którego krawdz skrawajca jest pochylona do osi waBka pod odpowiednim ktem; metoda ta znalazBa zastosowanie przy toczeniu sto|ków krótkich. Mo|na wyró|ni nastpujce tokarki: - kBowe, które dzieli si na: stoBowe przeznaczone do wykonywania drobnych elementów precyzyjnych, produkcyjne przeznaczone do maBo- i [rednioseryjnej produkcji dowolnych przedmiotów obrabianych, uniwersalne, które umo|liwiaj obróbk w kBach, w uchwycie lub z podparciem kBem, - uchwytowe przeznaczone do obróbki przedmiotów sztywnych (tarcze, pier[cienie, kr|ki, krótkie tuleje) mocowanych w uchwycie wrzeciona, - rewolwerowe, do zgrubnej i dokBadnej obróbki przedmiotów o zBo|onych ksztaBtach w produkcji [rednio i wielkoseryjnej; charakterystyczn cech tokarek rewolwerowych jest zamocowanie wszystkich narzdzi potrzebnych do obróbki cz[ci w gBowicy rewolwerowej oraz w suporcie poprzecznym, co zapewnia du| koncentracj zabiegów; obrót gBowicy rewolwerowej dla zmiany kolejnego narzdzia odbywa si automatycznie w tylnym poBo|eniu gBowicy, - tarczowe s przeznaczone do obróbki przedmiotów o du|ej [rednicy (do 2400mm), maBej dBugo[ci, tzn. kóB pasowych, tarcz, wirników itp.; ze wzgldu na du|e momenty bezwBadno[ciowe i trudne zrównowa|enie obrabianych przedmiotów s stosowane maBe prdko[ci obrotowe wrzeciona (do 20obr/min.), - karuzelowe charakteryzuj si wrzecionem o pionowej osi obrotu, na którym jest osadzony na staBe obrotowy stóB przeznaczony do mocowania obrabianych przedmiotów. Poziome usytuowanie stoBu umo|liwia obróbk ci|kich przedmiotów. - wielono|owe s wyposa|one w dwa lub wicej suportów narzdziowych niezale|nie napdzanych. W ka|dym suporcie mo|na zamocowa kilka no|y. UkBad taki zapewnia du| wydajno[ obróbki. Przed rozpoczciem toczenia nale|y zamocowa element obrabiany w uchwycie, który jest zamontowany na wrzecionie. Na suporcie umieszczony jest imak narzdziowy, w którym osadzany jest nó| tokarski. Nó| powinien by zamocowany w imaku prostopadle do osi kBów. Wysunicie no|a powinno wynosi od 1,5 do 2 wysoko[ci trzonka no|a. WierzchoBek ostrza powinien znajdowa si na wysoko[ci osi kBów. W przypadku zastosowania podkBadek, ka|da z nich powinna mie staB grubo[, a ponadto powinny one by dosunite do brzegu imaka. W zale|no[ci od materiaBu z jakiego wykonany jest obrabiany detal, rodzaju stosowanego no|a nale|y dobra: - prdko[ obrotow VC obrabianego przedmiotu [m/min.]: VC =  ×d×É, gdzie:   = 3,14  staBa, d  [rednica obrabianego przedmiotu [m], É  prdko[ obrotowa obrabianego przedmiotu [obr/min], - prdko[ posuwu VF  prdko[ z jak przesuwa si nó| wzgldem obrabianego przedmiotu [m/min.], - gBboko[ skrawania g [mm] odlegBo[ miedzy powierzchni obrobion a obrabian dla jednego przej[cia narzdzia, GBboko[ skrawania oraz posuw przy toczeniu zgrubnym przyjmuje si mo|liwie du|e, majc na uwadze sztywno[ przedmiotu obrabianego, dopuszczalne obci|enie no|a oraz moc tokarki. Nale|y d|y do tego, aby naddatek na obróbk zgrubn zdj w jednym przej[ciu. Ze wzgldu na ich przeznaczenie mo|emy wyró|ni: - no|e ogólnego przeznaczenia, do których nale| no|e zdzieraki, no|e boczne oraz wytaczaki,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 31 - no|e specjalnego przeznaczenia, jak na przykBad no|e do gwintów, - no|e specjalne, przeznaczone do obróbki [ci[le okre[lonej pod wzgldem ksztaBtu powierzchni przedmiotu obrabianego. No|e tokarskie ogólnego przeznaczenia mo|emy równie| podzieli na prawe i lewe, a tak|e na no|e odgite, no|e odsadzone, no|e boczne. No|e prawe i lewe rozró|niamy za pomoc reguBy prawej dBoni tzn. kBadziemy nó| na prawej dBoni z wierzchoBkiem zwróconym w stron patrzcego, je|eli gBówna krawdz skrawajca znajduje si po stronie kciuka to jest to nó| prawy, je|eli odwrotnie to jest to nó| lewy. No|ami tokarskimi specjalnego przeznaczenia s no|e do gwintów. Ostrze ich ma zarys toczonych gwintów, s przeznaczone albo do gwintów metrycznych, albo calowych, trapezowych lub innych. W zale|no[ci od sposobu zamocowania no|e do gwintów dzielimy na: imakowe i oprawkowe, natomiast w zale|no[ci od liczby przej[ niezbdnych dla nacicia peBnego zarysu gwintu dzieli si je na no|e pojedyncze i wielokrotne. Tabela. 1. Podstawowe no|e tokarskie1 Nó| szeroki z pBytk Nóz szeroki Nó| boczno czoBowy z Nó| boczno czoBowy pBytk Nó| lewy z pBytk Nó| lewy Przecinak prawy Wytaczak hakowy Nó| do wycinania Nó| do wycinania Nó| prosty prawy Nó| boczny wygity gwintów prawy gwintów z pBytk Tokarki powinny by wyposa|one w osBony chronice operatora przed urazami powodowanymi przez ruchome elementy (np.: uchwyty, [ruby pocigowe), wyrzucane elementy (wióry, uszkodzone narzdzia) oraz przed rozbryzgiem cieczy chBodzcych. W trakcie obsBugi tokarki nale|y przestrzega nastpujcych zasad: - stosowane przy tokarkach uchwyty i tarcze zabierakowe powinny by zabezpieczone osBonami, - osBony ruchome uchwytów tokarskich, które mog by unoszone (gdy tego proces wymaga, aby dosta si do strefy roboczej) powinny by dostosowane do wymiarów uchwytu tokarki oraz oznakowane znakiem bezpieczeDstwa. Wskazane jest, aby osBony ruchome zastosowane przy uchwytach tokarskich wyposa|one byBy w urzdzenia blokujce uniemo|liwiajce otwarcie jej w czasie pracy tokarki, - przestrzeD robocza tokarki powinna by osBonita osBonami staBymi lub ruchomymi, np.: w postaci osBony staBej zamocowanej do suportu tokarki i poruszajcej si wraz z nim lub w postaci drzwi przesuwnych (osBony ruchomej) osBaniajcych caB stref robocz, - osBony zastosowane w tokarkach wystajce poza obrys obrabiarki powinny by oznakowane barwami ostrzegawczymi lub znakami bezpieczeDstwa.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 32 - w przypadku stoBów obrotowych tokarek karuzelowych nale|y je wyposa|y na caBym obwodzie w osBony chronice przed zagro|eniami powodowanymi przez wióry lub ciecz chBodzc, - przed uruchomieniem wrzeciona tokarki nale|y sprawdzi, czy nie pozostawiono klucza do zaciskania przedmiotu w uchwycie tokarki, po zakoDczeniu mocowania przedmiotu klucz powinien by natychmiast wyjty z uchwytu, - nie przedBu|a ramienia klucza innym kluczem bdz rurk, - podczas pracy na tokarce nale|y u|ywa wyBcznie odpowiednich narzdzi przewidzianych w procesie skrawania i przyrzdów dostosowanych do okre[lonego procesu skrawania, - przedmiot i narzdzia skrawajce powinny by sztywno zamocowane i jak najmniej wysunite, - przed wBczeniem obrotów wrzeciona nó| tokarski zamocowany w imaku powinien by odsunity od obrabianego przedmiotu, - podczas przerw w pracy nó| tokarski nale|y odsun od obrabianego przedmiotu, - narzdzie skrawajce (nó| tokarski) dosuwa powoli i ostro|nie do obrabianego przedmiotu, - dBugie elementy powy|ej 800 mm nale|y mocowa przy pomocy uchwytu i kBa w koniku, a powy|ej 1500 mm stosowa okular lub podtrzymk, natomiast dBugie przedmioty (np.: prt) wystajce poza wrzeciono nale|y osBoni lub zabezpieczy przed mo|liwo[ci kontaktu pracownika (lub innych osób), - stosowa odpowiednie koszyczki zaopatrzone w dBug rczk umo|liwiajce chwytanie opadajcych obrobionych przedmiotów podczas toczenia i obcinania, - do zakBadania i zdejmowania ci|kich przedmiotów nale|y stosowa urzdzenia transportowe tj.: wcigniki, |urawie, suwnice, - nie wolno zdejmowa osBon i zabezpieczeD z u|ytkowanych tokarek, - przed przystpieniem do pracy nale|y sprawdzi stan techniczny lub ewentualnie zastosowa: odpowiedni osBon uchwytu tokarskiego, tarczy zabierakowej lub caBej strefy roboczej, osBon na caBym obwodzie stoBu obrotowego tokarki karuzelowej, osBon przedmiotu wystajcego poza obrys tokarki, szczególnie w tokarkach rewolwerowych i automatach tokarskich, które nie zostaBy wyposa|one w magazyn obrabianego przedmiotu, - naprawy tokarek powinny by dokonywane wyBcznie przez osoby upowa|nione przez pracodawc i z odpowiednimi kwalifikacjami, - niedopuszczalne jest usuwanie wiórów spr|onym powietrzem lub rcznie (goB dBoni), - do usuwania wiórów z przestrzeni roboczej nale|y stosowa narzdzia rczne (haczyki, zmiotki), - nale|y stosowa no|e z Bamaczami lub zwijaczami wiórów przy obrabianiu materiaBów mikkich, - niedopuszczalne jest chBodzenie narzdzia lub obrabianego przedmiotu za pomoc mokrego czy[ciwa, - nigdy nie nale|y hamowa ruchu wrzeciona rk lub przy u|yciu jakichkolwiek przedmiotów, - nie wolno w czasie mechanicznej obróbki sprawdza dBoni dokBadno[ci obróbki, wymiarów przedmiotu obrabianego i dokonywa innych podobnych czynno[ci, - nie wolno dotyka rk przedmiotu obrabianego w czasie ruchu wrzeciona, - niedopuszczalne jest dokonywanie czynno[ci konserwacyjnych podczas pracy tokarki, - niedopuszczalne jest nakBadanie pasów napdowych i regulacja ich nacigu podczas pracy tokarki,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 33 - nó| powinien opiera si caB swoj podstaw o powierzchni imaka no|owego, - wysuniecie no|a poza krawdz imaka powinno by jak najmniejsze, - kierunek docisku [rub mocujcych nó| powinien by zgodny z kierunkiem siB skrawania oddziaBujcych na narzdzie w czasie jego pracy, - u|ywanie odpowiednich podkBadek oraz ich odpowiednie poBo|enie nie powodujce niezamierzonego zwikszenia wysigu poza krawdz imaka no|owego, - w ustawianiu wierzchoBka ostrza no|a w osi obrabianego przedmiotu stosowa ró|nego rodzaju wzorniki oraz przyrzdy, - ze wzgldu na bezpieczeDstwo przewody i urzdzenia elektryczne powinny by szczególnie starannie zabezpieczone przed wilgoci i dziaBaniem cieczy stosowanych przy obróbce metali, - ka|da tokarka powinna mie uziemienie ochronne, - w razie zauwa|enia usterek lub uszkodzeD nale|y je natychmiast zgBosi i wprowadzi dziaBania naprawcze, - nie naprawia zauwa|onych uszkodzeD tokarki samemu. Frezowanie Frezowanie jest to obróbka mechaniczna skrawaniem za pomoc wirujcego narzdzia wieloostrzowego zwanego frezem. Cech charakterystyczn frezowania jest to, |e frez wykonuje ruch obrotowy (prostopadle do osi posuwu) a przedmiot obrabiany wykonuje ruch posuwisty wzgldem freza lub freza wzgldem przedmiotu obrabianego. Obrabiarka, na której wykonuje si frezowanie nazywa si frezark. Frezarki stosowane s do obróbki powierzchni pBaskich i ksztaBtowych (tj.: rowki, gwinty, koBa zbate). Frezarki mo|emy podzieli na: - frezarki wspornikowe, - frezarki Bo|owe, - frezarki wzdBu|ne, - kopiarki, - karuzelowe i bbnowe (w produkcji seryjnej), - wiertarko-frezarki, - wielowrzecionowe, - sterowane numerycznie CNC. Frezarki wspornikowe budowane s jako poziome i pionowe. Frezarka pozioma w odró|nieniu od frezarki pionowej ma poziomo uBo|yskowane wrzeciono. Frezarki Bo|owe, przeznaczone s do obróbki du|ych i ci|kich przedmiotów. Frezarki te maj stóB krzy|owy usytuowany na Bo|u obrabiarki; sanie wzdBu|ne stoBu mog si przesuwa po prowadnicach Bo|a, a sanie poprzeczne po prowadnicach wykonanych na górnej powierzchni wzdBu|nych. Wrzeciennik frezarki mo|e by przemieszczany pionowo, po prowadnicach wykonanych w korpusie. Frezarki wzdBu|ne przeznaczone s do obróbki korpusów maszyn. StóB frezarki mo|e si przemieszcza wzdBu|nie po prowadnicach wykonanych na Bo|u. Narzdzia mocowane s we wrzecionach wrzecienników górnych i bocznych. Ka|dy z wrzecienników ma samodzielny napd ruchu gBównego. Wrzecienniki górne mog, by przesuwane po prowadnicach wykonanych w belce  belka mo|e by przemieszczana pionowo po prowadnicach stojaków Podczas obróbki narzdzie zamocowane we wrzecionie bezpo[rednio lub za po[rednictwem trzpienia frezarskiego wykonuje ruch gBówny. Frezy nasadzane zamocowuje si na trzpieniu frezarskim o [rednicy odpowiadajcej [rednicy otworu we frezie. TrzpieD jest ponadto zaopatrzony w rowek wpustowy, podobnie jak frez. Po nasadzeniu na trzpieD unieruchamia si go za pomoc wpustu, Bczcego trzpieD  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 34 z frezem. OdlegBo[ freza od koBnierza trzpienia ustala si za pomoc pier[cieni dystansowych, nakBadanych na trzpieD. Po ustaleniu poBo|enia freza nakBada si na trzpieD brakujce pier[cienie dystansowe i tulejk obrotow (sBu|c do uchwycenia w podtrzymce maszyny) oraz caBo[ skrca nakrtk. Tak przygotowany trzpieD frezarski wkBada si w sto|kowe gniazdo we wrzecionie frezarki i panewce podtrzymki. Rys. 17. Frezarka Frezowanie obwodowe mo|e by: - wspóBbie|ne, kiedy ruch obrabianego przedmiotu jest zgodny z kierunkiem obrotu freza, - przeciwbie|ne, kiedy kierunki ruchu przedmiotu i obrotu freza s przeciwne.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 35 frez frez materiaB materiaB Rys. 18. Frezowanie przeciwbie|ne Rys. 19. Frezowanie wspóBbie|ne Przedmiot obrabiany mocowany jest na stole frezarki i wykonuje ruchy posuwowe oraz nastawcze. StóB frezarski mo|e przemieszcza si w nastpujcych kierunkach:  poziomo wzdBu| frezarki (posuw wzdBu|ny),  poziomo w poprzek (posuw poprzeczny),  pionowo (nastawianie gBboko[ci skrawania). Frezowanie mo|e by wykonywane przy u|yciu pojedynczego frezu, gBowicy frezowej lub zespoBu frezów. Ze wzgldu na ksztaBt frezy dzielimy na: walcowe, czoBowe, walcowo- czoBowe, tarczowe, ktowe, ksztaBtowe, palcowe, piBkowe, do kóB zbatych. Rys. 20. Frez walcowo-czoBowy Rys. 21. Frez moduBowy Podczas obsBugi frezarek nale|y przestrzega nastpujcych zasad: - przed uruchomieniem wrzeciona frezarki nale|y sprawdzi stan techniczny obrabiarki, - przed przystpieniem do pracy nale|y sprawdzi stan techniczny lub ewentualnie zastosowa: osBony ruchomych cz[ci nie biorcych udziaBu w procesie frezowania chronice przed przypadkowym dotkniciem cz[ci ciaBa przez operatora lub innych osób, osBony strefy roboczej chronice pracowników przed odrzucanymi wiórami (szczególnie podczas szybko[ciowego frezowania metali frezami o du|ej [rednicy lub gBowicami frezowymi), osBon trzpienia frezarskiego wystajcego poza okular, osBon [ruby mocujcej frez i trzpieD wystajcej poza korpus frezarki, - przed przystpieniem do pracy nale|y: zapozna si z dokumentacj techniczno-ruchow frezarki, sprawdzi dziaBanie urzdzeD napdowych, sterujcych i obieg smarowania frezarki, - przy szybko[ciowym frezowaniu metali wyBczenie frezarki powinno si odbywa przez wyBczenie ruchu no|a, a nastpnie  posuwu stoBu, - sprawdzi stan i funkcjonowanie sprzgBa rozBczajcego korbki i kóBka sBu|ce do rcznego posuwu stoBu ze [rub pocigow stoBu w przypadku wBczenia posuwu mechanicznego,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 36 - sprawdzi we frezarkach sterowanych numerycznie stan dziaBania automatycznego mechanizmu mocowania narzdzi i przyrzdów we wrzecionie, - ustawi barierki lub odpowiednio oznakowa barwami ostrzegawczymi miejsca wysuwania si stoBu frezarki poza jej korpus lub obrabianego przedmiotu, w przypadku gdy obrabiany przedmiot ma wiksze gabaryty ni| stóB frezarki, - do zakBadania i zdejmowania ci|kich przedmiotów nale|y stosowa urzdzenia transportowe, tj.: wcigniki, |urawie, suwnice, wózki jezdniowe z odpowiednim osprztem, - podczas pracy na frezarce nale|y u|ywa wyBcznie narzdzi skrawajcych i przyrzdów dostosowanych do okre[lonego procesu frezowania, - przedmiot i narzdzia skrawajce powinny by prawidBowo i pewnie zamocowane, - przed wBczeniem obrotów wrzeciona frezarki, frez powinien by odsunity od obrabianego przedmiotu, - nie wolno zdejmowa osBon i zabezpieczeD z obsBugiwanych frezarek, - niedopuszczalne jest usuwanie wiórów spr|onym powietrzem lub rcznie (goB dBoni), - do usuwania wiórów z przestrzeni roboczej nale|y stosowa narzdzia rczne (np.: pdzle, zmiotki) lub urzdzenia (np. elektromagnetyczne lub pneumatyczne), - niedopuszczalne jest chBodzenie narzdzia lub obrabianego przedmiotu za pomoc mokrego czy[ciwa, - nigdy nie nale|y hamowa ruchu wrzeciona rk lub przy u|yciu jakichkolwiek przedmiotów, - nie wolno w czasie mechanicznej obróbki sprawdza dBoni dokBadno[ci obróbki, wymiarów przedmiotu obrabianego i dokonywa innych podobnych czynno[ci, - niedopuszczalne jest dokonywanie czynno[ci smarowniczych i konserwacyjnych w przypadku, gdy instrukcja obsBugi nie zezwala na tak czynno[ (np.: gdy na frezarce prowadzone jest frezowanie), - nie wolno ukBada w trakcie obróbki na stole frezarki narzdzi, sprztu, przyrzdów pomiarowych, itp., - nie wolno chBodzi obrabianego przedmiotu i narzdzia przy pomocy mokrych szmat, pakuB w czasie trwania obróbki, - nie wolno podczas frezowania zdejmowa jakichkolwiek osBon, - nie dopuszczalne jest samodzielne naprawianie uszkodzeD we frezarce. 4.4.2. Pytania sprawdzajce Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste[ przygotowany do wykonania wiczeD. 1. Jakie s podstawowe rodzaje operacji wykonywanych na frezarkach? 2. Z jakie wyró|niamy rodzaje frezarek? 3. Jakie s zasady bezpiecznego u|ywania frezarki? 4. WedBug jakich kryteriów dobiera si no|e? 5. Na czym polega frezowanie przeciwbie|ne? 6. Jakie s kryteria doboru parametrów skrawania? 7. Jakie s podstawowe metody toczenia sto|ków? 8. Jakie s sposoby odcinania gwintów zewntrznych na tokarkach? 9. Jakich zasad nale|y przestrzega podczas obsBugi frezarki?  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 37 4.4.3. wiczenia wiczenie 1 Zaznacz na rysunku gBówne zespoBy tokarki. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) wyszuka w literaturze opis budowy tokarki, 2) zapozna si z opisem, 3) odszuka na rysunku: suport, wrzeciono, konik, wrzeciennik, Bo|e, [rub pocigow, 4) na rysunku wpisa oBówkiem nazwy tych elementów. Wyposa|enie stanowiska pracy:  przybory do pisania,  literatura,  instrukcje obsBugi tokarek.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 38 wiczenie 2 Zaznacz na rysunku, wszystkie istotne podzespoBy frezarki. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona to wiczenie, powiniene[: 1) wyszuka w literaturze opis budowy frezarki, 2) zapozna si z opisem obrabiarki, 3) odszuka na rysunku gBówne zespoBy frezarki, 4) na rysunku oBówkiem umie[ci nazwy tych elementów. Wyposa|enie stanowiska pracy:  przybory do pisania,  literatura,  instrukcje obsBugi frezarek.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 39 wiczenie 3 Przygotuj tokark i wykonaj z waBka o [rednicy 20mm i dBugo[ci 80mm element o wymiarach podanych na rysunku. Dobór warunków skrawania Nazwa, typ, szkic, wielko[ci No|e tokarskie Parametry obróbki do toczenia zgrubnego stali ST3S (obroty, posuw) Parametry do obróbki dokBadnej stali ST3S (obroty, posuw) 25 16 50 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) odszuka w katalogu no|e tokarskie i wpisa je do tabeli (nó| do obróbki zgrubnej, dokBadnej i do toczenia poprzecznego (planowania), 2) zapozna si ze sposobem dobierania parametrów toczenia, 3) dobra parametry obróbki (z poradnika tokarza), 4) porówna swoj tabel z tabelami kolegów, 5) zamocowa przedmiot obrabiany i ustawi parametry obróbki, 6) zgBosi nauczycielowi przygotowanie tokarki do pracy 7) wykona detal. Wyposa|enie stanowiska pracy:  tokarka,  zestaw no|y tokarskich,  waBek stalowy ø20×80 mm,  katalog no|y tokarskich,  suwmiarka,  dokumentacja techniczna tokarki,  poradnik tokarza. wiczenie 4 Przygotuj dwie próbki o grubo[ci 8mm do spawania, zukosuj w ka|dej z nich jeden bok. Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) znalez w tabelach parametry ukosowania dla blach o podanych grubo[ciach, 2) zapozna si z budow frezarki,  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 40 ¦10 ¦16 3) umocowa blach przeznaczon do ukosowania na stole roboczym, 4) dobra i zamontowa frez, 5) zukosowa obie blachy, 6) sprawdzi jako[ wykonanej pracy. Wyposa|enie stanowiska pracy: - frezarka uniwersalna, - zestaw frezów, - imaki [lusarskie, - suwmiarka, - próbki blachy grubo[ci 8 i 10 mm, - dokumentacja techniczna frezarki, - [rodki ochrony osobistej. wiczenie 5 Wykonaj rkoje[ zgodnie z rysunkiem zamieszczonym poni|ej. 20 75 Sposób wykonania wiczenia Aby wykona wiczenie, powiniene[: 1) okre[li kolejno[ wykonywania poszczególnych czynno[ci, 2) okre[li rodzaj materiaBu, jaki otrzymaBe[ od nauczyciela, 3) dobra odpowiedni frez, 4) dobra parametry frezowania, 5) dobra odpowiednie no|e tokarskie, 6) dobra parametry toczenia, 7) okre[li metody mocowania elementów na tokarce i frezarce, 8) wykona element. Wyposa|enie stanowiska pracy: - frezarka uniwersalna, - tokarka uniwersalna - zestaw frezów i no|y tokarskich, - imaki [lusarskie, - waBek o [rednicy ø30×100 mm, - suwmiarka, - Poradnik tokarza lub poradnik mechanika, - [rodki ochrony osobistej.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 41 25 15 4.4.4. Sprawdzian postpów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dobiera parametry skrawania? ðð ðð 2) dobiera narzdzia skrawajce? ðð ðð 3) toczy sto|ki i walce? ðð ðð 4) frezowa rowki i pBaszczyzny? ðð ðð 5) dobiera [rodki ochrony indywidualnej? ðð ðð 6) czy[ci i konserwowa obrabiarki po zakoDczonej pracy? ðð ðð  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 42 5. SPRAWDZIAN OSIGNI INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwa|nie instrukcj. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi. 3. Zapoznaj si z zestawem pytaD testowych. 4. Test zawiera 20 pytaD i sprawdza Twoje wiadomo[ci z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej. 5. Tylko jedna odpowiedz do ka|dego pytania jest prawidBowa. 6. Udzielaj odpowiedzi tylko na zaBczonej karcie odpowiedzi. Skre[l prawidBow odpowiedz. 7. Je|eli si pomylisz, bBdn odpowiedz wez w kóBko i skre[l odpowiedz prawidBow. Je|eli skre[lisz wicej ni| jedn odpowiedz do jednego pytania, nie zostanie one ocenione. 8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz miaB satysfakcj z wykonanego zadania. 9. Kiedy udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiaBo trudno[, odBó| jego rozwizanie na pózniej; wrócisz do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 10. Na rozwizanie testu masz 45 minut. Powodzenia!  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 43 ZESTAW ZADAC TESTOWYCH 1. Podczas wykonywania jakich operacji nie wolno stosowa rkawic ochronnych a) piBowanie pBaszczyzn. b) przecinanie piBk do metalu. c) gicie blach. d) wiercenie na wiertarce. 2. Odpady powstajce przy pracach [lusarskich powinny by skBadowane w nastpujcy sposób a) osobne pojemniki na metale, papier, zaoliwione czy[ciwo i pozostaBe odpady. b) wystarczy pojemnik na metale i pozostaBe odpady. c) osobne pojemniki na ka|dy metal, papier, zaoliwione czy[ciwo, czyste czy[ciwo i pozostaBe odpady. d) wystarczy jeden pojemnik, który na koDcu zostaje opró|niony, a odpady posegregowane. 3. Przyporzdkuj narzdzia operacjom obróbki rcznej 1. pilnik, 2. piBka do metalu, 3. rysik, 4. wiertBo, 5. gwintownik I) gicie, II) prostowanie, III) wiercenie, IV) gwintowanie, V) przecinanie, VI) trasowanie, VII) piBowanie, VIII) rysowanie, a) 1  I, 2  VII, 3  VIII, 4  III, 5  IV, b) 1  VII, 2  V, 3  VI, 4 - III, 5  IV, c) 1  VII, 2  V, 3  VI, 4 - III, 5  IV, d) 1  VII, 2  V, 3  VIII, 4 - III, 5  IV. 4. Kolejno[ wykonania detalu z rysunku powinna by nastpujca a) piBowanie zgrubne powierzchni zewntrznych, wiercenie, rozwiercanie, wypiBowywanie. b) piBowanie zgrubne, piBowanie wykaDczajce, wiercenie. c) trasowanie, piBowanie powierzchni zewntrznych, wiercenie, piBowanie powierzchni wewntrznych. d) trasowanie, piBowanie, wiercenie, rozwiercanie, wycinanie. 5. Operacja polegajca na powikszaniu [rednicy istniejcego otworu nazywa si a) poszerzaniem. b) rozwiercaniem. c) pogBbianiem. d) powiercaniem. 6. Aby poBczy dwie blachy o grubo[ci po 5 mm wkrtem z Bbem sto|kowym nale|y wykona nastpujce operacje a) wiercenie, gwintowanie, wkrcenie wkrta. b) wiercenie, powiercanie górnej blachy i jej nagwintowanie, wkrcenie wkrta. c) wiercenie, powiercanie górnej blachy, nagwintowanie dolnej blachy, wkrcenie wkrta. d) wiercenie, powiercanie górnej blachy, pogBbienie otworu w górnej blasze, nagwintowanie dolnej blachy, wkrcenie wkrta.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 44 7. Dobierajc wiertBo do wykonania otworu pod gwint jego [rednic okre[lamy w nastpujcy sposób a) obliczamy ze wzoru. b) odczytujemy z napisu na gwintowniku. c) mierzymy [rednice gwintownika. d) odczytujemy z tablic zamieszczonych w poradnikach. 8. Do prostowania ksztaBtowników metalowych wykonanych ze stali hartowanych u|ywa si a) mBotków. b) mBotów pneumatycznych. c) prasy mimo[rodowej. d) elementów hartowanych si nie prostuje. 9. RadeBkowanie jest to a) wyciskania drobnych rowków na powierzchni obrabianego elementu. b) cicie prtów na tokarce. c) frezowanie drobnych rowków na elementach o przekroju okrgBym. d) wykonanie poBczenia wpustowego. 10. Wska| jakie chwyty nie wystpuj w[ród wierteB a) SDS. b) walcowy. c) sto|kowy. d) mimo[rodowy. 11. Sprawdzenie jako[ci wykonanego detalu mo|emy przeprowadzi w nastpujcy sposób a) porównujc wzrokowo wykonany detal z wzorcem. b) porównujc wzrokowo wykonany detal z rysunkiem. c) wykonujc pomiary narzdziami pomiarowymi i porównujc je z wymiarami okre[lonymi na rysunku. d) wykonujc pomiary mikrometrem mierzcym z dokBadno[ci do 0,01 mm. 12. Wska| operacje, które mo|na wykonywa na tokarkach a) toczenie, frezowanie, wiercenie, rozwiercanie. b) toczenie, wiercenie, pogBbianie, rozwiercanie. c) toczenie, wiercenie, szlifowanie, rozwiercanie. d) toczenie, pogBbianie, rozwiercanie, [cinanie. 13. Parametr obróbki okre[lajcy o ile przesunie si nó| tokarski podczas jednego obrotu przedmiotu obrabianego nazywamy a) gBboko[ci toczenia. b) szybko[ci przesuwu. c) posuwem. d) wydajno[ci toczenia.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 45 14. Na tokarce bardzo dBugie przedmioty mocuje si a) w uchwycie trójszczkowym. b) w uchwycie trójszczkowym z podparciem kBem. c) w kBach. d) w uchwycie trójszczkowym i dwóch kBach. 15. Wska| rodzaje operacji, które mo|na wykonywa na frezarkach a) frezowanie pBaszczyzn, frezowanie rowków, frezowanie gwintów. b) frezowanie pBaszczyzn, frezowanie rowków, frezowanie nakieBków. c) frezowanie pBaszczyzn, frezowanie rowków na wpusty, frezowanie rozwierconych otworów. d) frezowanie rowków, frezowanie powierzchni ksztaBtowych, frezowanie czopów pod Bo|yska toczne. 16. Wska| rodzaje operacji które mo|na wykonywa na szlifierkach a) szlifowanie pBaszczyzn, szlifowanie waBków, szlifowanie pogBbieD. b) szlifowanie pBaszczyzn, szlifowanie waBków, szlifowanie spawów. c) szlifowanie waBków krótkich, szlifowanie waBków dBugich, szlifowanie rozwierceD. d) szlifowanie waBków, szlifowanie otworów, szlifowanie pBaszczyzn. 17. Jak si nazywa przekBadnia zwikszajca obroty wrzeciona uruchamiana rcznie a) odboczka. b) przy[piesznik. c) przekBadnik. d) opózniacz. 18. Kt wierzchoBkowy zarysu gwintu metrycznego wynosi a) 50o. b) 40o. c) 60o. d) 90o. 19. Do wykonywania gwintów zewntrznych na tokarkach stosuje si a) przecinaki. b) no|e boczne. c) no|e do nacinania gwintów. d) no|e boczno-czoBowe. 20. PogBbiacze sBu| do a) pogBbienia otworów przy braku wierteB odpowiedniej dBugo[ci. b) wpuszczenia Bbów lub [rub w materiaB. c) pogBbiania [ladów punktaka po trasowaniu w celu lepszego uwidocznienia punktu. d) pogBbiania punktów punktaka po trasowaniu w celu lepszego prowadzenia wiertBa.  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 46 KARTA ODPOWIEDZI Imi i nazwisko.......................................................................................... Wykonywanie prac z zakresu obróbki rcznej i mechanicznej skrawaniem Zakre[l poprawn odpowiedz. Nr Odpowiedz Punkty zadania 1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d Razem:  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 47 6. LITERATURA 1. Bernaciak A.: Przedsibiorstwa wobec wymagaD ochrony [rodowiska. Wydawnictwo  Salamandra , PoznaD 2000 2. Dretkiewicz-Wich J.: MateriaBoznawstwo. OBRPNiSS, Warszawa 1993 3. Dretkiewicz-Wich J.: Technologia mechaniczna. Techniki wytwarzania. WSiP, Warszawa 2000 4. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa 2006 5. Hansen A.: BezpieczeDstwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998 6. Malinowski J., Jakubiec W.: Tolerancje i pasowania w budowie maszyn. WSiP, Warszawa 1998 7. MaBy poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1999 8. Paprocki K.: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa1999 9. Rczkowski B.: BezpieczeDstwa i higieny pracy w praktyce. ODDK, GdaDsk 2002 10. Schmid D., Baumann A., Kaufmann H., Paezold H., Zippel B.: Mechatronika. REA, Warszawa 2002 11. Siuta W.: Mechanika techniczna. WSiP, Warszawa 2000 12. Wojtkun F., BukaBa W.: MateriaBoznawstwo cz[ 1 i 2. WSiP, Warszawa 1999 13. http://wikipedia.pl  Projekt wspóBfinansowany ze [rodków Europejskiego Funduszu SpoBecznego 48

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 06 n
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 05 u
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 05 n
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 03 u
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 01 u
monter kadlubow okretowychr1[02] z1 06 u
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 03 n
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 04 u
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 07 n
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 07 u
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 02 n
monter kadlubow okretowychr1[02] z1 06 n
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 04 n
monter kadlubow okretowychr1[02] o1 02 u
monter kadlubow okretowychr1[02] z1 05 u
monter kadlubow okretowychr1[02] z2 02 n
monter kadlubow okretowychr1[02] z1 02 u

więcej podobnych podstron