MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Ireneusz Kocoń
Wykonywanie pomiarów warsztatowych 721[02].O1.05
Poradnik dla nauczyciela
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Michał Sylwestrzak
mgr inż. Grzegorz Śmigielski
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Ireneusz Kocoń
Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Zych
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 721[02].O1.05
 Wykonywanie pomiarów warsztatowych zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu monter kadłubów okrętowych.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Przykładowe scenariusze zajęć 8
5. Ćwiczenia 12
5.1. Wprowadzenie do pomiarów warsztatowych 12
5.1.1. Ćwiczenia 12
5.2. Metody pomiarów i błędy pomiarowe 15
5.2.1. Ćwiczenia 15
5.3. PrzyrzÄ…dy pomiarowe 18
5.3.1. Ćwiczenia 18
5.4. Wykonywanie pomiarów 20
5.4.1. Ćwiczenia 20
6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 22
7. Literatura 32
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Przekazujemy Państwu  Poradnik dla nauczyciela , który będzie pomocny w prowadzeniu
zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie monter kadłubów okrętowych.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie uczeń powinien mieć już ukształtowane,
aby bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie uczeń ukształtuje podczas pracy z poradnikiem,
- przykładowe scenariusze zajęć,
- przykładowe ćwiczenia ze wskazówkami do realizacji, zalecanymi metodami nauczania 
uczenia oraz środkami dydaktycznymi,
- ewaluację osiągnięć ucznia  przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego,
- wykaz literatury, z jakiej mogą korzystać uczniowie podczas nauki.
W poradniku dla ucznia zagadnienia zostały opisane w sposób bardzo ogólny.
Przedstawiono treści, opisano umiejętności, które uczeń powinien sobie przyswoić. By uczeń
mógł w pełni zrozumieć i przyswoić materiał, niezbędna jest jego praca z literaturą. Nauczyciel
powinien być przewodnikiem dla ucznia, wskazując mu materiały i z
ródła, z których może
uzyskać dodatkowe informacje dotyczące zagadnień z zakresu jednostki modułowej.
Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze
szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania oraz ćwiczeń praktycznych.
Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane począwszy od pracy
jednolitej, pracy grupowej jednolitej i zróżnicowanej, aż po samodzielną pracę ucznia.
Zaleca się określenie wymagań edukacyjnych w takiej formie, aby łatwo było
zidentyfikować cele z poszczególnymi tematami. W poradniku zamieszczono dwa
przykładowe scenariusze zajęć.
Pomocne mogą się okazać zamieszczone na końcu każdego podrozdziału w poradniku dla
ucznia pytania sprawdzające, które uczeń może wykorzystywać w dwojaki sposób,
a mianowicie jako:
- przeczytanie pytań przed rozpoczęciem pracy; uczeń zapozna się z wymaganiami i dążyć
będzie do osiągnięcia celu, jakim jest odpowiedz
na pytania,
- przeczytanie pytań po zakończeniu pracy; pytania te stanowić będą kontrolę stanu
gotowości przejścia do wykonywania ćwiczeń.
W ćwiczeniach realizowanych w formie zadań praktycznych założono, że w trakcie ich
realizacji uczeń powinien:
- przeczytać ze zrozumieniem instrukcję obsługi sprzętu wykorzystywanego podczas
wykonywania ćwiczeń,
- opracować procedurę rozwiązania przedstawionego w opisie zadania, posiłkując się
literaturÄ…,
- wykonać zadania,
- przeprowadzić samokontrolę,
- zaprezentować rozwiązania zadania.
Wskazane jest przeprowadzanie instruktażów na początku zajęć oraz przed
wykonywaniem ćwiczeń. Zaleca się również, aby nakłaniać uczniów do korzystania z pomocy
koleżeńskiej. Zaleca się taki dobór ćwiczeń dla uczniów by rozwijały umiejętności, których
nabycie stwarza im największe problemy.
Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń uczeń przystępuje do sprawdzenia poziomu
swoich postępów, odpowiadając na pytania zawarte w podrozdziale  Sprawdzian postępów .
Uczeń powinien w tym celu samodzielnie przeczytać pytania i udzielić na nie odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
W rozdziale  Ewaluacja osiągnięć ucznia zamieszczono:
- kartę odpowiedzi, obok której jest klucz odpowiedzi,
- instrukcję dla nauczyciela, w której opisano czynności jakie należy wykonać w czasie
przeprowadzania sprawdzianu,
- instrukcję dla ucznia, w której opisano czynności ucznia.
Zamieszczony jest również przykład zadania praktycznego.
Zestawy stanowią propozycję narzędzi pomiaru dydaktycznego, z których można
skorzystać w celu przeprowadzenia badań lub w celu opracowania innych narzędzi. Wybór
należy do nauczyciela.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
721[02].O1
Techniczne podstawy zawodu
721[02].O1.01 721[02].O1.02
Stosowanie przepisów Posługiwanie się pojęciami
bezpieczeństwa i higieny pracy, charakteryzującymi statek
ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska
721[02].O1.03
721[02].O1.04
Posługiwanie się
Dobieranie materiałów
dokumentacjÄ… technicznÄ…
konstrukcyjnych
721[02].O1.05
Wykonywanie pomiarów
warsztatowych
721[02].O1.06
Wykonywanie prac z zakresu obróbki
ręcznej i mechanicznej skrawaniem
721[02].O1.07
Wykonywanie połączeń
spawanych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć.
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- odczytywać dokumentację konstrukcyjną, technologiczną i warsztatową oraz
zinterpretować zamieszczone w nich oznaczenia,
- korzystać z dokumentacji technicznej urządzeń technicznych,
- sporządzać prostą dokumentację techniczną,
- korzystać z typowych aplikacji: edytorów tekstu i grafiki, arkuszy kalkulacyjnych,
- stosować zasady bhp,
- organizować bezpieczne i ergonomiczne stanowisko pracy,
- stosować jednostki układu jednostek SI.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć.
 rozróżnić rodzaje wymiarów liniowych,
 określić wymiar tolerowany,
 rozróżnić metody pomiarowe,
 sklasyfikować przyrządy pomiarowe,
 określić właściwości metrologiczne przyrządów pomiarowych,
 dobrać przyrządy pomiarowe do pomiaru elementów konstrukcji kadłuba w zależności od
kształtu oraz dokładności wykonania,
 wykonać pomiar elementów konstrukcji kadłuba,
 dokonać sprawdzenia elementów sekcji kadłuba za pomocą szablonu,
 wykonać czynności związane z konserwacją przyrządów pomiarowych,
 określić warunki przechowywania przyrządów pomiarowych,
 posłużyć się PN, dokumentacją techniczną,
 zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania pomiarów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. PRZYKA
ADOWE SCENARIUSZE ZAJ
Ć
Scenariusz zajęć 1
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Monter kadłubów okrętowych 721[02]
Moduł: Techniczne podstawy zawodu 721[02].O1
Jednostka modułowa: Wykonywanie pomiarów warsztatowych 721[02].O1.05
Temat: Zastosowanie suwmiarki i mikrometru do wykonywania pomiarów szerokości,
średnicy i głębokości otworów.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności posługiwania się suwmiarką i mikrometrem.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- skontrolować stan suwmiarki i mikrometru,
- dobrać suwmiarki i mikrometry do mierzenia określonych wielkości,
- określić i eliminować czynniki zwiększające błędy popełniane w czasie pomiaru,
- zakonserwować przyrządy pomiarowe.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniami,
- ćwiczenie praktyczne przedmiotowe,
- pogadanka.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w grupach dwuosobowych.
Czas: 3 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- suwmiarka,
- mikrometry różnych zakresach pomiarowych,
- przybory do pisania, zeszyt przedmiotowy.
Przebieg zajęć:
1. Instruktaż wstępny:
- sprawdzenie obecności, podanie tematyki zajęć
- przeprowadzenie pogadanki na temat metod mierzenia, zasad mierzenia suwmiarkami
i mikrometrami,
- przeprowadzenie pokazu, w jaki sposób wykonuje się pomiary,
- przedstawienie przebiegu zajęć, podział grupy na dwuosobowe zespoły,
- podanie kryteriów ocen.
2. Instruktaż bieżący:
Wykonanie ćwiczeń: 1 i 2 z części 4.3.3 poradnika dla ucznia.
- Obchód I. Przekazanie próbek, które powinny być zmierzone. Sprawdzenie czy uczniowie
przystąpili do wykonania ćwiczenia.
- Obchód II. Nadzorowanie wykonywania ćwiczenia. Udzielanie dodatkowych wyjaśnień.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- Obchód III. Sprawdzenie poprawności wykonywania pomiarów, poprawności
posługiwania się sprzętem pomiarowym, wskazanie na błędy i usterki.
- Obchód IV. Porównanie wyników uzyskanych za pomocą suwmiarki i za pomocą
mikrometru.
Należy zwrócić uwagę na to by uczniowie używali przyrządy pomiarowe zgodnie
z przeznaczeniem.
Zakończenie zajęć
Instruktaż końcowy:
- podsumowanie zajęć,
- przeprowadzenie pogadanki nt. przyczyn powstawania błędów w czasie wykonywania
ćwiczenia,
- wskazanie najlepiej wykonanego ćwiczenia,
- zwrócenie uwagi na błędy oraz czynności dobrze wykonywane podczas ćwiczenia,
- wystawienie ocen.
Praca domowa
 SporzÄ…dz
notatkę  Rodzaje mikrometrów wykorzystywanych w czasie wykonywania
pomiarów warsztatowych .
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- pogadanka nt. Metody wykonywania pomiarów, kontroli i konserwacji sprzętu
pomiarowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Scenariusz zajęć 2
Osoba prowadzÄ…ca: & & & & & & & & & & & & & & .& & & & .
Modułowy program nauczania: Monter kadłubów okrętowych 721[02]
Moduł: Techniczne podstawy zawodu 721[02].O1
Jednostka modułowa: Wykonywanie pomiarów warsztatowych 721[02].O1.05
Temat: Kontrola poprawności montażu kadłuba za pomocą szablonów.
Cel ogólny: Kształtowanie umiejętności wykorzystywania szablonów do kontroli
poprawności montażu kadłuba.
Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:
- dobrać właściwy szablon,
- odczytać z dokumentacji niezbędne informacje konieczne do kontroli kształtu wybranych
elementów kadłuba,
- ustalić dopuszczalne odchylenia kształtu kadłuba,
- interpretować wyniki pomiarów.
Metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniami,
- ćwiczenie praktyczne przedmiotowe.
Formy organizacyjne pracy uczniów:
- praca w grupach dwuosobowych.
Czas: 4 godziny dydaktyczne.
Åšrodki dydaktyczne:
- dokumentacja wykonawcza kadłuba,
- sekcja montowanego kadłuba,
- odpowiednie szablony,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia.
Przebieg zajęć:
1. Instruktaż wstępny:
- sprawdzenie obecności, zapoznanie z tematem ćwiczenia,
- sprawdzenie samopoczucia uczniów,
- przeprowadzenie pogadanki na tematy:
a) zastosowanie szablonów,
b) właściwego przechowywania, przenoszenia i konserwowania szablonów,
c) metody znakowania szablonów,
d) sposób wykorzystania szablonów,
- przeprowadzenie pokazu, w jaki sposób wykonuje się kontrolę,
- przedstawienie przebiegu zajęć, podział grupy na dwuosobowe zespoły,
- podanie kryteriów ocen.
2. Instruktaż bieżący:
Wykonanie ćwiczenia 2 z części 4.4.3 poradnika ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
- obchód I. Sprawdzenie czy uczniowie przystąpili do wykonania ćwiczenia.
- obchód II. Kontrola czy uczniowie zapoznali się z instrukcja obsługi sprzętu.
- obchód III. Omówienie poszczególnych faz wykonania ćwiczenia.
- obchód IV. Nadzorowanie wykonywania ćwiczenia. Udzielanie dodatkowych wyjaśnień.
- obchód V. Sprawdzenie poprawności wykonania ćwiczenia. Ocena jakości wykonania,
wskazanie na błędy i usterki.
Należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo osób ćwiczących. Jeżeli zachodzi potrzeba
wejścia na rusztowanie uczniowie powinni być wyposażeni w sprzęt asekuracyjny.
Zakończenie zajęć
Instruktaż końcowy:
- podsumowanie zajęć,
- przeprowadzenie pogadanki nt. bezpiecznej i prawidłowego wykorzystywania szablonów,
- wskazanie grupy, która najlepiej wykonała ćwiczenie,
- zwrócenie uwagi na błędy oraz czynności dobrze wykonywane podczas ćwiczenia,
- wystawienie ocen.
Praca domowa
 Wyszukaj w literaturze lub w Internecie i opisz materiały z których wykonuje się szablony.
Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:
- wyrywkowe odpytanie uczniów z procedury kontroli kształtu kadłuba.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
5. ĆWICZENIA
5.1. Wprowadzenie do pomiarów warsztatowych
5.1.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz wymiary graniczne, wymiar średni i tolerancję dla podanych niżej przykładów.
Wymiar Obliczone wartości:
Wymiary graniczne: Wymiar średni Tolerancja
 górny
100Ä…1
 dolny
100Ä…0,01
20+0,3
20 0,1
+0,3
+0,1
30
 0,1
 0,3
30
Wskazówki do realizacji
Uczniowie powinni ćwiczenie wykonywać indywidualnie. Jeżeli w trakcie wykonywania
ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy powinien wykonać pokaz
sposobu wykonania ćwiczenia na dowolnym zbliżonym przykładzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przypomnieć sobie sposób obliczania wymiarów granicznych, wymiaru średniego
i tolerancji,
2) dla każdego przykładu obliczyć wymiary graniczne, wymiar średni i tolerancję,
3) porównać swoje wyniki z wynikami kolegów oraz poprosić nauczyciela o ocenę.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- literatura podana w poradniku,
- mały poradnik mechanika.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Ćwiczenie 2
Oblicz wymiary graniczne, wymiar średni i tolerancję dla podanych niżej przykładów.
Odchyłki Wymiary graniczne: Wymiar
Wymiar Tolerancja
odczytane z tablic Górny Dolny średni
15H6
15h6
Ø25d11
Ø25d11
Ø460h8
Ø460H8
Ø5g6
Ø5H6
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać indywidualnie. Zanim uczniowie rozpoczną
wykonanie ćwiczenia należy przeprowadzić pokaz, na zbliżonym przykładzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odczytać z tablic odchyłki dla podanych wymiarów i przeliczyć je na milimetry,
2) dla każdego przykładu obliczyć wymiary graniczne, wymiar średni i tolerancję,
3) porównać swoje wyniki z wynikami kolegów oraz poprosić nauczyciela o ocenę.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- tablica odchyłek,
- literatura podana w poradniku,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Oblicz luzy dla podanych niżej pasowań oraz określ jego rodzaj.
Pasowanie Odchyłki Wymiary graniczne: Luz Luz Luz Rodzaj
odczytane Górne Dolne max min średni pasowania
z tablic
Ø10H7/e8 Ø10H7
Ø10e8
Ø10H7/s8
Ø10H11/d11
Ø8F8/h6
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Ø8K7/h6
Ø8P/h6
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać indywidualnie. Zanim uczniowie rozpoczną
wykonanie ćwiczenia należy przeprowadzić pokaz, na dowolnym wybranym przykładzie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odczytać z tablic odchyłki dla podanych wymiarów i przeliczyć je na milimetry,
2) dla każdego przykładu obliczyć wymiary graniczne,
3) dla każdego przykładu obliczyć luzy,
4) dla każdego przykładu określić rodzaj pasowania,
5) sprawdzić rodzaj pasowania korzystając z rysunku przedstawiającego położenie pól
tolerancji względem wymiaru nominalnego,
6) porównać swoje wyniki z wynikami kolegów oraz poprosić nauczyciela o ocenę.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- tablica odchyłek,
- literatura podana w poradniku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
5.2. Metody pomiarów i błędy pomiarowe
5.2.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie klasyfikacji podanej w poradniku ucznia, przyporządkuj wskazane narzędzia
pomiarowe do odpowiedniej grupy. Wskaż ich zastosowania.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy powinien
przerwać wykonanie ćwiczenie. Poprowadzić dyskusję podczas której uczniowie winni
wyciągnąć wnioski i poprawić popełnione błędy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z klasyfikacją urządzeń pomiarowych w podręczniku ucznia,
2) określić zastosowanie każdego przyrządu pomiarowego,
3) określić zasadę działania każdego przyrządu,
4) przyporządkować przyrządy pomiarowe wskazane przez nauczyciela,
5) porównać swoje przyporządkowanie z opisami kolegów.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- zestaw przyrządów pomiarowych,
- plansze z klasyfikacją narzędzi pomiarowych,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Sprawdz
i opisz właściwości metrologiczne wskazanych przez nauczyciela przyrządów
pomiarowych.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy powinien
przeprowadzić pokaz i pogadankę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować miejsce pracy,
2) pobrać od nauczyciela przyrządy pomiarowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
3) odczytać z tabliczek znamionowych i napisów na przyrządach poszczególne właściwości
metrologiczne,
4) zapisać wszystkie właściwości dla każdego przyrządu,
5) porównać zapis na kartkach z opisami kolegów.
Nazwa przyrzÄ…du
Właściwość
cecha
- zakres pomiarowy,
- czułość,
- dokładność,
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- zestaw przyrządów pomiarowych,
- przyrzÄ…dy po pisania.
Ćwiczenie 3
Wykonaj pomiary:
a) długości pracowni,
b) szerokości pracowni,
c) średnicy długopisu,
d) długość długopisu.
Dobierz odpowiednie narzędzia do wykonania pomiarów, określ zakres pomiarowy oraz
określ dokładność wykonania pomiaru. Wyniki zapisz w tabelce
Pomiar a) Pomiar b) Pomiar c) Pomiar d)
Narzędzie
pomiarowe
Zakres pomiarowy
Dokładność
pomiaru
Zmierzona wartość
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Podsumowanie
powinno być przeprowadzone w formie prezentacji przez liderów grup wyników pracy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przeczytać pozycje w literaturze wskazane przez nauczyciela,
2) zapoznać się z dostępnymi przyrządami pomiarowymi,
3) dobrać odpowiednie narzędzia pomiarowe,
4) wykonać pomiary a), b), c), d),
5) określić jakie błędy wpływają na pomiar danym przyrządem pomiarowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- dyskusja,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- literatura wskazana w poradniku dla ucznia,
- przymiar liniowy,
- taśma miernicza,
- suwmiarka,
- mikrometr.
Ćwiczenie 4
Zmierz odchyłki prostoliniowości listwy. Układ pomiarowy zmontuj wg poniższego
schematu.
Czujnik zegarowy
Listwa
Rysunek do ćwiczenia 4
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przygotować stanowisko pomiarowe,
2) ustawić czujnik na  zero ,
3) przesuwając czujnik wzdłuż płytki odczytać maksymalne i minimalne odchylenia czujnika,
4) ustalić rzeczywisty błąd prostoliniowości płytki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- czujnik zegarowy ze statywem,
- płyta pomiarowa,
- badana listwa,
- listwa do mierzenia,
- literatura podana w poradniku.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
5.3. PrzyrzÄ…dy pomiarowe
5.3.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Używając suwmiarki uniwersalnej wyznacz wymiary zewnętrze i wewnętrzne
kształtowników wskazanych przez nauczyciela.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy powinien je
wskazać i doradzić jak unikać takich błędów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować miejsce pracy do wykonywania pomiarów,
2) zapoznać się z instrukcją pomiaru suwmiarką,
3) zmierzyć za pomocą suwmiarki wymiary zewnętrzne kształtownika,
4) zmierzyć za pomocą suwmiarki wymiary wewnętrzne kształtownika,
5) zapisać otrzymane wyniki,
6) zabezpieczyć suwmiarkę.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- suwmiarka uniwersalna,
- zestaw kształtowników i modeli,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Wykonaj pomiar grubości dwóch wałków za pomocą mikrometru. Określ na podstawie
obserwacji wielkość błędu jaki popełniłeś wykonując pomiar.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy nauczyciel
powinien zmienić mierzony element, a uczniowie powinni powtórzyć ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) przygotować miejsce do pracy, mikrometr do wykonywania pomiarów,
2) zapoznać się z instrukcją pomiaru mikrometrem,
3) ustawić mikrometr na pierwszym wałku i odczytaj wskazania,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4) powtórzyć czynności dla drugiego wałka,
5) zapisać wyniki pomiarów,
6) zabezpieczyć mikrometr.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- mikrometr,
- dwa wałki o różnej średnicy,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Zakonserwuj narzędzia pomiarowe używane w poprzednich ćwiczeniach.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że ćwiczenie wykonywane jest niepoprawnie
uczniowie powinni powtórzyć ćwiczenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) zapoznać się z instrukcją konserwacji każdego przyrządu pomiarowego,
2) zakonserwować otrzymane przyrządy pomiarowe.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- zestaw do konserwacji,
- instrukcje użytkownika poszczególnych przyrządów,
- zestaw przyrządów pomiarowych,
- poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
5.4. Wykonywanie pomiarów
5.4.1. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zmierz promień łuku wygiętego pasa blachy.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy nauczyciel
powinien przerwać wykonanie ćwiczenia i przeprowadzić pokaż metod prawidłowego
wykonywania pomiaru.
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) wybrać odpowiednią metodę pomiarową,
2) ułożyć badany pas blachy,
3) ustawić wałeczki pomiarowe,
4) wykonać niezbędne pomiary,
5) wyliczyć na podstawie pomiarów badany promień,
6) przesuwając stół z badaną śrubą odczytać mierzone wielkości.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- wałeczki pomiarowe,
- mikrometr, przymiar, suwmiarka,
- płyta traserska,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 2
Przy pomocy szablonu sprawdz
poprawność montażu wskazanego przez nauczyciela
elementu kadłuba.
Wskazówki do realizacji
Uczniowie ćwiczenie powinni wykonywać w grupach 2 osobowych. Jeżeli w trakcie
wykonywania ćwiczenia nauczyciel zauważy, że uczniowie popełniają błędy nauczyciel
powinien przerwać wykonanie ćwiczenia i przeprowadzić pokaż metod prawidłowego
wykonywania pomiaru. Należy zapewnić uczniom sprzęt asekuracyjny, jeżeli warunki na
stanowisku tego wymagajÄ….
Sposób wykonania ćwiczenia
Uczeń powinien:
1) odnalez
ć w dokumentacji wskazane kontrolowane miejsce,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
2) odczytać numer właściwego szablonu,
3) odszukać właściwy szablon,
4) ustalić miejsce przyłożenia szablonu,
5) określić dopuszczalne odchylenia kształtu kadłuba od kształtu szablonu,
6) sformułować wniosek czy montaż został wykonany poprawnie.
Zalecane metody nauczania uczenia siÄ™:
- pokaz z objaśnieniem,
- ćwiczenie.
Åšrodki dydaktyczne:
- dokumentacja wykonawcza kadłuba,
- sekcja montowanego kadłuba,
- odpowiednie szablony,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
6. EWALUACJA OSI
GNI
Ć UCZNIA
Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego
Test dwustopniowy do jednostki modułowej  Wykonywanie pomiarów
warsztatowych
Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:
- zadania 1, 3, 4, 7, 8, 9, 10, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 20, sÄ… z poziomu podstawowego,
- zadania 2, 5, 6, 11, 14, 19 sÄ… z poziomu ponadpodstawowego.
Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt
Za każdą prawidłową odpowiedz
uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedz
lub jej brak
uczeń otrzymuje 0 punktów.
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:
- dopuszczający  za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,
- dostateczny  za rozwiązanie co najmniej 14 zadań z poziomu podstawowego,
- dobry  za rozwiązanie 16 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu ponadpodstawowego,
- bardzo dobry  za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 5 z poziomu
ponadpodstawowego.
Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. b, 3. c, 4. a, 5. d, 6. b, 7. d, 8. a, 9. c, 10. b, 11. d,
12. a, 13. b, 14. c, 15. d, 16. a, 17. d, 18. a, 19. b, 20. d.
Plan testu
Nr Cel operacyjny Kategoria Poziom Poprawna
zad. (mierzone osiągnięcia ucznia) celu wymagań odpowiedz

1 Wyjaśnić pojęcia z zakresu tolerancji B P a
Zdefiniować wybraną wielkość z zakresu tolerancji i
2 C PP b
pasowań
3 Obliczyć wymiary graniczne C P c
4 Obliczyć tolerancję C P a
5 Obliczyć luzy w pasowaniu C PP d
6 Rozpoznać oznaczenie tolerancji kształtu i położenia C PP b
7 Obliczyć wymiar metodą pośrednią C P d
Dobrać przyrządy pomiarowe do pomiaru
8 C P a
z dokładnością do 1 mm
Dobrać przyrządy pomiarowe do pomiaru
9 C P c
z dokładnością do 0,01mm
Odczytać wymiar na suwmiarce o dokładności
10 C P b
0,1 mm
Odczytać wymiar na suwmiarce o dokładności
11 C PP d
0,05 mm
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
12 Odczytać wymiar na mikrometrze C P a
Określić przeznaczenie wybranego przyrządu
13 B P b
pomiarowego
14 Odczytać wymiar wskazany na kątomierzu C PP c
15 Wskazać zastosowanie wybranego wzorca B P d
16 Wskazać zastosowanie sprawdzianu B P a
17 Wskazać przyrządy do pomiaru szczelin B P d
18 Wskazać zastosowania metody trójwałeczkowej B P a
Zastosować przedrostki do określania wyniku
19 C PP b
pomiaru
20 Zdefiniować błąd gruby A P d
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Przebieg testowania
Instrukcja dla nauczyciela
1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym
wyprzedzeniem.
2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
5. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
6. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony na
udzielanie odpowiedzi.
7. 5 minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się czasie
zakończenia udzielania odpowiedzi.
8. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
9. Sprawdz
wyniki.
10. Przeprowadz
analizę uzyskanych wyników sprawdzianu.
11. Opracuj wnioski do dalszego postępowania.
Instrukcja dla ucznia
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań i sprawdza Twoje wiadomości z zakresu pomiarów warsztatowych.
5. Tylko jedna odpowiedz
do każdego zadania jest prawidłowa.
6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Skreśl prawidłową
odpowiedz
.
7. Jeżeli się pomylisz, błędną odpowiedz
wez
w kółko i skreśl odpowiedz
prawidłową. Jeżeli
skreślisz więcej niż jedną odpowiedz
do jednego pytania, nie zostanie one ocenione.
8. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej; wrócisz do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
10. Na rozwiÄ…zanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
Materiały dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zadań testowych,
karta odpowiedzi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Wymiarem nominalnym nazywamy wymiar, który
a) uzyskany został w wyniku obróbki.
b) wskazuje przyrzÄ…d pomiarowy.
c) jest średnią arytmetyczną wymiaru maksymalnego i minimalnego.
d) naniesiony jest na rysunku wykonawczym, z pominięciem odchyłek.
2. Odchyłką nazywamy różnicę pomiędzy:
a) wymiarem maksymalnych i minimalnym.
b) wymiarem nominalnym i obróbkowym.
c) wymiarem nominalnym i tolerancjÄ….
d) wymiarem obróbkowym i zmierzonym.
3. Dla wymiaru 25ą0,5 wymiary graniczne i średni wynoszą:
wymiar max wymiar min wymiar średni
a) 30 20 25
b) 25 25 25
c) 25,5 24,5 25
d) 25,5 24,5 25,5
4. Dla wymiaru 25 0,5 tolerancja wynosi:
a) 0,5.
b)  0,5.
c) 1.
d)  1.
5. Luzy dla poÅ‚Ä…czenia waÅ‚ka wykonanego na wymiar Ø25Ä…0,5 i tulejki wykonanej na wymiar
Ø25 0,5 wynoszÄ…:
Luz max Luz min Luz średni
a) 1 0,5 0,75
b) 1 0 0,5
c) 0,5  0,5 0
d) 0,5  1  0,25
6. Przedstawionym obok symbolem oznacza siÄ™ tolerancjÄ™
a) równoległości płaszczyzn.
b) płaskości.
c) wzajemnego położenia płaszczyzn.
d) rombowości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
7. Podaj wymiar  X majÄ…c wymiary poÅ›rednie: Ø1 = 10, Ø2 = 20, L = 30
Åš1 L Åš2
a) X = 60.
b) X = 50.
c) X = 45.
d) X = 40.
X
8. Do pomiaru z dokładnością do 1mm służy
a) przymiar kreskowy.
b) suwmiarka.
c) mikrometr.
d) czujnik zegarowy.
9. Do pomiaru bezpośredniego z dokładnością do 0,01mm służy
a) przymiar kreskowy.
b) suwmiarka.
c) mikrometr.
d) czujnik zegarowy.
10. Wymiar wskazany na noniuszu suwmiarki wynosi
a) 75,0.
b) 69,3.
c) 7,5.
d) 6,93.
11. Wymiar wskazany na noniuszu suwmiarki wynosi
a) 4,37.
b) 5,90.
c) 59,00.
d) 43,80.
12. Wymiar wskazany na mikrometrze wynosi
a) 13,78.
b) 14,00.
c) 13,28.
d) 14,28.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
13. Czujnikiem można wykonywać pomiary
a) chropowatości powierzchni.
b) odchyłek kołowości.
c) średnic wałków.
d) średnic otworów.
14. Wymiar wskazany na kÄ…tomierzu wynosi
a) 20o30 .
b) 48o.
c) 38o15 .
d) 19o15 .
15. Kątownik służy do
a) pomiaru kątów.
b) pomiaru kÄ…ta prostego.
c) sprawdzania kątów.
d) sprawdzania kÄ…ta prostego.
16. Sprawdzian tłoczkowy dwugraniczny służy do
a) sprawdzania otworów.
b) pomiaru otworów.
c) pomiaru wymiarów granicznych.
d) pomiaru tolerancji wykonania.
17. Współczynnikiem chropowatości nie jest
a) maksymalna wysokość chropowatości
b) średnie arytmetyczne odchylenia profilu chropowatości.
c) wysokość chropowatości według 10 punktów.
d) średnia chropowatość jednostki powierzchni.
18. Metoda trójwałeczkowa służy do
a) pomiaru średnicy podziałowej gwintu.
b) pomiaru skoku gwintu.
c) pomiaru długości śruby.
d) pomiaru chropowatości powierzchni.
19. Jaka długość w metrach odpowiada długości 100 pm
a) 100 x 10-13m.
b) 10-10m
c) 100 x 10-15 m
d) 10-12 m.
20. Błąd gruby to błąd
a) stały co do znaku; błąd wynikający z warunków pomiarowych.
b) dowolny co do znaku i wielkości; błąd wynikający z niedoskonałości przyrządów
pomiarowych.
c) stały co do znaku i wartości, niezmienny błąd wynikający z rodzaju pomiaru.
d) błąd wynikający z omyłki, nie wliczany do pomiaru.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie pomiarów warsztatowych
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Zadanie praktyczne do jednostki modułowej
Wykonywanie pomiarów warsztatowych 721[02].O1.05
Temat zadania: Wykonywanie pomiarów warsztatowych
Wykonaj pomiary wałka przedstawionego na poniższym rysunku.
+0,2
Ä…0,25
-0,1
W trakcie realizacji prac uczeń powinien:
- dobrać narzędzia pomiarowe i wykonać ich spis,
- obliczyć wymiary graniczne dla wielkości tolerowanych,
- opracować tabelę pomiarów zawierającą wymiary nominalne i rzeczywiste oraz narzędzia
do mierzenia tych wymiarów,
- wykonać pomiary wałka. Wyniki wpisać w tabelę.
Czas na wykonanie zadania wynosi 45 minut.
Kryteria oceniania:
- za poprawnie sporządzony spis narzędzi pomiarowych (4 pkt.),
- za obliczenie wymiarów granicznych (3 pkt.),
- za opracowanie tabeli pomiarów (5 pkt.),
- za prawidłowe posługiwanie się narzędziami pomiarowymi (2 pkt.),
- za wykonane pomiary (9 pkt),
- za ocenę zgodność wałka z dokumentacją (1 pkt).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
Karta odpowiedzi
Do testu praktycznego  Wykonywanie pomiarów warsztatowych
Temat zadania: Wykonywanie pomiarów warsztatowych
ImiÄ™ i nazwisko:.............................................................
Wykaz niezbędnych narzędzi pomiarowych:
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & & & & & .
Wymiary graniczne:
Wymiary Wymiary
Wymiar Wymiar Odchyłki
graniczne graniczne
Ø20h7
+0,2
15
-0,1
Ä…0,25
15
Tabela pomiarów
Ocena jakości mierzonego wałka (zgodności z rysunkiem)
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
KARTA OCENY
Lp. Kryterium Punkty
Za poprawnie sporządzony spis narzędzi pomiarowych: - 4 pkt.
 spis zawiera suwmiarkę o dokładności mierzenia do 0,1mm  1 pkt,
1.  spis zawiera suwmiarkę o dokładności mierzenia do 0,05mm  1 pkt,
 spis zawiera mikrometr o zakresie 0 do 25 mm  1 pkt,
 spis zawiera kÄ…tomierz uniwersalny  1 pkt.
Za obliczenie wymiarów granicznych po 1 punkcie za każdy z trzech
2.
wymiarów tolerowanych (razem do 3 pkt.)
Za opracowanie tabeli pomiarów: - 5 pkt
 uczeń do tabeli wpisał wszystkie wymiary z rysunku  1 pkt,
 uczeń dobrał suwmiarkę o dokładności 0,1mm do wymiarów
nietolerowanych  1 pkt,
3.  uczeń dobrał suwmiarkę o dokładności do 0,05 mm lub suwmiarki o
dokładnościach do 0,1 mm i 0,05 mm do wymiarów z tolerancją
liczbowa 1pkt,
 uczeÅ„ do dobraÅ‚ mikrometr wymiarów Ø20h7 1 pkt,
 uczeń dobrał kątomierz uniwersalny do kąta  1 pkt.
Za prawidłowe posługiwanie się narzędziami pomiarowymi: - 2 pkt
4.  uczeń utrzymuje porządek, ład i właściwie składa narzędzia  1 pkt,
 uczeń właściwie posługuje się narzędziami  1 pkt.
Za wykonane pomiary (za każdy z niżej wymienionych 1 pkt): - 9 pkt
Uczeń poprawnie wyznaczył wymiary:
 Ø20h7 prawy,
 Ø20h7 lewy,
+0,2
 15
-0,1
5.
 15Ä…0,25
 Ø20,
 20,
 25,
 70,
 kÄ…t 270
Za poprawną ocenę jakości wałka:
6.
 uczeń wypisał wszystkie, niezgodne z rysunkiem wymiary 1 pkt
Razem 24 punkty
Proponuje się następujące normy wymagań  uczeń otrzymuje następujące oceny szkolne:
 dopuszczający  minimum 15 punktów
 dostateczny  minimum 17 punktów
 dobry  minimum 19 punktów
 bardzo dobry  minimum 21 punktów
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
7. LITERATURA
1. Ciekanowski A.: Poradnik ślusarza narzędziowego wzorcarza. WNT, Warszawa 1989
2. Czerwiński W., Czerwiński J.: Poradnik ślusarza. WNT, Warszawa 1989
3. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy. WNT, Warszawa 2004
4. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP,
Warszawa 2006
5. Jakubiec W., Malinowski J.: Metrologia wielkości geometrycznych. ISBN 1997
6. Kurdziel R.: Podstawy elektrotechniki dla szkół zasadniczych. WSiP, Warszawa 1999
7. Malinowski J.: Pasowania i pomiary. WSiP, Warszawa 1995
8. Malinowski J., Jakubiec W.: Tolerancje i pasowania w budowie maszyn. WSiP, Warszawa
1998
9. Mały poradnik mechanika. WNT, Warszawa 1999
10. Paprocki K: Rysunek techniczny. WSiP, Warszawa1999
11. Schmid D., Baumann A., Kaufmann H., Paezold H., Zippel B.: Mechatronika. REA,
Warszawa 2002
12. Wojtkun F., Bukała W.: Materiałoznawstwo część 1 i 2. WSiP, Warszawa 1999
13. http://pl.wikipedia.org
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32