Przedmiotowe rozliczanie kosztów
1. Wstęp
Przed przystąpieniem do procedury ustalania kosztów wytworzenia produktów, realizowanej w ramach rachunku kalkulacyjnego,
dokonuje się przedmiotowego rozliczenia kosztów. U podstaw przedmiotowego rozliczania kosztów le\
ą dwie przesłanki. Po
pierwsze, w jednostkach wytwórczych poniesione koszty produkcji mogą dotyczyć ró\
nych faz procesu wytwórczego,
a w szczególności produktów gotowych i produkcji niezakończonej. Po drugie, wytworzone produkty niekiedy nie spełniają
standardów jakościowych, z czym wią\
e się konieczność dokonania dodatkowych operacji naprawczych lub zakwalifikowanie
produktów do braków. Zatem przedmiotowe rozgraniczanie kosztów obejmuje wycenę:
" produktów gotowych,
" produkcji niezakończonej,
" braków.
Definicje
Za produkty gotowe uwa\
a się wyroby, przy których zakończono wszystkie fazy procesu technologicznego. Je\
eli wyroby te
uzyskały po\
ądane wartości u\
ytkowe, stwierdzone przez kontrolę jakości, wówczas są przekazywane do magazynu i stanowią
przedmiot sprzeda\
y.
Pojęciem produkcji niezakończonej określa się te produkty pracy danego przedsiębiorstwa, przy których nie został jeszcze ukończony
cały proces produkcyjny. Produkcja niezakończona obejmuje półfabrykaty (półprodukty) oraz produkcję w toku.
Półfabrykaty są produktami otrzymanymi z poszczególnych faz procesu technologicznego, przekazane do magazynu i przeznaczone
do dalszej obróbki. Zatem półfabrykaty są produktami, przy których zakończono pewne operacje technologiczne, lecz nie podjęto
dalszych. Półfabrykaty mogą być równie\
, podobnie jak produkty gotowe, przedmiotem sprzeda\
y.
Produkcja w toku obejmuje produkty pracy znajdujące się jeszcze w trakcie procesu technologicznego oraz półfabrykaty nie będące
przedmiotem ewidencji wartościowej. Produkcję w toku stanowią zatem produkty znajdujące się najczęściej w ró\
nych etapach
przerobu a\
do chwili przyjęcia ich do magazynu, tak\
e materiały wydane do produkcji oczekujące na pierwszą operację
technologiczną.
Produkcja niezakończona nie obejmuje:
" produkcji zaniechanej, której koszty podlegają przeniesieniu na pozostałe koszty operacyjne,
" produktów przeznaczonych do badań jako wzorce; obcią\
ają one produkcję gotową, a przy kontynuowanych zleceniach
produkcji jednostkowej i małoseryjnej - koszty tych zleceń.
Brakami są takie produkty (produkty gotowe, półprodukty, produkcja w toku), których parametry jakościowe nie odpowiadają
określonym normom lub przyjętym przez przedsiębiorstwo warunkom. Zatem wyroby uznane za braki nie mogą być u\
yte zgodnie ze
swoim przeznaczeniem.
Dokumentacja produkcyjna
Punktem wyjścia w procedurze przedmiotowego rozliczania kosztów jest zebranie dokumentacji produkcyjnej, która dostarcza
informacji o przebiegu procesu produkcyjnego i zu\
yciu czynników produkcji. Dokumentacja mo\
e być zró\
nicowana pod względem
rodzaju, formy, zakresów informacyjnych i obiegu w zale\
ności od:
" charakteru produkcji,
" typu produkcji,
" poziomu rozwoju systemu finansowo-księgowego w przedsiębiorstwie,
" stosowanego systemu płac,
" organizacji pracy itp.
Informacje zawarte w dokumentacji z wykonania produkcji oraz przekazania produktów stanowią podstawę rozliczenia ilościowego
produkcji, a tym samym ustalenia ilości:
" produktów gotowych,
" półfabrykatów,
" braków.
Stan rzeczywisty produkcji gotowej i niezakończonej ustalany jest według zasad i z częstotliwością określoną przepisami prawa
bilansowego. Stanowią one, \
e inwentaryzacji produkcji gotowej, produkcji w toku i półfabrykatów dokonuje się na ostatni dzień
ka\
dego roku obrotowego. W przypadkach, gdy z uwagi na charakter produkcji lub nieopłacalność nie jest mo\
liwe lub uzasadnione
prowadzenie ewidencji produkcji w toku, jej stan na koniec okresu sprawozdawczego ustalany jest wyłącznie na podstawie
inwentaryzacji.
2. Wycena produkcji gotowej i niezakończonej
Zale\
nie od wielkości stanów produkcji niezakończonej i ich zmian przyjmuje się niekiedy, \
e:
" stan produkcji niezakończonej na początek okresu, ustalony drogą spisu z natury, pozostaje - umownie - niezmieniony a\

do następnej inwentaryzacji,
" stan końcowy produkcji niezakończonej stanowi ró\
nica między sumą stanu początkowego produkcji niezakończonej
i kosztów okresu a wartością produkcji gotowej, wycenionej według kosztów rzeczywistych lub planowanych.
Właściwe rozliczenie przedmiotowe kosztów uwarunkowane jest informacjami o poziomie produkcji w toku - je\
eli taka wystąpiła.
Ewidencyjnie wielkość tę (wartość) mo\
na ustalić w trakcie rozliczenia materiałów według następującej formuły:
PTko = PTpo + Mz - Wgp - Mzw
gdzie:
PTko - wartość produkcji w toku na koniec okresu sprawozdawczego,
PTpo - wartość produkcji w toku na początek okresu sprawozdawczego,
Mz - wartość materiałów wydanych do produkcji oraz półfabrykatów własnych przyjętych na podstawie dokumentu Mm lub np.
protokołu zdawczo-odbiorczego,
Wgp - koszt wytworzenia wyrobów gotowych i półfabrykatów przekazanych do magazynu,
Mzw - wartość materiałów zwróconych do magazynu.
Rzeczywistą wartość produkcji w toku ustala się z reguły okresowo (mo\
na comiesięcznie lub kwartalnie), poprzez spis z natury.
Sposób wyceny produkcji niezakończonej zdeterminowany jest z reguły typem produkcji. Mo\
na więc wskazać trzy odmienne
sposoby wyceny produkcji niezakończonej dla trzech ró\
nych typów produkcji:
" jednostkowej i małoseryjnej,
" średnio- i wielkoseryjnej,
" masowej.
Przy produkcji jednostkowej i małoseryjnej, realizowanej w ramach zleceń produkcyjnych, rzeczywisty koszt wytworzenia produkcji
w toku stanowi koszt wytworzenia zleceń kontynuowanych, skorygowany o ró\
nice inwentaryzacyjne. Czyli koszt produkcji w toku
ustala się jako sumę kosztów zleceń niezakończonych. Jest to tzw. metoda bezpośrednia wyceny produkcji w toku. y
ródłem danych
dla wyceny produkcji w toku jest oczywiście dokumentacja kosztowa dotycząca zleceń niezakończonych.
W przypadku, gdy produkcja ma charakter produkcji seryjnej i nie jest realizowana w oparciu o odrębne zlecenia produkcyjne, to
produkcję w toku wycenia się według tzw. metody odjemnej. W tym celu wykorzystuje się koszty postulowane (normatywne,
standardowe, planowane), np. w postaci taryfikatorów kosztu normatywnego. Koszt wytworzenia produkcji niezakończonej mo\
e być
ustalony przy zastosowaniu jednego z dwóch sposobów.
Wycena po koszcie postulowanym wyrobów gotowych wytworzonych w danym okresie
Pierwszy sposób ma zastosowanie przy produkcji małoseryjnej i polega na wycenie wytworzonych w danym okresie wyrobów
gotowych po koszcie postulowanym. Wartość produkcji niezakończonej ustala się zatem jako ró\
nicę między poniesionymi
całkowitymi kosztami wytworzenia a ustalonymi kosztami wytworzenia produkcji gotowej. Przy tym sposobie ró\
nica między
rzeczywistym kosztem wytworzenia a kosztem przyjętym do wyceny wyrobów gotowych wpływa na koszt wytworzenia produkcji
niezakończonej. Wynika to z następującego równania:
Rk = Rp + Ko - Wg
gdzie:
Rk - koszt wytworzenia produkcji niezakończonej na koniec okresu,
Rp - koszt wytworzenia produkcji niezakończonej na początek okresu,
Ko - koszty produkcji poniesione w bie\
ącym okresie,
Wg - koszt wytworzenia wyrobów gotowych.
Zastosowanie powy\
szej metody przedmiotowego rozliczania kosztów przedstawia poni\
szy przykład.
Przykład
1. Jednostka gospodarcza poniosła w bie\
ącym miesiącu koszty, które zostały zaewidencjonowane na kontach "Produkcja
podstawowa" i "Koszty wydziałowe" w następującej wysokości:
a) materiały bezpośrednie: 19.400 zł,
b) robocizna bezpośrednia wraz z narzutami: 13.600 zł,
c) koszty wydziałowe: 15.200 zł.
2. Dane ilościowe o wykonanej w bie\
ącym miesiącu produkcji są następujące:
a) przekazano do magazynu 2 szt. wyrobów gotowych. W ZPK przyjęto zasadę wyceny produkcji gotowej
w wysokości kosztu planowanego. Po dokonaniu takiej wyceny otrzymano planowane koszty wytworzenia
produkcji gotowej w następującej wysokości:
- materiały bezpośrednie: 4.300 zł,
- robocizna bezpośrednia wraz z narzutami: 1.200 zł,
- koszty wydziałowe: 2.300 zł,
b) produkcję niezakończoną na koniec miesiąca stanowiło 10 szt. wyrobów zaawansowanych
w ró\
nym stopniu.
Wycena produkcji niezakończonej
Tabela 5
Koszty planowane produkcji
Koszty całkowite Koszty produkcji
Pozycja gotowej w bie\
ącym
bie\
ącego miesiąca niezakończonej
kosztowa miesiącu
(zł) (2-3)
(zł)
1 2 3 4
Materiały 19.400 4.300 15.100
bezpośrednie
Robocizna 13.600 1.200 12.400
bezpośrednia
Koszty 15.200 2.300 12.900
wydziałowe
Razem koszty 48.200 7.800 40.400
Przedstawiony sposób wyceny produkcji gotowej i niezakończonej mo\
e mieć zastosowanie przykładowo wówczas, gdy wytwarza
się serię wyrobów w kilkumiesięcznym cyklu produkcyjnym. Gdy w trzecim miesiącu zostanie zakończony jeden wyrób gotowy,
a pozostałe wyroby będą jeszcze stanowiły produkcję w toku, wówczas prezentowana w powy\
szym przykładzie metoda będzie
najprostszym sposobem podziału kosztów tej serii na wyroby gotowe i niezakończone.
Wycena po koszcie postulowanym produkcji w toku
W przypadku produkcji średnio- i wielkoseryjnej mo\
liwe jest postępowanie odwrotne do sposobu pierwszego. Oznacza to, \
e po
koszcie postulowanym wyceniana jest produkcja w toku, zaś koszt produkcji gotowej stanowi ró\
nica między kosztami całkowitymi
a kosztami (umownymi) produkcji w toku. Koszt wytworzenia produkcji gotowej wynika wówczas z następującej formuły:
Wg = Rp + Ko - Rk
Zastosowanie powy\
szej metody wyceny produkcji gotowej i niezakończonej przedstawia poni\
szy przykład.
Przykład
1. Jednostka gospodarcza poniosła w bie\
ącym miesiącu koszty, które zostały zaewidencjonowane na odpowiednich kontach
("Produkcja podstawowa", "Koszty wydziałowe") w następującej wysokości:
a) materiały bezpośrednie: 10.300 zł,
b) robocizna bezpośrednia wraz z narzutami: 3.200 zł,
c) koszty wydziałowe: 4.800 zł.
2. Dane ilościowe o wykonanej w bie\
ącym miesiącu produkcji są następujące:
a) przekazano do magazynu 10.000 szt. wyrobów gotowych,
b) produkcję niezakończoną na koniec miesiąca stanowiło 100 szt. wyrobów zaawansowanych
w ró\
nym stopniu. W ZPK przyjęto zasadę wyceny produkcji niezakończonej w wysokości kosztu
planowanego. Po dokonaniu takiej wyceny otrzymano planowane koszty wytworzenia produkcji
niezakończonej w następującej wysokości:
- materiały bezpośrednie: 300 zł,
- robocizna bezpośrednia wraz z narzutami: 200 zł,
- koszty wydziałowe: 300 zł.
Wycena produkcji gotowej
Tabela 6
Koszty
Koszty planowane produkcji
całkowite Koszty produkcji
niezakończonej
Pozycja kosztowa bie\
ącego gotowej
w bie\
ącym miesiącu
miesiąca (2-3)
(zł)
(zł)
1 2 3 4
Materiały 10.300 300 10.000
bezpośrednie
Robocizna 3.200 200 3.000
bezpośrednia
Koszty wydziałowe 4.800 300 4.500
Razem koszty 18.300 800 17.500
Metoda współczynnikowa
Je\
eli produkcja ma charakter produkcji masowej jak równie\
wielkoseryjnej, wówczas przy wycenie produkcji niezakończonej ma
zastosowanie tzw. metoda współczynnikowa. Istotą tej metody jest przeliczenie ilości produkcji niezakończonej na produkcję
umownie zakończoną przy zastosowaniu odpowiednich współczynników przeliczeniowych. W charakterze współczynników mogą
występować:
" stopień zaawansowania produkcji, ustalany jako stosunek czasu danego stadium (od początku procesu do danej fazy
włącznie) do całkowitego czasu trwania procesu wytwórczego,
" narastanie kosztów jako stosunek kosztów danego stadium do kosztów całego procesu produkcyjnego.
Pierwszy z wymienionych współczynników mo\
e mieć zastosowanie, wówczas gdy przyrost kosztów jest porównywalny z czasem
trwania procesu. Z reguły współczynnik ten ustalany jest przez zespół inwentaryzacyjny albo wyznaczone osoby lub grupy osób (np.
projektanci, główny technolog, kierownik produkcji). Drugi rodzaj współczynników jest stosowany wtedy, gdy koszty nie są
ponoszone równomiernie w czasie trwania procesów wytwórczych (np. w budownictwie).
Przyjęte współczynniki słu\
ą do przeliczania produkcji w toku na jednostki umownie zakończone na podstawie następującego wzoru:
Quz = Qrk x w
gdzie:
Quz - wielkość produkcji niezakończonej przeliczona na wyroby umownie zakończone,
Qrk - wielkość produkcji niezakończonej w remanencie końcowym,
w - współczynnik przeliczeniowy.
Zatem produkcja całkowita mo\
e być przedstawiona w postaci następującego równania:
Q = Qwg x Quz
gdzie:
Q - wielkość produkcji całkowitej,
Qwg - wielkość produkcji gotowej (rzeczywiście zakończonej).
Nale\
y dodać, i\
ilościowy stan produkcji niezakończonej mo\
na ustalać na podstawie spisu z natury albo na podstawie ewidencji
ilościowej tej produkcji w okresach międzyinwentaryzacyjnych, czyli w miesiącach, na koniec których nie ma obowiązku
przeprowadzania inwentaryzacji produkcji niezakończonej.
Na podstawie informacji o kosztach wytworzenia poniesionych w okresie sprawozdawczym oraz informacji o wielkości produkcji
gotowej i niezakończonej, ustala się koszt jednostki produkcji umownie zakończonej, który jest jednocześnie kosztem jednostkowym
produktu gotowego. Mno\
ąc ten koszt przez ilość produkcji gotowej otrzymuje się wartość produkcji gotowej. Odejmując tę wartość
od całkowitych kosztów wytworzenia poniesionych w okresie otrzymuje się wartość produkcji niezakończonej.
Zastosowanie metody współczynnikowej w procedurze przedmiotowego rozliczania kosztów przedstawia poni\
szy przykład.
Przykład
1. Jednostka gospodarcza prowadząca działalność wytwórczą poniosła w bie\
ącym miesiącu następujące koszty, zaewidencjonowane
na odpowiednich kontach "Produkcja podstawowa", "Koszty wydziałowe":
a) materiały bezpośrednie: 5.000 zł,
b) płace bezpośrednie: 2.000 zł,
c) koszty wydziałowe: 3.000 zł.
2. Dane ilościowe o produkcji wykonanej w bie\
ącym miesiącu:
a) przekazano do magazynu 900 szt. wyrobów gotowych,
b) stan końcowy produkcji niezakończonej stanowiło 200 szt. produktów zaawansowanych
z punktu widzenia poniesionych kosztów w 50%.
Wycena produkcji gotowej i produkcji w toku
Tabela 7
Wielkość
Koszt
produkcji
jednostki
w toku
Wielkość Całkowita produkcji
Koszty przeliczona Wartość Wartość
Pozycja produkcji wielkość gotowej
bie\
ącego na produkcji produkcji
kalkulacyjna gotowej produkcji i produkcji
okresu umowne gotowej w toku
(szt.) (szt.) umownie
wyroby
zakończonej
gotowe
(zł/szt.)
(szt.)
1 2 3 4 5 6 (2 : 5) 7 (3 x 6) 8 (2 - 7)
Materiały 5.000 5,00 900 x 500
bezpośrednie 5,00 =
4.500
Płace 2.000 2,00 900 x 200
200 x 50%
900 1.000
bezpośrednie 2,00 =
= 100
1.800
Koszty 3.000 3,00 900 x 300
wydziałowe 3,00 =
2.700
Razem 10.000 10,00 9.000 1.000
koszty
Ogólną prawidłowością wynikającą z regulacji ustawowych jest, aby wyroby gotowe i produkcję niezakończoną wyceniać na
poziomie rzeczywistego kosztu wytworzenia, uwzględniając naczelną zasadę ostro\
nej wyceny, która uzasadnia odnoszenie w cię\
ar
sprzedanej produkcji gotowej mo\
liwie du\
ej części:
" strat na brakach,
" nadmiernego zu\
ycia materiałów,
" kosztów dodatkowych spowodowanych naprawą braków,
" stosowanie do wyceny kosztów planowanych, normatywnych itp., nie wy\
szych jednak od rzeczywistych.
Uproszczenia w zakresie wyceny produkcji gotowej i niezakończonej
Ustawa o rachunkowości dopuszcza pewne uproszczenia w zakresie wyceny produkcji gotowej i niezakończonej. Zatem je\
eli:
" koszty bezpośrednie stanowią znaczny procent w kosztach wytworzenia, wówczas produkcja niezakończona mo\
e być
wyceniana w wysokości kosztów bezpośrednich. Przy tym rozwiązaniu koszty wydziałowe są w całości odnoszone na
wyroby gotowe,
" koszty zu\
ycia materiałów bezpośrednich łącznie ze zu\
yciem półfabrykatów przekraczają 50% sumy kosztu wytworzenia,
wówczas produkcję niezakończoną mo\
na wyceniać w wysokości wyłącznie kosztów zu\
ycia materiałów bezpośrednich,
" występują nieznaczne rozmiary produkcji niezakończonej lub występuje krótki cykl produkcyjny, wówczas mo\
na zaniechać
wyceny produkcji niezakończonej.
Powy\
sze zasady nie mają zastosowania w przypadku produkcji o przewidywanym czasie realizacji dłu\
szym ni\
3 miesiące,
przeznaczonej do sprzeda\
y lub na rzecz środków trwałych w budowie.
Niekiedy zdarza się, \
e w wyniku zastosowania przedstawionych zasad przedmiotowego rozliczania kosztów, przyjęty do wyceny
produktów gotowych koszt wytworzenia przewy\
sza ich cenę sprzeda\
y netto. W tej sytuacji produkty te powinny być wykazywane
w bilansie według cen sprzeda\
y netto. Powstałe ró\
nice pomiędzy ustalonym kosztem wytworzenia a cenami sprzeda\
y netto odnosi
się na koszt sprzedanych produktów.
3. Wycena braków
Istotną częścią przedmiotowego rozliczania kosztów jest tak\
e wycena braków. Braki (produkcyjne) mogą być ujawniane przez
kontrolę jakości na poszczególnych etapach procesu produkcyjnego. Zatem brakami mogą być wyroby gotowe, półfabrykaty oraz
pewne elementy traktowane jako produkcja w toku.
Dla dokonania właściwej wyceny braków i ich ujęcia w ewidencji wa\
ne jest rozró\
nienie rodzaju braków. Braki mogą być
klasyfikowane przy uwzględnieniu następujących kryteriów:
" mo\
liwości dokonania naprawy,
" miejsca ujawnienia.
Biorąc pod uwagę kryterium mo\
liwości naprawy, braki dzielą się na:
" braki naprawialne, które mogą odzyskać pełną wartość u\
ytkową w drodze naprawy,
" braki nienaprawialne, nazywane tak\
e brakami ostatecznymi, którym nie mo\
e być przywrócona pełna wartość u\
ytkowa
w drodze naprawy.
Je\
eli za kryterium klasyfikacji braków przyjmiemy miejsce ich ujawnienia, to wyró\
nia się:
" braki wewnętrzne, stwierdzone przez kontrolę techniczną w toku produkcji lub po jej zakończeniu,
" braki zewnętrzne, ujawnione w drodze do odbiorcy lub u samego odbiorcy.
Powstawanie braków zwiększa koszty wytworzenia poszczególnych produktów. Braki nienaprawialne zmniejszają ilość produktów,
przez którą powinny być dzielone koszty, a więc zwiększa się koszt jednostkowy wyrobów dobrych. Natomiast w przypadku braków
naprawialnych trzeba ponieść dodatkowe koszty związane z naprawą wadliwych wyrobów, przy niezmienionych rozmiarach
produkcji.
Braków naprawialnych nie wycenia się, lecz kalkuluje się koszty związane z ich naprawą. Zatem w odniesieniu do braków
naprawialnych podstawowym problemem jest ustalenie kosztów poniesionych na ich naprawę. y
ródłem informacji o tych kosztach są
dokumenty z
ródłowe, w których rejestrowane jest zu\
ycie czynników produkcji. Koszty naprawy braków są gromadzone w przekroju
nośników kosztów, których braki dotyczą. Najwa\
niejszymi pozycjami kosztów naprawy braków są:
" koszty materiałów bezpośrednich zu\
ytych przy naprawie braków (specjalnie oznaczone dokumenty Rw),
" koszty zakupu materiałów i odchylenia od cen ewidencyjnych, obcią\
ające materiały zu\
yte do naprawy braków,
" płace bezpośrednie dotyczące naprawy braków (specjalnie oznaczone karty pracy),
" narzuty na płace, dotyczące naprawy braków,
" narzut kosztów wydziałowych na naprawę braków.
Braki nienaprawialne podlegają wycenie. Z reguły wycena dokonywana jest na poziomie rzeczywistego kosztu wytworzenia braków
lub tylko kosztów bezpośrednich. Sposób wyceny braków nienaprawialnych zale\
y od miejsca ich ujawnienia. I tak:
" braki ujawnione w trakcie procesu produkcyjnego wyceniane są na poziomie kosztów wytworzenia do fazy procesu
(włącznie), w której zostały zidentyfikowane,
" braki ujawnione po zakończeniu procesu produkcyjnego wycenia się w wysokości pełnego rzeczywistego kosztu ich
wytworzenia, który jest ustalany w ramach kalkulacji,
" braki ujawnione poza przedsiębiorstwem (reklamowane przez nabywcę) wycenia się na poziomie kosztu wytworzenia
produktów uznanych za braki nienaprawialne, powiększonego o koszty sprzeda\
y, transportu zwrotnego itp.
Jeśli wykrycie braków nastąpiło na wydziałach produkcyjnych przed zakończeniem całego procesu produkcyjnego, wówczas przy
wycenie braków nienaprawialnych mo\
na wykorzystać kategorię umownego kosztu wytworzenia. Kosztem umownym mo\
e być na
przykład koszt planowany, normatywny lub koszt rzeczywisty z poprzednich okresów. Przy czym wycena braków nienaprawialnych
ujawnionych w trakcie procesu produkcyjnego jest dokonywana na poziomie kosztów wytworzenia poniesionych do momentu
zidentyfikowania tych braków.
Powstawanie braków oznacza dla przedsiębiorstwa poniesienie określonych strat, nazywanych stratami na brakach. Stratę na brakach
ustala się w wysokości rzeczywistego kosztu wytworzenia zdyskwalifikowanego produktu, pomniejszonego o wartość odpadków
i odszkodowań. Strata na brakach jest więc ró\
nicą między kosztami braków a wartością odzysków z braków.
Do kosztów braków zalicza się:
" koszty wytworzenia produktów uznanych jako braki nienaprawialne,
" koszty naprawy braków.
Z kolei na wartość odzysków z braków składają się:
" wartość sprzedanych braków oraz odzysku materiałów i odpadów u\
ytkowych,
" ewentualne odszkodowania otrzymane od osób odpowiedzialnych za powstanie braków.
Strata na brakach powinna być rozliczona poprzez obcią\
enie kosztów działalności, przy czym sposób jej rozliczenia zale\
y od
momentu ujawnienia braków. Strata na brakach powstała w trakcie procesu produkcyjnego jest zaliczana do kosztów produkcji
podstawowej. Z kolei strata dotycząca braków ujawnionych po zakończeniu procesu produkcyjnego obcią\
a koszty wydziałowe.
Do księgowej ewidencji kosztów związanych z powstawaniem i naprawą braków słu\
y konto 50-7 "Koszty braków".
Po stronie Wn konta 50-7 ujmuje się:
" rzeczywisty koszt wytworzenia braków nienaprawialnych ujawnionych w procesie produkcyjnym,
" rzeczywisty koszt wytworzenia braków nienaprawialnych ujawnionych u odbiorcy,
" pełne koszty naprawy braków (zarówno u producenta, odbiorcy jak i u\
ytkownika),
" zu\
ycie półfabrykatów do naprawy braków bądz
wykonania wyrobów zastępczych,
" narzut kosztów wydziałowych dotyczących naprawy braków.
Po stronie Ma konto 50-7 ujmuje się:
" półfabrykaty, materiały i odpadki uzyskane z braków,
" odszkodowania i roszczenia za spowodowanie braków, w wysokości nie wy\
szej od rzeczywistego kosztu wytworzenia
braków,
" koszty braków pokryte z ryczałtów otrzymywanych od dostawców materiałów, półfabrykatów,
" ostateczne straty na brakach nienaprawialnych oraz poniesione koszty naprawy braków naprawialnych.
Konto 50-7 "Koszty braków" nie powinno wykazywać salda na koniec okresu sprawozdawczego. W analityce do tego konta powinny
być wyodrębnione koszty braków obcią\
ające koszty produkcji (braki produkcyjne oraz braki zewnętrzne wyrobów nieobjęte
systemem gwarancyjnym) oraz koszty braków obcią\
ające rezerwę na naprawy gwarancyjne.
Sposób rozliczania i ewidencji kosztów z tytułu braków przedstawia poni\
szy przykład.
Przykład 1
I. Zało\
enia:
1. Przedsiębiorstwo "X" poniosło w okresie sprawozdawczym koszty, które zaewidencjonowano na następujących kontach:
a) produkcja podstawowa (konto 50): 65.000 zł,
w tym:
- materiały bezpośrednie: 55.000 zł,
- płace bezpośrednie: 10.000 zł,
b) koszty naprawy braków (konto 50-7): 500 zł,
w tym:
- materiały bezpośrednie: 200 zł,
- płace bezpośrednie: 300 zł,
c) koszty wydziałowe (konto 52-1): 7.210 zł.
2. W okresie wytworzono:
a) 450 szt. wyrobów gotowych, z czego:
- 440 szt. przyjęto przez wydziałową kontrolę jakości,
- 10 szt. uznano za braki nienaprawialne,
b) 100 szt. półfabrykatów zaawansowanych z punktu widzenia
kosztów przerobu w 50%.
3. W trakcie przyjmowania 440 szt. wyrobów gotowych do magazynu stwierdzono, \
e 10 szt. wyrobów wymaga naprawy. Naprawa
została przeprowadzona w wydziale produkcji podstawowej, a naprawione wyroby przyjęto do magazynu. Koszty bezpośrednie
związane z naprawą braków (zaewidencjonowane na koncie 50-7 "Koszty braków") wyniosły: 500 zł.
4. Z braków, które uznano za nienaprawialne uzyskano odpady o wartości: 70 zł, które przyjęto do magazynu na podstawie dowodu
Zw.
5. Koszty wydziałowe są rozliczane na produkcję podstawową oraz naprawę braków proporcjonalnie do kosztów robocizny
bezpośredniej. Materiały wydawane są w całości z chwilą rozpoczęcia produkcji wyrobów.
II. Obliczenia:
1. Ustalenie kosztu produkcji podstawowej i naprawy braków
W pierwszej kolejności ustalimy koszty produkcji podstawowej i naprawy braków. W tym celu nale\
y rozliczyć koszty wydziałowe
(proporcjonalnie do kosztów robocizny bezpośredniej). Aby to uczynić, nale\
y wyliczyć wskaz
nik narzutu kosztów wydziałowych, za
pomocą znanego ju\
wzoru:
KW 7.210 zł
WNkw = = = 0,7
RB 10.300 zł
gdzie:
WNkw - wskaz
nik narzutu kosztów wydziałowych,
KW - koszty wydziałowe,
RB - robocizna bezpośrednia (stanowiąca w przykładzie klucz rozliczeniowy).
Narzuty kosztów wydziałowych wyniosą zatem:
NKPPP = KPP x WNkw = 10.000 zł x 0,7 = 7.000 zł
NKPNB = KNB x WNkw = 300 zł x 0,7 = 210 zł
gdzie:
NKPPP - narzut kosztów wydziałowych na produkcję podstawową,
NKPNB - narzut kosztów wydziałowych na naprawę braków,
KPP - koszty produkcji podstawowej,
KNB - koszty naprawy braków.
Rozliczenie kosztów wydziałowych
Tabela 8
Pozycja kalkulacyjna Koszty produkcji podstawowej Koszty naprawy braków
Materiały bezpośrednie 55.000 200
Płace bezpośrednie 10.000 300
Koszty wydziałowe 7.000 210
Razem koszty 72.000 710
2. Ustalenie wielkości produkcji bie\
ącego miesiąca wyra\
onej w jednostkach naturalnych i umownych
Wielkość produkcji w jednostkach naturalnych i umownych
Tabela 9
Treść Jednostki naturalne Stopień zaawansowania Jednostki umowne
1 2 3 4 (2 x 3)
Wyroby gotowe 440 100% 440
Braki nienaprawialne 10 100% 10
Produkcja w toku 100 50% 50
Razem 550 - 500
3. Ustalenie kosztu wytworzenia jednostki produkcji gotowej, wartości produkcji gotowej przekazanej do magazynu oraz produkcji
w toku
Koszt jednostkowy oraz wycena produkcji gotowej i produkcji w toku
Tabela 10
Wielkość Koszt jednostki produkcji
Koszty Wartość
produkcji gotowej i produkcji umownie Wartość produkcji
Pozycja kalkulacyjna bie\
ącego produkcji
gotowej zakończonej gotowej (w tym braków)
okresu w toku
(szt.) (zł/szt.)
1 2 3 4 5 6
Materiały bezpośrednie 55.000 550 100,00 450 x 100,00 = 45.000 10.000
Płace bezpośrednie 10.000 500 20,00 450 x 20,00 = 9.000 1.000
Koszty wydziałowe 7.000 500 14,00 450 x 14,00 = 6.300 700
Razem koszty 72.000 134,00 60.300 11.700
4. Wycena braków nienaprawialnych oraz ustalenie ostatecznej straty na brakach
Powy\
sze obliczenia pozwalają na wycenę braków nienaprawialnych oraz ustalenie ostatecznej straty na brakach.
Braki nienaprawialne: 10 szt. x 134,00 = 1.340 zł.
Strata na brakach:
a) koszty naprawy braków: 710 zł (+),
b) koszty wytworzenia braków nienaprawialnych: 1.340 zł (+),
c) odzyski z zabrakowanych wyrobów (odpadki): 70 zł (-),
co daje ostateczną stratę na brakach w wysokości: 1.980 zł.
5. Kalkulacja kosztów wytworzenia wyrobów gotowych
W dalszej kolejności skalkulujemy koszty wytworzenia wyrobów gotowych z uwzględnieniem ostatecznej straty na brakach.
Tabela 11
Wielkość Koszt jednostki produkcji
Koszty Wartość
Pozycja produkcji gotowej i produkcji
bie\
ącego produkcji
kalkulacyjna gotowej umownie zakończonej
okresu gotowej
(szt.) (zł/szt.)
1 2 3 4 5
Materiały 55.000 550 100,00 440 x 100,00
bezpośrednie = 44.000
Płace 10.000 500 20,00 440 x 20,00 =
bezpośrednie 8.800
Koszty 7.000 500 14,00 440 x 14,00 =
wydziałowe 6.160
Strata na 1.980 440 4,50 440 x 4,50 =
brakach 1.980
Razem koszty 73.980 138,50 60.940
III. Dekretacja:
1. Rozliczenie kosztów wydziałowych:
a) produkcja podstawowa: 7.000 zł
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej",
b) koszty braków: 210 zł
- Wn konto 50-7 "Koszty braków",
c) wartość ogółem: 7.210 zł
- Ma konto 52-1 "Koszty wydziałowe".
2. Koszty braków nienaprawialnych: 1.340 zł
- Wn konto 50-7 "Koszty braków",
- Ma konto 50 "Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej".
3. Przyjęcie materiałów - odzysków z braków nienaprawialnych: 70 zł
- Wn konto 31 "Materiały",
- Ma konto 50-7 "Koszty braków".
4. Przeniesienie ostatecznej straty na brakach: 1.980 zł
- Wn konto 50 "Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej",
- Ma konto 50-7 "Koszty braków".
5. Przyjęcie wyrobów gotowych do magazynu: 60.940 zł
- Wn konto 60 "Produkty gotowe i półprodukty",
- Ma konto 50 "Koszty działalności podstawowej - produkcyjnej".
IV. Księgowania:
Współczesne przedsiębiorstwa oferują klientom produkty zaawansowane technologicznie, wykonane z nowoczesnych materiałów,
nierzadko zaopatrzone w urządzenia elektroniczne (czytniki, czujniki, mikroprocesory itp.). Wobec powy\
szego klienci oczekują
gwarancji, w ramach której producenci zobowiązują się do usuwania uszkodzeń wynikłych w toku normalnego u\
ytkowania
wyrobów w określonym terminie i na swój koszt.
Poziom kosztów ponoszonych w związku z realizacją napraw w okresie gwarancyjnym zale\
y głównie od okresu, w którym
gwarancja obowiązuje, zło\
oności produktów oraz jakości produktów.
Je\
eli wyroby nie są skomplikowane, a okres gwarancji jest krótki, wówczas koszty napraw gwarancyjnych stanowią z reguły
niewielki odsetek kosztu własnego. W przypadku wystąpienia usterek w wyrobach objętych gwarancją przedsiębiorstwo musi ponieść
koszty związane z ich usunięciem. Naprawy zniekształcają zatem poziom kosztów, zwłaszcza wtedy gdy produkty nie są ju\

wytwarzane.
Koszty napraw gwarancyjnych traktuje się jako koszty braków, je\
eli koszty te są stosunkowo niewielkie, zaś okres gwarancji krótki
(nieprzekraczający 12 miesięcy). Natomiast w przedsiębiorstwach, w których koszty napraw gwarancyjnych mają znaczny udział
w koszcie własnym, a okres gwarancji jest długi (ponad 12 miesięcy), wówczas nale\
y tworzyć rezerwę na naprawy gwarancyjne.
Rezerwy na naprawy gwarancyjne tworzy się w postaci comiesięcznych odpisów w koszty produkcji podstawowej. Z kolei
wykorzystanie rezerwy następuje w wysokości rzeczywiście poniesionych kosztów naprawy braków.