15971

także w opozycji do narcyzmu, który przejawia się zainteresowaniem tylko własnymi sprawami. W personalizmie powinnością człowieka jest działanie, i choć jesteśmy w mniejszym lub większym stopniu zdolni opanować nasze otoczenie, człowieka współczesnego często przerastają jego własne dzieła. Jego pojęcia, władze i uczucia są, zdaniem Mouniera, zupełnie niedostosowane do świata, w którym żyje. Człowiek jest więc istotą podwójnie uwarunkowaną; z jednej strony radość istnienia, z przeciwnej tragiczne napięcie. Ale to powinno czynić z nas istoty udzielające odpowiedzi, czyli odpowiedzialne. Polegać to ma na oddawaniu światu swojego jedynego i niepowtarzalnego rodzaju egzystencji. To zaangażowanie powinno wyrażać się także poprzez wychowanie, w którym bardzo ważnym aspektem jest powołanie w człowieku krytycznego myślenia. "Wychowanie musi zrywać z elitą, by wypracować nowy typ kształtowania nowego człowieka, otwarty dla każdego, pozostawiający każdemu wolność w wyborze swego nastawienia, ale przygotowujący do życia zbiorowego ludzi harmonijnych (...)"*.

Zadaniem personalisty jest zaangażowanie myślą i działaniem, ale musi być ono wystrzegające się utopii i konformizmu. Człowiek jest człowiekiem dzięki zaangażowaniu. Gdyby nie było w człowieku nic prócz zaangażowania, stałby się on niewolnikiem. Ta filozofia zaangażowania związana jest z pojęciami absolutu i transcendencji człowieka. Bez odniesienia bowiem do absolutu zaangażowanie jest tylko okaleczeniem, organizacją rozpaczy i starzenia się. Człowiek jest też istotą transcendentną, czyli stworzony jest, aby przekraczać siebie. Może wyjść poza adaptację i to, co już zdobył, i co jest przeszłością. "Postulat przekraczania siebie jest dla życia osobowego tym, czym szybkość dla roweru czy samolotu . podstawą stabilności w ruchu"*

Kryzys człowieka według Mouniera polega na jego alienacji. Trzeba zatem przywrócić go samemu sobie i jego losowi. Ma to polegać na rozwoju życia osobowego, i to nie jako izolowanego "ja", ale jako komunikowanie się świadomości. Ta filozofia osoby nie skłania człowieka do izolacji i ucieczki od świata, a przeciwnie, skłaniać ma do aktywnej służby i działania.

Terminologia \Vspólt/esnv personalizm

W myśl "Słownika filozoficznego"* personalizm to "dowolny z szerokiej gamy poglądów podkreślających prymat osób (w znaczeniu nietechnicznym) . ludzkich czy boskich . we wszechświecie"⁵. Centralnym pojęciem personalizmu jest osoba (łac. persona, gr.⁶ prosopon i persona), której pierwszą definicję sformułował rzymski filozof Anicius Manlius Boethius (480.524): "osoba jest indywidualną substancją natury rozumnej"^z. Zdaniem Bartnika : "w aspekcie synchronicznym (...) osoba to indywidualna subsystencja cielesno - duchowa, uwewnętrzniająca się w swą jaźń i zarazem transcendująca siebie, aby się spełnić w innych osobach i bytach. Mówiąc bardziej analitycznie, jest to substancja przedmiotowo - podmiotowa, somatyczno - duchowa, immanerrtno -transcendentna, indywidualno - społeczna (...) rozwijająca się (...) w głąb, wzwyż i w nieskończoność”³. Bartnik wielokrotnie podkreśla różnice między indywidualizmem a personalizmem . chociaż osoba jest substancją "osobną" w sensie metafizycznym, jest jednocześnie ze swej natury społeczna.

Gogacz ¹³ wskazuje przy tym na dwie metody opisu osoby ludzkiej: sposób platoński,