405

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

Uczeń Antystenesa, Diogenes, mówi też o całkowitym wyzwoleniu się od przyjemności, a więc - od pożądania. To pierwszy punkt w którym Antystenes posuwa się dalej niż Sokrates, który uważał przyjemność za neutralną moralnie i zależną od sposobu jej używania.

Antystenes uważał, że przyjemność jest sama w sobie zła, gdyż czyni człowieka niewolnikiem, uzależnia go od przedmiotu, z którego pochodzi. Antystenes potępia więc przyjemność z innych racji, niż czyni to Platon. Potępienie platońskie wynika z dualizmu metafizycznego i orfickiej koncepcji ciała, potępienie antystenejskie, materialistyczne - z uznania wartości całkowitej wolności.

Antystenes mówił o życiu w dostaiku, że należy go życzyć jedynie dzieciom wrogów. Nie mają też znaczenia honor, dobra opinia i sława - same w sobie także stanowią wartości raczej negatywne. Sformułował wręcz teorię, że .brak czci i sławy jest dobrem". Uznawał, że celem ostatecznym jest też brak złudzeń (alyphia).

Taka postawa musiała nieuchronnie prowadzić do zerwania z prawem państwowym i, co więcej, zreligią wyznania państwowego (głosił, że Bóg jest z natury jeden i że nie można Go do niczego przyrównać). Nie wahał się też wypowiadać przeciwko życiu po śmierci.

Etyka Antystenesa zakładała ustawiczny trud i wysiłek ze strony człowieka: trud w zwalczaniu przyjemności i podniet trud rezygnowania z bogactw, dobrej opinii, trud przeciwstawiania się nomos (prawu państwowemu). To właśnie trud [ponoś) został uznany przez Antystenesa za dobro. Dlatego swoją szkolę poświęcił Antystenes Heraklesowi.

Termin .cynik' wywodzi się od słowa .pies" i ma prawdopodobnie podwójną genezę. Diogenes z Synopy nazwał siebie po prostu .Diogenesem Psem". Właśnie Diogenes wprowadził do cynizmu Antystenesa skrajne konsekwencje: negację społeczeństwa i jego struktur (choć duch ten obecny jest i u Antystenesa). Ważne jest na pól barbarzyńskie pochodzenie, którym Antystenes się przechwalał, wywracając do góry nogami typowo attycki sposób myślenia. Znamienny jest też cel filozofii cynickiej - Sokrates chciał swoimi naukami wzmocnić polis, oczyścić jego życie, pobudzić życie obywatelskie - Antystenes dążył do czegoś przeciwnego.

Wreszcie: Sokrates zwracał się tylko do elity ateńskiej, Antystenes kierował swoje orędzie do .nikczemnych", w czym nieco przypominał praktyki chrześcijańskie.