104825

zajmowanie pozycji społecznych i różnorodnych korzyści z nimi związanych, w perspektywie środowiskowych uwarunkowań, związanych z socjalizacją pierwotną i wtórną równość szans dotyczy potrzeby rozwoju świadomości własnych uzdolnień czy kiystalizacji zamiłowań i wydaje się być niezwykle trudna do realizacji. Prawdziwa równość szans oznaczałaby brak jakichkolwiek przeszkód ze strony struktur społecznych, gospodarki czy obowiązującego prawa w dostępie do wypróbowywania przez jednostkę różnych ścieżek życiowych. Wtedy bowiem kryteria selekcji musiałyby mieć tylko indywidualny wymiar.

Równość sytuacji czy też pozycji to najbardziej skomplikowana a w systemach wartości różnych społeczeństw najbardziej dyskusyjna forma równości. Pozycja, sytuacja czy uczestnictwo dotyczą przecież praktycznie wszystkich dziedzin życia społecznego; warwlków pracy, bytu, kultury , sprawowania władzy. Hierarchizacja życia społecznego jest zaś jego określoną i trwałą formą, ponadto równość sytuacji przeczyłaby zasadzie równych możliwości, która zgodnie z normalnym rozkładem uzdolnień nie oznacza jednakowej perspektywy dla wszystkich. Stąd też można spotkać takie definicje /min. Z. Moreckiej/, w których za równość uznaje się taki stan nierówności społecznych, które są społecznie akceptowane, obiektywnie uzasadnione /np. wkładem pracy, talentu itp./ i niezbyt rażące.

W każdym systemie społecznym istnieją dwojakiego typu nierówności społeczne:

-    uniwersalne, wynikające z natury życia w zbiorowości, - swoiste, będące produktem określonego systemu społecznego.

Zarówno uniwersalne jak i swoiste układy owych nierówności społecznych rozpatrywać można w dwóch odmiennych aspektach:

-    dystiybucyjnym /podziału/, jako nierówność rozkładu dóbr przypisywanych poszczególnym pozycjom oraz nierówność dostępu do tych pozycji oraz, - relacyjnym, jako asymetryczność podstawowych relacji określających strukturę społeczną oraz nierówne możliwości przekształcania tych różnych relacji, w które uwikłane są poszczególne jednostki.

Układy nierówności społecznych są więc skutkiem działania takich czynników je generujących jak: forma własności środków produkcji, system sprawowania władzy , stopień skomplikowania społecznego podziału pracy, poziom nabytej wiedzy i kwalifikacji itp.

Nierówność społeczną, niezależnie od jej charakteru rozpatiywać możemy w trzech podstawowych perspektywach:

-    W perspektywie jednostkowej, gdzie przedmiotem analiz jest nierówność atrybutów i cech przypisanych i osiągniętych, położenia społecznego jednostki w relacji do innych jednostek, grup społecznych czy też szerszego kontaktu społecznego; interesuje nas wtedy miejsce jednostki w układzie nierówności.

W perspektywie grupowej gdzie przedmiotem analiz jest porównywanie pozycji określonych grup społecznych - klas, warstw, kategorii społeczno - zawodowych z pozycją innych grup społecznych oraz poszukiwanie przyczyn występujących między nimi nierówności, w gruncie rzeczy jest to badanie struktury społecznej w perspektywie normatywnej, związanej z oceną tej struktury w kategoriach sprawiedliwości społecznej.

-    w perspektywie systemowej, dość rzadko stosowanej, w której badacza interesują nierówności mające systemowe uwarunkowania i odnoszą się do dużych odłamów społeczeństwa.

Przyznać jednak trzeba, iż socjologiczne analizy procesów ruchliwości społecznej są jednym z najlepszych sprawdzianów tego, czy występuje i w jakim stopniu, w danym społeczeństwie choćby równość szans, umożliwiająca jednostkom i grupom awans wewnątrzpokoleniowy i międzypokoleniowy)., a więc zajmowanie takich pozycji społecznych, na jakie pozwalają im własne talenty i praca, a nie zewnętrzne uwarimkowania społeczne.