ANTROPOLOGIA WYKŁAD 1, TYPY SPOŁECZNOŚCI LUDZKICH
Wyróżniamy 3 typy społeczności ludzkich:
zbieracko - łowieckie
rolnicze
przemysłowe (industrialne)
O przynależności do danej grupy decyduje sposób zdobywania pożywienia i typ gospodarki.
SPOŁECZNOŚCI ZBIERACKO - ŁOWIECKIE
Społeczności gospodarczo prymitywne, opierają się na zawłaszczaniu tego, co daje natura, zbierają owoce, grzyby, jagody. Dawniej wszyscy byli zbieraczami, łowcami, albo rybakami. Niektóre z tych społeczności nie potrafiły nawet produkować ognia, gdy były badane w XIX wieku (dlatego wykształciły rożne metody przechowywania ognia).
Na Wyspach Andamańskich (na Morzu Andamańskim, Oceanie Indyjski, pomiędzy Indiami, a zach - pn Tajlandią), na początku XX wieku, Radcliff - Brown prowadził badania terenowe. Wtedy były tylko w bardzo małym stopniu dotknięte kulturą zachodu. Powstała książka wydana w roku 1922 w Nowym Jorku.
W tym samym roku ukazała się również książka Malinowskiego „Argonauci Zachodniego Pacyfiku”. I właśnie rok 1922 uznaje się za początek funkcjonalizmu w antropologii.
1914 - 1916 Malinowski prowadzi badania na Wyspach Trobrianda, powstaje 7 monografii, dotyczących mieszkańców tych wysp. Trobriandczycy są jednak dużo bardziej rozwinięci niż tubylcy Radcliffa - Browna, produkują jam, hodują świnie, są rybakami, no
i przecież mają kula.
Rybacy nie są przykładem typowych społeczności zbieracko - łowieckich, dlatego, że prowadzą osiadły tryb życia. A łowcy, to społeczności koczownicze, lub chociaż półkoczownicze.
Horda pierwotna - najbardziej prymitywna organizacja społeczna, cechująca społeczności zbieracko - łowieckie. Jest grupa zazwyczaj około 100 ludzi, niewielka. Radcliff- Brown opisuje hordy pierwotne. Są to grupy społeczne samowystarczalne, np. wioski, same tkają, robią narzędzia, łowią ryby. Wiele takich miejsc jest na Birmie. Zazwyczaj w skład wchodzi 7, 8, 9, 10 rodzin. Małżeństwa monogamiczne. Grupa taka zajmuje obszar 150 km kwadratowych. Pół - koczownicza.
Podobny sposób życia do hordy pierwotnej prowadzą niektóre gatunki ssaków. Np. na danym obszarze może żyć określona liczba tygrysów, jak będzie więcej, to wyginą. Innych zwierząt też musi być ustalona liczba, by została zachowana równowaga. Gdy hordy pierwotne za bardzo się rozrosną, to słabsi wyginą, bo na danym obszarze wystarczy pożywienia tylko dla pewnej liczby ludzi. Dlatego na obszarach, gdzie bytują społeczności zbieracko - łowieckie gęstość zaludnienia jest niska.
(Treści akapitu poniżej nie jestem pewna, bowiem moje notatki były dosyć chaotyczne...: 10 tysięcy lat temu pojawiają się pierwsze społeczności (?), ludzi było wtedy jedynie 5 mln (?), tak mało dlatego, że przetrwanie hordy pierwotnej zależało od warunków przyrodniczych. Gdy nadchodziła długa susza - ginęły całe wioski.).
Hordy pierwotne występują też u Eskimosów (Eskimosi zwani są: „Ci, którzy jedzą tylko mięso”). Inne przykłady: Aborygeni (nie są w stanie funkcjonować w społeczeństwie australijskim), Buszmeni z Pustyni Kalahari czy Pigmeje z Konga.
SPOŁECZNOŚCI ROLNICZE
9 tysięcy lat temu miała miejsce rewolucja rolnicza (neolityczna). Pierwsze społeczności rolnicze zamieszkiwały tereny „żyznego półksiężyca” lub „Międzyrzecza”, pomiędzy Tygrysem i Eufratem. Tam właśnie narodziła się najstarsza cywilizacja świata i to dzięki naturze. Obszar ten jest niesłychanie żyzny, bujna roślinność i doszło do krzyżówki (czy raczej mutacji), w wyniku której powstała pszenica - pierwsze zboże, można było robić mąkę. Było to 8, 9 tys. lat p.n.e.. Lud zbieracki orientuje się, że pszenicę można jeść i zaczyna naśladować przyrodę - sieją ziarno. Pojawia się rolnictwo. Od tego momentu następują szybkie przemiany społeczne - wyłania się cywilizacja. (Początek rolnictwa to obszar pd Iraku).
Dawniej człowiek w całości zależny był od środowiska naturalnego. Teraz te relacje ulegają zmianie. Człowiek zaczyna ujarzmiać naturę, produkuje więcej wyżywienia niż jest mu to potrzebne. Konsekwencje:
Rolnicy mogą już prowadzić wyłącznie osiadły tryb życia. Koniec z koczownictwem.
Wyżywienia jest pod dostatkiem.
Ogromny wzrost ludności, bo zanikają bariery, które liczebność danej społeczności utrzymywały na danym poziomie ( teraz pożywienia wystarczy dla każdego, słabsi nie zginą).
W związku z tym następuje przeludnienie, zaczynają się migracje, ludzie przenoszący się w inne tereny, rozprzestrzeniają tym samym rolnictwo (a także swoją kulturę)
Ludy rolnicze tworzą nowe typy organizacji - miasta. (Datuje się powstanie Jerycha na 6000 p.n.e. ).
Jakim cudem może się wyżywić całe miasto? Trzeba na to spojrzeć od drugiej strony. Miasto powstaje dopiero wtedy, gdy rolnictwo stoi na zaawansowanym poziomie, dopiero wtedy możliwa jest koncentracja ludności. W miastach rozwija się podział pracy: już nie tylko podział na kobiety i mężczyzn, młodszych i starszych. Jako pierwsze wyłaniają się grupy rzemieślników i te, zajmujące się rzemiosłem wojennym (z czasem tą branżę obejmie arystokracja i kapłani - oni też administracja).
Od każdego dorosłego mężczyzny oczekuję się, aby był wojownikiem, i walczył w obronie swojej społeczności. Wtedy właśnie wyłaniają się wojownicy zawodowi.
Cechy miasta:
tendencja do ekspansji
podział pracy
stratyfikacja społeczna
Z miast wyłaniają się pierwsze państwa. Istnieją dwa sposoby:
federacje (miasta łączą się ze sobą, np. miasta - państwa Sumeru)
podbój
Egipt: tu kilkadziesiąt miast, ważniejsze rządzą mniej ważnymi, istnieją dwa państwa: Dolny i Górny Egipt. Federacja jest oddolna.
Miasto jest źródłem cywilizacji.
5 tys. lat temu powstaje pierwsze pismo. W Egipcie ma ono charakter obrazkowy, są to piktogramy. Korzenie tkwią w działalności urzędników, zapiski poborców podatkowych, rejestrowanie wydarzeń. W piktogramach znak nie ma związku ze słowem mówionym, nie reprezentuje ludzkiego głosu.
Pismo umożliwiło rozwój kulturowy, np. rozwój religii. Dawniej zasady religijne, wierzenia, przekazywane były ustnie, gdyby nie pismo, to złożone koncepcje nigdy by nie powstały, podobnie jak i nauka. Powstają więc nowe środki tworzenia kultury i przekazywania wiadomości na odległość, a także innym pokoleniom.
Myślenie dyskursywne, to myślenie pojęciami. Pismo stale ewoluuje. Pierwsze piktogramy pojawiają się najprawdopodobniej 6000, 5000 lat temu. Potem pojawiają się ideogramy (pismo klinowe, asyryjskie). To pismo reprezentuje sylaby. Znak graficzny został skojarzony z wydawanymi przez ludzi dźwiękami. Językiem sylabicznym jest np. język chiński, mandaryński. W Chinach istnieje 400 sylab, one są też zależne od intonacji.
1500 lat p.n.e. powstaje alfabet - wymyślają go Fenicjanie (oni też wymyślili pieniądze, jest to lud semicki, podobnie jak Żydzi i Arabowie). Jednak ich alfabet rejestruje jedynie spółgłoski, istnieją więc dźwięki mówione, nie zaznaczane graficznie.
900 lat p.n.e. alfabet fenicki rozdziela się na dwie grupy:
semicki (hebrajski, nie rejestrują samogłosek)
grecki (oni zaczynają rejestrować też samogłoski)
Np. JHW - to znaczy Jahwe.
Pismo rozwija się w basenie Morza Śródziemnego, zostaje przejęty przez Rzymian (łacina) - tą formę pisma przejmą barbarzyńcy. Natomiast lud wschodu przejmą alfabet na wzór Greków - Cyrylica, głagolica.
Żeby kulturę nazwać cywilizacją, muszą zostać spełnione następujące cechy:
rozwija się w mieście
rejestrowana jest przy pomocy pisma
technika jest zaawansowana
inne kultury, nieliteracki, nie wytworzyły cywilizacji -
I WŁAŚNIE TYMI KULTURAMI ZAJMUJE SIĘ ANTROPOLOGIA SPOŁCZNA.
3