DZIEJE RZYMU

Ok- res	Podokres	Gospodarka, przemiany społeczne, miasto	Struktura władzy	Wojny, sprawy zagraniczne
R Z Y M K R Ó L Ó W	Rzym przed- miejski (do ok. 575 p.n.e.)	753 p.n.e. tradycyjna data założenia miasta poł. VIII-VII w. osady na wzgórzach Palatynu, Kwirynału i Eskwilinu zamieszkałe przez Latynów	Wg tradycji rządzone przez królów (pierwszy - legendarny Romulus, nast. Numa Pompiliusz, Tullus Hostiliusz i Ankus Marcjusz )	VIII w. pierwsze kolonie greckie w Italii ok. 650 p.n.e. początek wpływów etruskich
		Miasto- -państwo (ok. 575- 504 p.n.e.)	ok. 575 zaczątki miasta w dolinie miedzy wzgó- rzami. Dedykowanie świątyni Jowisza na Kapitolu (508) Wpływy kultury etruskiej	Prawd. władza królów pochodzenia etruskiego (wg tradycji trzech: Tarkwiniusz Stary, Serwiusz Tullus i Tarkwiniusz Pyszny)	Dominacja sąsiednich miast-państw etruskich (Weje, Tarkwinia i in.)
	R E P U B L I K A	Początki republiki (ok 504- 386 p.n.e.)	Rozwój zabudowy typu miejskiego. Początki wpływów greckich na religię rzymską (m.in. kult Apollina)	Powstanie najważniej- szych urzędów systemu republikańskiego, walka plebejuszów o równo- uprawnienie z patrycju- szami (450 spisanie tzw. Praw Dwunastu Tablic)	ok. 450 uniezależnienie się od Etrusków 406-396 oblężenie i zdo- bycie etruskich Wejów 386 najazd Celtów i zdo- bycie przez nich Rzymu
		Podbój Italii (386-264 p.n.e.)	378 początek budowy murów miejskich. 313 pierwszy akwedukt 312 pierwsza droga rzymska (Via Appia). Pierwsze wielopiętrowe kamienice czynszowe	Umożliwienie plebeju- szom dostępu do urzędu konsula (367) i stano- wisk kapłańskich (300), uznanie uchwał plebsu (plebiscita) za obowią- zujące cały lud rzymski (286)	Wojny na terenie Italii z Celtami, Samnitami (343-290), Etruskami (zakończone zdobyciem Volsinii 264), Latynami (340-338), Grekami (pokonanie Tarentu 272)
		Wielkie podboje (264-133 p.n.e.)	Rozwój kultury łaciń- skiej (240 pierwsza tragedia i komedia łacińska - Liwiusz Andronikus) Rozwój wielkiej włas- ności ziemskiej (uprawa winorośli i oliwek, hodowla), zmniejszenie się liczby wolnych chłopów w Italii (stąd trudności podczas rekrutacji do armii) i ograniczenie zasiewów zbóż. Wprowadzenie kultu bogini Kybele (204) - pierwszy przejaw wpływów orientalnych w religii	Wykształcanie się klas ekwitów i nobilów i ich rywalizacja o urzędy. Wielki wzrost roli senatu. Spory między stronnic- twami optymatów i popularów, m.in. o naj- właściwsze formy eksploatacji prowincji	Uzyskanie dominacji w basenie Morza Śród- ziemnego Wojny z Kartaginą: I wojna punicka (264- 241, Sycylia pierwszą prowincją Rzymu), II wojna punicka (218-201, odpieranie najazdu Hannibala, zajęcie części Hiszpanii). Wojny z państwami hellenistycznymi: wojny macedońskie (215-168) i opanowanie Bałkanów, wojna syryjska (192-188) przeciw Seleukidom o wpływy w Azji Mniejszej. Ostateczne pokonanie Kartaginy (146)

Ok­res	Podokres	Gospodarka, przemiany społeczne, miasto	Struktura władzy	Wojny, sprawy zagraniczne
R E P U B L I K A P R Y N C Y P A T	Kryzys republiki (133-70 p.n.e.)	Klasyczny okres systemu niewolniczego, dalszy rozwój wielkiej własności, wzrost liczebności proletariatu, rozszerzenie obywatel­- stwa na mieszkańców Italii (89)	Próby przeprowadzenia reform rolnych (Grak-chowie, 133-111), wprowadzenie stałej armii (reformy Mariusza ok. 102) i w następstwie wzrost roli dowódców (dyktatura Sulli 82-79)	Opanowanie Pergamonu (133), ciężkie wojny z najazdami Cymbrów i Teutonów (113-101), wojny z Mitrydatesem VI o Azję Mniejszą (89-64), uśmierzenie powstania Italików (90-89) i pow­stania Spartakusa (73-71)
		Okres wojen domowych (70-30 p.n.e.)	Wprowadzenie rozdaw­nictwa zboża w Rzymie. Reorganizacja zarzą- ­dzania prowincjami. Reforma kalendarza (45). Cyceron (80-30)	Opanowanie polityki przez wodzów armii. Triumwirat Cezara, Pom-pejusza i Krassusa (60), wojna domowa wygrana przez Cezara, zabójstwo Cezara (15 III 44) Drugi triumwirat (Okta­wian, Marek Antoniusz, Lepidus, 43) i zwycię­-stwo Oktawiana po serii wojen domowych (30)	Zajęcie Syrii i Palestyny przez Pompejusza (63). Podbój Galii przez Cezara (58-50), pierwsze wojny z Par-tami na Wschodzie (40), podporządkowanie Egiptu przez Oktawiana (30)
		Rządy Oktawiana Augusta (30 p.n.e.- 14 n.e.)	Przebudowa Rzymu, rozkwit literatury łacińskiej (Wergiliusz, Horacy). Wprowadzenie armii zawodowej	Praktyczne jedyno-władztwo przy zacho­waniu pozorów ustroju republikańskiego, podział prowincji na cesarskie i senackie	Opanowanie ziem nad górnym i środk. Duna­jem w celu uzyskania granic naturalnych. Nieudane próby podboju Germanii (12 p.n.e.)
		Dynastia julijsko- -klaudyjska (14-69 n.e.)	Przebudowa zaopatru­jącego Rzym portu w Ostii (42). Wzrost gospodarczej roli prowincji (gł. nowe osady rzymskie). Pożar Rzymu (64)	Próby wprowadzenia rządów absolutnych (40 po raz pierwszy ogłoszenie cesarza bogiem), wzrost roli gwardii pretoriańskiej	Wyprawa do Brytanii (43). Powstania w Galii, Afryce, Judei (66-73). Rywalizacja z Partami w Armenii. Przekształcanie państw zależnych w prowincje
		Dynastia Flawiuszów (69-96 n.e.)	Widoczne zmniejszenie dominacji gospodarczej Italii, przebudowa i rozbudowa miasta Rzymu (Koloseum 80). Wybuch Wezuwiusza grzebie Pompeje (24 VIII 79)	Umocnienie władzy i usprawnienie admini­stracji (tworzenie za­wodowych urzędni­ków), przejmowanie poboru podatków bez­pośrednio przez urzęd­ników cesarskich	Podboje w Brytanii (pod dowództwem Agrykoli, 77-84), początek wojen z Dakami (85). Większość granic spokoj­na („pokój rzymski”)
		Dynastia Antoninów (96-194)	Szczyt rozkwitu miasta Rzymu i siły państwa, powstawanie licznych miast, rozwój prowincji. W Italii - przewaga samowystarczalnych latyfundiów, zanik drobnych gospodarstw	Postępujące osłabienie rzeczywistej roli senatu, trwający wzrost roli administracji cesarskiej	Ostatni okres ekspansji: poszerzenie państwa o Dacje (106), tereny w Brytanii i na Bl. Wscho­dzie (ustalenie granicy z Partami na Eufracie 117). Budowa umocnień wzdłuż Dunaju i Renu

Ok­res	Podokres	Gospodarka, przemiany społeczne, miasto	Struktura władzy	Wojny, sprawy zagraniczne
O K R E S P R Z E J Ś C I O W Y	Dynastia Sewerów (193-235)	Początki upadku miast, początek dewaluowania pieniądza przez cesarzy. Rekrutacja wojska wyłą­- cznie w prowincjach, gdzie stacjonowało. Rozwój osadnictwa wojskowego. Rozszerzenie obywatel­stwa na prowincje (212)	Wzrost roli politycznej legionów, rozwiązanie gwardii pretoriańskiej. Ograniczenie roli senatu	195-199 opanowanie Mezopotamii po ciężkich wojnach z Partami. 230 najazd Persów na Mezopotamię. Na większości innych granic w zasadzie spokój
		Przejście do dominatu (235-284)	Postępujące osłabienie gospodarki, dalsza deprecjacja pieniądza. Upodabnianie się sytu­acji osadzonych na zie­mi kolonów i niewolni­ków. Prześladowania chrześcijan (249-260)	Decydująca rola armii, obwołującej cesarzami kolejnych pretenden­tów, liczne spiski i przewroty. Osłabienie władzy centralnej	Odpieranie rosnącego naporu Germanów nad Renem (od 235) i Dunajem (gł. Goci, 244-269) Wojny z Persami na wschodzie (przejściowa utrata Antiochii 260) Walki z usamodzielniają­cymi się prowincjami (m.in. Galia, Brytania). Opuszczenie Dacji (274)
	P Ó Ł N O C N E C E S A R S T W O	Dioklecjan (284-305)	Wprowadzenie podat­ków w naturze, pienią­dza złotego, zakaz zmia­ny zawodu, ustalanie przez państwo cen maksymalnych (301). Ostatnie wielkie prześla­dowania chrześcijan	Dominat: monarchia absolutna oparta na ar­mii i scentralizowanej na wzór wschodni biu­rokracji. Całkowita re­forma struktur państwa, podział na nowe jedno­stki administr.: diecezje	Do 296 walki w Brytanii, Galii, Afryce przeciwko uzurpatorom. 297-98 kolejna wojna przeciwko Persom
		Konstantyn Wielki (306-337)	Przywiązanie kolonów do ziemi. Tolerancja dla chrześcijan (311). Konstantynopol stolicą równorzędną Rzymowi (330)	Formalna współwładza monarchów wschodu i zachodu, wojna domo­wa (306-313) i przywró­cenie jedności imperium przez Konstantyna	Najazdy Germanów na granicę północną, usta­wiczne wojny z Persami na wschodzie (333-337 wojna o Armenię)
		Następcy Konstantyna (337-395)	Przeniesienie obowiązku ściągania podatków od kolonów na ich panów (371) - objaw postępu­jącej feudalizacji wsi. Chrześcijaństwo religią panującą (381)	Praktyczny rozpad państwa na dwie rywalizujące części	Ataki Germanów na Galię, wyparcie ich za Ren (361). Pojawienie się Hunów, początek wielkiej wędrówki ludów (375), próby osiedlenia Gotów na terenach cesarstwa
		Cesarze za-chodnio-rzymscy (395-476)	Upadek znaczenia Rzymu (złupiony przez Wizygotów 410 i Wandalów 455), rozpad więzi gospodarczych, zanik kultury łaciń­skiej na znacznych obszarach Europy Zach.	Rosnąca rola wodzów germańskich plemion osiedlających się na ziemiach cesarstwa, władza cesarzy Zachodu iluzoryczna. Detronizacja ostatniego cesarza Zachodu (476)	Hunowie atakują prowin­cje zach., 406 przełama­nie przez Germanów linii Renu i opanowywanie przez nich kolejnych pro­wincji. Walki Rzymian i Germanów z Hunami (zwycięstwo 451)

STAROŻYTNOŚĆ

---