plik


Czas. Stomatol., 2007, LX, 1, 20-31 2007 Polish Stomatological Association http://www.czas.stomat.net Sucho[ jamy ustnej  etiologia, czsto[ wystpowania i rozpoznanie  na podstawie pi[miennictwa Xerostomia  aetiology, prevalence and diagnosis  on the basis of literature Urszula Kaczmarek Z Katedry i ZakBadu Stomatologii Zachowawczej i Stomatologii Dziecicej Akademii Medycznej we WrocBawiu Kierownik: prof. dr hab. U. Kaczmarek Streszczenie Summary Wprowadzenie: kserostomia wystpuje u 10% po- Introduction: Xerostomia - dry mouth - affects 10% pulacji, w tym u 25% osb powy|ej 65 roku |ycia. of the population, and 25% of people older than 65. Rozr|nia si kserostomi prawdziw spowodowa- We distinguish true xerostomia caused by reduced n zmniejszeniem wydzielanie gruczoBw [linowych secretion of salivary glands, and false  symptomatic i rzekom  objawow. xerostomia. Cel pracy: omwiono czsto[ wystpowania, czyn- Aim of the study: Prevalence, causative factors and niki przyczynowe oraz diagnoz sucho[ci jamy ust- diagnosis of dry mouth were discussed. nej. Conclusion: It is essential to distinguish between Podsumowanie: istotne jest odr|nienie kserostomii xerostomia caused by hypofunction of salivary spowodowanej hipofunkcj gruczoBw [linowych glands and symptomatic dry mouth. Diagnostic od objawowej. Postpowanie diagnostyczne oparte procedure is based on a guided interview in order to jest na ukierunkowanym wywiadzie celem wykrycia detect systemic illnesses and medicaments taken that schorzeD oglnych i stosowanych lekw powoduj- may cause hypofunction of salivary glands, and the cych hipofunkcj gruczoBw [linowych, zastosowa- use of Fox s test which defines symptoms connected niu testu Foxa okre[lajcego objawy zwizane ze with reduced salivary secretion. To assess the zmniejszonym wydzielaniem [liny. W ocenie nasi- severity of xerostomia a mirror, modified Schrimer`s lenia kserostomii stosuje si testy lusterkowy, zmo- and wafer tests are used as well as measurements dyfikowany Schirmera i opBatkowy oraz pomiary of resting and stimulated flow rate of mixed saliva. spoczynkowej i stymulowanej szybko[ci wydzielania Laboratory tests to detect the presence of specific [liny mieszanej. Badania na obecno[ specyficznych autoimmunity markers are performed when primary markerw autoimmunologicznych wykonuje si or secondary Sjgren`s syndrome is suspected. przy podejrzeniu pierwotnego lub wtrnego zespoBu Sjgrena. HASAA INDEKSOWE: KEYWORDS: sucho[ jamy ustnej, czynniki etiologiczne, czsto[ xerostomia, aetiological factors, prevalence, wystpowania, diagnoza, algorytm postpowania diagnosis, algorithm of diagnostic procedure diagnostycznego 20 2007, LX, 1 Sucho[ jamy ustnej Wprowadzenie Zlina speBnia wiele wa|nych funkcji w ja- mie ustnej. Jest istotna dla odczuwania smaku, Zlina wytwarzana jest w cigu doby w ilo[ci |ucia pokarmw oraz ich poBykania i trawie- 0,5-1 litra u osb dorosBych, przy czym tylko nia, utrzymania w zdrowiu twardych i mik- 2-10% jej objto[ci w nocy. OkoBo 80% wy- kich tkanek, kontroli drobnoustrojw, a tak|e dzielania stymulowane jest przyjmowaniem prawidBowej artykulacji (10, 11, 15, 18, 37). pokarmu. Podczas snu wydzielanie zmniejsza Odgrywa rol w percepcji smaku stanowic si i wynosi poni|ej 0,25 ml/min, ale w trak- rozcieDczalnik dla substancji smakowych. cie |ucia lub mwienia mo|e osiga warto[ Przy zmniejszeniu wydzielania [liny wzrasta okoBo 10 ml/min. Zrodowisko jamy ustnej sta- czsto[ wystpowania zaburzenia smaku i nowi [lina mieszana  caBkowita (whole, mi- zmniejsza si intensywno[ jego odczuwania xed saliva) bdca mieszanin wydzielin 6 (36). Inn wa|n funkcj [liny jest zwil|enie du|ych i okoBo 200-400 maBych gruczoBw bBony [luzowej jamy ustnej. PrawidBowy wy- [linowych, ktre s rozmieszczone we wszyst- pByw [liny uBatwia ruchy jzyka, bBony [luzo- kich cz[ciach bBony [luzowej z wyjtkiem wej i warg, co przyczynia si do oczyszczania dziseB i przedniej cz[ci podniebienia twar- jamy ustnej z resztek pokarmowych i bakterii. dego. Znajduj si w niej r|ne elementy, ta- Zlina rwnie| umo|liwia wBa[ciwe ruchy j- kie jak zBuszczone komrki nabBonka, leuko- zyka i warg niezbdne dla prawidBowej arty- cyty (gBwnie wielojdrzaste obojtnochBon- kulacji. PoBykanie pokarmu staBego wymaga ne), drobnoustroje (bakterie, dro|d|e, wirusy), |ucia i uformowania ksa. PrawidBowe wy- resztki pokarmowe, pByn dzisBowy, przesik konanie tych czynno[ci zale|y od zwil|enia surowicy, wydzieliny z nosa i gardBa. i [lisko[ci bBony [luzowej, obecno[ci zbw Du|e gruczoBy [linowe wytwarzaj okoBo i zwil|enia ksa. Transport ksa po|ywienia 90% objto[ci [liny, natomiast reszt maBe gru- przez tkanki jamy ustnej i gardBa podczas po- czoBy. Ze wzgldu na skBad wydzieliny gru- Bykania determinowany jest rwnie| wBa[ci- czoBy [linowe dzielone s na surowicze, [lu- wo[ciami zwil|ajcymi [liny. Ze wzgldu na zowe i mieszane. Zlinianka przyuszna bdca zawarto[ enzymw trawiennych, takich jak najwikszym gruczoBem [linowym wytwarza -amylaza i lipaza [lina zapocztkowuje tra- wydzielin surowicz, rzadk, wodnist, bo- wienie po|ywienia do ulegajcych dalszemu gat w enzymy. Natomiast wydzieliny pozo- rozkBadowi produktw. Chroni rwnie| gr- staBych du|ych gruczoBw s mieszane  su- ny odcinek przewodu pokarmowego buforu- rowicze i [luzowe. Zlinianki pod|uchwowej jc refluks |oBdkowy w rejonie przeByku (38, z przewag wydzieliny surowiczej, za[ pod- 39). Zawarte w niej mucyny ochraniaj mik- jzykowej z przewag [luzowej. WyBcznie kie tkanki jamy ustnej przed urazami. Wi| wydzielin [luzow (lepk i gst) wytwarzaj si rwnie| do bBony [luzowej przyczyniajc tylko maBe gruczoBy znajdujce si na podnie- si do zachowania jej integralno[ci i utrzymu- bieniu mikkim. Zlina caBkowita zawiera 99% jc odpowiednie nawodnienie. Obecny w [li- wody, pozostaB jej cz[ stanowi zwizki or- nie epidermalny czynnik wzrostu stymuluje ganiczne (biaBka, gBwnie glikoproteiny, r|ne wzrost i r|nicowanie komrek, a zatem uBa- enzymy) i nieorganiczne (jony wapnia, fosfo- twia gojenie uszkodzeD tkanki. ranowe, wglanowe, sodu, potasu, chlorkowe, Zlina peBni tak|e czynno[ pierwszej linii fluorkowe i in.). niespecyficznej i specyficznej obrony antybak- 21 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., teryjnej kontrolujc adherencj, metabolizm i dychajcych przez usta. Rozr|nia si ksero- wzrost drobnoustrojw. Zawarte w niej nieim- stomi prawdziw (xerostomia vera, prima- munologiczne  wrodzone czynniki antybakte- ria) i rzekom  objawow (xerostomia spu- ryjne (lizozym, laktoferryna, system [linowej ria, symptomatica). Prawdziwa kserostomia peroksydazy, system mieloperoksydazy, aglu- wywoBana jest zmniejszonym wydzielaniem tyniny, mucyny, cystatyny, wydzielnicza IgA, gruczoBw [linowych przy niezmienionej kli- biaBka bogate w prolin, histatyny, fibronekty- nicznie bBonie [luzowej (typ I) lub z towarzy- na, 2-mikroglobulina, glikoproteiny) i immu- szcym jej zanikiem (typ II) i widocznymi nologiczne  nabyte (IgA, IgM i IgG) hamuj zmianami w gruczoBach [linowych, a objawo- kolonizacj bakteryjn zbw i bBony [luzo- wa kserostomia spotykana jest u pacjentw wej. Zlina wpBywa rwnie| modyfikujco na odczuwajcych sucho[ i pieczenie bBony [lu- przebieg procesu prchnicowego dziki zdol- zowej przy prawidBowej czynno[ci [linianek no[ci do buforowania i neutralizacji kwasw, oraz braku objaww obiektywnych. poprzez rozcieDczanie i usuwanie dietetycz- Czsto[ wystpowania utrzymujcej si su- nych cukrw oraz dostarczanie jonw wapnia, cho[ci jamy ustnej oceniano wedBug zr|nico- fosforanowych i fluorkowych niezbdnych do wanych kryteriw (8, 15, 23, 25). Przyjmuje remineralizacji pocztkowych zmian prchni- si, |e okoBo 10% populacji cierpi na ksero- cowych (11, 18). stomi, w tym 25% osb powy|ej 65 roku |ycia. Ponadto stwierdzono, i| ona wzrasta Cel pracy wraz z liczb przyjmowanych lekw i wspB- wystpujcych schorzeD oglnych (19, 25). Na podstawie pi[miennictwa opisano cz- Nederfors i wsp. (25) za pomoc badaD ankie- sto[ci wystpowania, czynniki przyczynowe towych oceniali czsto[ wystpowania su- oraz rozpoznawanie sucho[ci jamy ustnej, jak cho[ci jamy ustnej w grupie populacji szwedz- rwnie| algorytm postpowania diagnostycz- kiej obejmujcej 3313 osb w wieku od 20 nego. do 80 lat. WykazaBy one u ogBu badanych wzrost czsto[ci kserostomii wraz z wiekiem, Definicja kserostomii z 17,4% w wieku 20 lat do 35,9% w wieku 60 i czsto[ jej wystpowania lat oraz wy|sz u kobiet (27,3%) ni| u m|- czyzn (21,3%), a tak|e u przyjmujcych leki Termin kserostomia oznacza subiektywne (32,1%) w porwnaniu z osobami nie podda- objawy sucho[ci jamy ustnej (dry mouth, mo- wanymi farmakoterapii (16,9%). uth dryness, oral dryness) natomiast okre[lenie Trudno jest oceni ogln czsto[ wyst- hiposaliwacja  faktyczne zmniejszenie wy- powania kserostomii i hipofunkcji gruczoBw dzielania [liny. Zatem zmniejszone wydziela- [linowych ze wzgldu na r|nice w kryteriach nie [liny nie jest synonimem kserostomii, ktra diagnostycznych. Bergdahl (1) stwierdziB wy- jest rezultatem odzwierciedlajcym koDcowy stpowanie hiposaliwacji definiowanej jako efekt dopBywu [liny, odparowania, adsorpcji wydzielanie [liny caBkowitej niestymulowanej do bBony [luzowej i usuwania przez poByka- (d" 0,1 ml/min.) u 22% kobiet i 15% m|czyzn nie. Zlina wydzielana z szybko[ci prawidBo- w wieku 20-69 lat. Rwnie| czstsze wyst- w mo|e ulec odparowaniu dajc odczucie powanie zmniejszenia wydzielania [liny u ko- sucho[ci, co wystpuje zwBaszcza u osb od- biet ni| u m|czyzn wykazali Heintze i wsp. 22 2007, LX, 1 Sucho[ jamy ustnej (17). Chocia| hiposaliwacja wzrasta z wie- tBo, uprzednia stymulacja, rytm dobowy, rytm kiem, gBwnie z powodu przyjmowania lekw roczny, przyjmowane leki oraz w pewnym powodujcych jako efekt uboczny zmniejsze- stopniu pBe, waga ciaBa, wielko[ gruczoBw, nie wydzielania [liny (31) to stwierdzana jest oddziaBywanie psychiczne (my[lenie o jedze- rwnie| u osb mBodszych. Opisano j u 20% niu i jego widok, apetyt) oraz stres. osb w wieku 18-34 lat (33). Wykazano rw- Rytm dobowy wydzielania niestymulowa- nie|, |e wystpowanie kserostomii u 10% osb nej [liny caBkowitej opisali Dawes i Ong (6). w wieku 32 lat byBo istotnie zwizane z przyj- Stwierdzili oni ni|sze wydzielanie w godzi- mowaniem lekw, zwBaszcza antydepresyj- nach porannych, a wy|sze w popoBudniowych. nych, narkotycznych przeciwblowych i pre- U osb z prawidBow szybko[ci sekrecji w paratw |elaza (20). cigu 3-4 godzin porannych nastpuje wzrost Przyjmuje si, |e granic niskiego wydzie- wydzielania o 25-30% lub o okoBo 0,1 ml/min. lania niestymulowanej [liny caBkowitej  mie- (24, 28). Podczas snu wydzielanie gruczoBw szanej jest szybko[ jej sekrecji d" 0,1ml/min. przyusznych jest zerowe, a podjzykowych i (7, 33). Limit ten stosowany jest tak|e jako pod|uchwowych utrzymuje si na poziomie jedno z kryteriw diagnozy zespoBu Sjgrena podstawowym. Natomiast czynno[ maBych (27). ZespB ten jest autoimmunologiczn eg- gruczoBw [linowych utrzymuje si przez caBy zokrynopati wystpujc gBwnie u kobiet w czas i ich lepka wydzielina powoduje [lisko[ wieku pomenopauzalnym. Wyr|nia si form bBony [luzowej. OddziaBywanie rytmu dobo- pierwotn dotyczc tylko gruczoBw [lino- wego na wydzielanie [liny u osb z hiposa- wych i gruczoBw Bzowych oraz wtrn wyst- liwacj nie jest dotd poznane (5), ale mo|e pujc w chorobach tkanki Bcznej (np. skle- wpByn na diagnoz. rodermia, reumatoidalne zapalenie staww, Wydzielanie [liny cechuje znaczna zmien- zapalenie tarczycy). W tab. I zestawiono po- no[ osobnicza. Podlega regulacji poprzez au- wszechnie przyjmowan kategoryzacj szyb- tonomiczny system nerwowy; zarwno nerwy ko[ci wydzielania [liny mieszanej. Warto[ci parasympatyczne jak i sympatyczne stymulu- 0,1-0,2 ml/min sugeruj niskie wydzielanie, a j wydzielanie gruczoBw [linowych. Na re- >0,2 ml/min s uwa|ane za normalne (7, 33). gulacj nerwow oddziaBuje stan psychiczny. Wykazano, |e subiektywne odczucie sucho[ci Stres i napicie powoduj odczucie sucho[ci jamy ustnej wystpuje czsto przy szybko[ci jamy ustnej, natomiast wzrost wydzielania na- wydzielania poni|ej 0,1-0,2 ml/min. (35, 37). stpuje w wyniku my[lenia o smacznym lub Na wydzielanie niestymulowanej [liny caB- kwa[nym po|ywieniu. Dowz pBynw do or- kowitej u osb zdrowych wpBywaj r|ne ganizmu i ich bilans ma kluczowe znaczenie czynniki, takie jak stopieD nawodnienia or- dla wydzielania [liny, gdy| wodny komponent ganizmu, pozycja ciaBa, ekspozycja na [wia- [liny zale|y od ci[nienia osmotycznego pBy- T a b e l a . I . Wydzielanie [liny caBkowitej w ml/min Wydzielanie Bardzo niskie Niskie PrawidBowe Zlina spoczynkowa < 0,1 0,1 - 0,25 0,25 - 0,35 Zlina stymulowana |uciem parafiny < 0,7 0,7 - 1,0 1,0 - 3,0 23 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., nw ustrojowych, a zatem odwodnione osoby dych i mikkich tkanek. Niektre przyczyny wytwarzaj mniej [liny. sucho[ci jamy ustnej mo|na wykry zbiera- Przyjmuje si, |e szybko[ wydzielania [li- jc dokBadnie wywiad (np. choroby oglne, ny nie jest zwizana z wiekiem osobniczym przyjmowane leki), inne wymagaj specjal- u osb powy|ej 15 roku |ycia. W przeszBo[ci nych testw diagnostycznych (np. dysfunkcja uwa|ano, i| wydzielanie [liny zmniejsza si czuciowa) lub wykluczenia (np. psychogenna wraz z wiekiem na podstawie badania wyko- kserostomia). Znamienne jest, i| skargi na su- nywanego u pacjentw leczonych z powodu cho[ jamy ustnej nie stanowi podstawy roz- chorb oglnoustrojowych i przebywajcych poznania zmniejszonego wydzielania gruczo- w domach opieki. Aktualne badania wykazu- Bw [linowych. Stwierdzono, |e musi wyst- j brak lub niewielki wpByw wieku osobni- pi obni|enie wydzielania [liny poni|ej 50% czego na szybko[ wydzielania niestymulo- objto[ci, aby wystpiBa sucho[ jamy ustnej wanej i stymulowanej [liny u osb zdrowych (4). Std mo|e wystpi znaczny spadek wy- nieprzyjmujcych lekw. Jednak|e badania dzielania [liny bez [wiadomo[ci tego faktu. histologiczne ujawniaj pewn postpujc Stanowi to argument za konieczno[ci wyko- wraz z wiekiem redukcj komrek wydziel- nywania obiektywnych pomiarw czynno[ci niczych gruczoBw, ktra jest interpretowana gruczoBw [linowych w diagnozowaniu ich jako normalne zmniejszenie nadmiaru kom- hipofunkcji. rek niewpBywajce na zmniejszenie sekre- Najbardziej przydatne s r|ne metody oce- cji (14). Niezale|nie od wieku u osb cho- ny czynno[ci gruczoBw, do ktrych zalicza rujcych na przewlekBe choroby systemowe si: wywiad z pytaniami o objawy, badanie fi- i przyjmujcych leki stwierdza si tenden- zykalne, pomiary wydzielania [liny (sialome- cj do redukcji szybko[ci wydzielania [liny. tria), analiza skBadnikw biochemicznych [li- Stwierdzono czstsze jej wystpowanie, m. ny, badanie laboratoryjne surowicy krwi, obra- in. u chorych na reumatoidalne zapalenie sta- zowanie oraz biopsja gruczoBw [linowych. ww, cukrzyc, nadci[nienie i HIV oraz le- Podczas zbierania wywiadu poszukuje si czonych napromieniowaniem w okolicy gBo- wystpujcej w przeszBo[ci choroby lub terapii, wy i szyi (22, 32). ktre mogByby spowodowa zmiany w czyn- Przyczyny kserostomii i hipofunkcji gruczo- no[ci gruczoBw [linowych (tab. II). Ponadto Bw [linowych zestawiono w tab. II. Przyjmuje zadaje si pacjentowi pytania dotyczce od- si, |e dziaBanie uboczne ponad 400 lekw czu i wykonywanych czynno[ci zwizanych przyczynia si do redukcji wydzielania [liny z obni|on ilo[ci wydzielanej [liny. Zestaw oddziaBujcej negatywnie na jako[ |ycia (2, 10 pytaD opracowany przez Foxa i wsp. (13) 9, 19, 30, 34). tzw. test Foxa (tab. III) jest przydatny w wy- kryciu osb prawdopodobnie wykazujcych Rozpoznanie prawdziw hipofunkcj wydzielania. Spo[rd tych pytaD cztery wykazaBy statystycznie istot- Istotne jest odr|nienie sucho[ci jamy ustnej n wspBzmienno[ z uzyskanym w pomia- prawdziwej zwizanej z hipofunkcj wydzie- rze zmniejszeniem ilo[ci wydzielanej [liny. lania gruczoBw od kserostomii rzekomej, ob- ByBy to pytania dotyczce odczuwania sucho- jawowej, gdy| w przypadku prawdziwej wy- [ci jamy ustnej podczas jedzenia, potrzeby stpuje ryzyko zmian patologicznych twar- popijania wod przy poBykaniu suchego po- 24 2007, LX, 1 Sucho[ jamy ustnej T a b e l a I I . Przyczyny kserostomii i hipofunkcji gruczoBw [linowych Przyczyny PrzykBady Choroby/stany oglnoustrojowe  pierwotny i wtrny zespB Sjgrena  reumatoidalne zapalenie staww  toczeD rumieniowy systemowy  sklerodermia,  cukrzyca typu 1 i 2  HIV/AIDS  sarkoidoza  choroba Alzheimera  odwodnienie  dializoterapia  transplantacja szpiku kostnego  choroba przeszczep-przeciwko-gospodarzowi Leki  antycholinergiczne  trjcykliczne antydepresyjne  uspokajajce  diuretyczne  przeciwnadci[nieniowe  miorelaksacyjne  przeciwblowe  antyhistaminowe  przeciwparkinsonowe  przeciwpadaczkowe  antyarytmiczne  cytotoksyczne  rozszerzajce oskrzela Choroby gruczoBw [linowych  ostre, przewlekBe i nawracajce bakteryjne zapalenie [linianki (Staphylococcus aureus, Staphylococcus pyogenes, Streptococcus pneumonia, E. coli)  zapalenie [linianki wirusowe (paramycovirus, cytomegalovirus)  rozszerzenie przewodw gruczoBw [linowych  kamica [linianki  torbiel [luzowa  mucocele  guzy Bagodne (gruczolak pleomorficzny, gruczolak monomorficzny)  guzy zBo[liwe (raki gruczoBowo-torbielowaty, [luzowo-naskrkowy, komrek groniastych, guz mieszany zBo[liwy Radioterapia okolicy gBowy i szyi Psychogenna  stany lkowe i depresyjne Dysfunkcja czuciowa jamy ustnej 25 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., |ywienia, trudno[ci w poBykaniu i odczucia nie. Dostrzegalnymi nastpstwami dBugotrwa- zbyt malej ilo[ci [liny w jamie ustnej (12). U Bego zmniejszenia wydzielania [liny s zmiany pacjentw z objawami sucho[ci do okre[lenia prchnicowe czsto wystpujce w miejscach jej nasilenia stosuje si wizualn skal analo- maBo podatnych na rozwj choroby (tj. na po- gow VAS kategoryzujc objawy od  braku wierzchniach stycznych zbw przednich |u- odczuwania sucho[ci  0 do bardzo du|ej su- chwy, na guzkach zbw bocznych oraz w cho[ci  100. Celowe jest rwnie| zapytanie rejonie przyszyjkowym wszystkich zbw), o zaburzenia odczuwania smaku spo|ywanych zmiany erozyjne i pknicia szkliwa, retencja pokarmw. resztek pokarmowych z powodu zmniejsze- W badaniu klinicznym zwraca si uwag na nia ich usuwania przez [lin oraz kandydoza nastpujce oznaki sucho[ci jamy ustnej: po- i zapalenie ktw ust (9, 15, 21). U pacjen- pkania i szczeliny na wargach, sucha, blada, tw z ruchomymi uzupeBnieniami protetycz- cienka z utrat poBysku bBona [luzowa, przy- nymi czsto wystpuje zmniejszona retencja czepianie si lusterka stomatologicznego do protez lub brak ich tolerancji. Spowodowane bBony [luzowej podczas badania jamy ustnej, jest to brakiem dostatecznego zwil|enia podBo- suchy, piekcy i bolesny jzyk z drobnymi |a tkankowego i pByty protezy powodujcego pBacikami i szczelinami, tzw. jzyk truskaw- zmniejszenie adhezji oraz zaburzenie dystry- kowy, malinowy, obecno[ lepkiej i pienistej bucji siB okluzyjnych (16). [liny, brak gromadzenia si [liny na dnie jamy U pacjentw z podawan w wywiadzie su- ustnej, wypByw  mlecznej [liny z przewo- cho[ci jamy ustnej stosuje si r|ne testy dw gruczoBowych. Du|e gruczoBy [linowe okre[lajce obiektywnie nasilenie zmian oraz mog by powikszone i bolesne palpacyj- ich przyczyn. Zalicza si do nich testy sBu|- Ta b e l a I I I . Test Foxa Pytania 1. Czy odczuwasz sucho[ w jamie ustnej w nocy lub po przebudzeniu? 2. Czy odczuwasz sucho[ w jamie ustnej w cigu dnia? 3. Czy trzymasz szklank wody przy B|ku? 4. Czy popijasz przy poBykaniu suchego po|ywienia? 5. Czy sucho[ jamy ustnej wystpuje podczas jedzenia posiBku? 6. Czy masz trudno[ci w poBykaniu po|ywienia? 7. Czy |ujesz gum codziennie, aby pozby si odczucia sucho[ci jamy ustnej? 8. Czy codziennie u|ywasz twardych cukierkw owocowych lub mitowych, aby pozby si odczucia sucho[ci jamy ustnej? 9. Czy ilo[ [liny wystpujcej w jamie ustnej wydaje ci si za maBa, za du|a lub nie zauwa|asz tego? 10. Czy odczuwasz potrzeb czstego zwil|ania jamy ustnej? 26 2007, LX, 1 Sucho[ jamy ustnej ce do oceny nasilenia sucho[ci (lusterkowy, 2. Pomiar szybko[ci wydzielania [liny zmodyfikowany Schrimera, opBatkowy), po- miary spoczynkowej i stymulowanej szybko- W ocenie sialometrycznej stosuje si r|- [ci wydzielania [liny (badanie sialometrycz- ne formy pomiaru szybko[ci wydzielania [li- ne), oznaczanie skBadnikw biochemicznych ny niestymulowanej i stymulowanej zarwno [liny, poziomu markerw autoimmunologicz- caBkowitej  mieszanej jak i wydzielin z po- nych w surowicy krwi oraz obrazowanie, po- szczeglnych gruczoBw [linowych ([lina gru- miar czynno[ci i ocen histomorfotyczn gru- czoBowa). Pomiary [liny caBkowitej s Batwe i czoBw [linowych (3, 9, 11, 29). wygodne do wykonania zarwno dla lekarza jak i pacjenta. Testem z wyboru do wykrycia 1. Ocena sucho[ci bBony [luzowej zmniejszenia sekrecji jest pomiar wydzielania niestymulowanej [liny caBkowitej, gdy| mo|e Kryteria testu lusterkowego polegajcego by ono zmniejszone przy prawidBowym sty- na ocenie przesuwania lusterka stomatolo- mulowanym wydzielaniu. Zlin spoczynko- gicznego po bBonie [luzowej zestawiono w w (niestymulowan) pobiera si po upBywie tab. IV. Test Schrimera stosowany jest rutyno- 1-2 godzin od spo|ycia posiBku, pacjent usy- wo przez okulistw do oceny nawil|enia oka tuowany jest w pozycji siedzcej z gBow po- filmem Bzowym, a zmodyfikowana jego forma chylon do przodu i otwartymi ustami, a na- zostaBa zastosowana jako przesiewowy, szyb- gromadzon na dnie jamy ustnej [lin aktyw- ki i obiektywny test mierzcy zwil|anie jamy nie (wypluwa) lub pasywnie ([lina spBywa) ustnej przez spoczynkow [lin mieszan (3). deponuje do probwki z lejkiem albo zostaje Stosuje si paski z bibuBy filtracyjnej z zaokr- ona pobrana za pomoc mikkiej pipety w ci- glonym koDcem i naciciem na jednym brzegu gu 5 minut. Stymulowan [lin pobiera si po zaopatrzone w milimetrow podziaBk i nas- uprzednim |uciu (45 ruchw |uchw w ci- czone niebieskim barwnikiem. Pasek umiesz- gu minuty) kostki parafiny lub bezsmakowej cza si na dnie jamy ustnej i w odstpach 1, 2 gumy. Pacjent 5-krotnie w odstpach minuty i 3-minutowych odczytuje si zakres zwil|enia deponuje [lin do probwki. Nastpnie oblicza paska. Test opBatkowy (wafer test) sBu|y do ba- si szybko[ wydzielania dzielc uzyskan ob- dania przesiewowego osb ze zmniejszonym jto[ wydzieliny przez czas jej uzyskania. Do wydzielaniem [liny. Mierzy si czas potrzebny pobierania [liny gruczoBowej stosuje si spe- do rozpuszczenia standardowego opBatka wy- cjalne urzdzenia np. Carlson-Crittenden col- konanego z mki umiejscowionego na grzbie- lector (9, 11). cie jzyka (29). T a b e l a I V. Kryteria testu lusterkowego StopieD Objawy I  brak oporu lusterko swobodnie przesuwa si po bBonie [luzowej II  nieznaczny opr odczuwalny maBy opr przy przesuwaniu lusterka III  znaczny opr znaczny opr podczas przesuwania lusterka, lusterko przykleja si do bBony [luzowej 27 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., 3. Analiza biochemiczna [liny nie zbitych i torbielowatych mas w gruczo- le, uwidacznia zlokalizowan limfadenopati Zlina stanowi zBo|on mieszanin zwiz- oraz przydatne jest w wyborze miejsca biop- kw organicznych i nieorganicznych, ktrych sji tkanki gruczoBowej w przypadku zespoBu st|enia uzale|nione s od szybko[ci jej wy- Sjgrena. dzielania i zdolno[ci sekrecyjnej gruczoBw [linowych. Czsto w r|nych chorobach syste- 6. Sialografia mowych i schorzeniach gruczoBw [linowych obserwuje si zmiany w poziomie pewnych Badanie sialograficzne polega na wstecz- skBadnikw, jednak nie s to na ogB zmiany nym wprowadzeniu pBynu zawierajcego sub- specyficzne (9, 11). stancj dajc kontrast na radiogramie drog gBwnego przewodu gruczoBowego. Pozwala 4. Badania surowicy krwi na wizualizacj przewodw wyprowadzaj- cych i integralno[ gron wydzielniczych gru- S wa|nym aspektem diagnostycznym przy czoBw. Ma zastosowanie w rozpoznaniu nie- podejrzeniu wystpowania zespoBu Sjgrena. ktrych guzw [linianek, kamicy i zw|eD Potwierdzenie rozpoznania stanowi wykrycie przewodw. W zespole Sjgrena wystpuje specyficznych markerw autoimmunologicz- charakterystyczny obraz zmian rozszerzone nych. W pierwotnym zespole Sjgrena wy- przewody i brak prawidBowej struktury gro- krywa si autoprzeciwciaBa, zwBaszcza anti- niastej gruczoBu [linowego (11). -Ro/SSa, anti-La/SSB i czynnik reumatoidal- ny. Natomiast w chorobach autoimmunolo- 7. Scyntygrafia gicznych, ktre mog powodowa wtrny ze- spB Sjgrena wykrywa si wy|sze poziomy Badanie scyntygraficzne jest dynamicznym przeciwciaB przeciwjdrowych  ANA. Z ko- pomiarem czynno[ci gruczoBw [linowych. W lei nieprawidBowe poziomy anty-SM i anty- celu wykonania badania podaje si do|ylnie ra- -RNP sugeruj systemowy toczeD rumienio- dioizotop (technet Tc-99m), ktry emituje pro- wy, a podwy|szony poziom Scl-70 wskazu- mieniowanie gamma. Po akumulacji w komr- je na progresywn systemow sklerodermi. kach gruczoBw zostaje on powoli (spoczyn- Przeprowadza si tak|e dodatkowo oznaczenia kowo) lub szybko (ze stymulacj) wydzielo- poziomu immunoglobulin w surowicy, szyb- ny przez komrki ze [lin do jamy ustnej. ko[ci sedymentacji erytrocytw i liczby bia- Sekwencyjnie wykonywane skany obrazujce Bych krwinek oraz immunoelektroforez suro- wchBanianie i wydzielanie radioizotopu sBu| wicy i moczu (9, 11). do oceny czynno[ci wydzielniczej gruczoBu i przydatno[ci zastosowanej terapii (11). 5. Obrazowanie gruczoBw [linowych 8. Badanie histomorfotyczne Badanie z u|yciem tomografii komputero- wej (TK) lub rezonansu magnetycznego (MR) Ostateczn diagnoz zespoBu Sjgrena po- dostarcza warto[ciowych informacji w przy- twierdza badanie histomorfotyczne gruczoBu padku ostrego lub przewlekBego powikszenia [linowego. W celu uzyskania materiaBu wyci- gruczoBw [linowych. Pozwala na rozr|nie- na si 6-10 maBych gruczoBw [linowych znaj- 28 2007, LX, 1 Sucho[ jamy ustnej Ryc 1. Identyfikacja pacjentw z ryzykiem rozwoju hipofunkcji gruczoBw [linowych i i jej powikBaD wg Navazesh (21). 29 U. Kaczmarek Czas. Stomatol., S. G.: Medications` impact on oral heath. J. Am. dujcych si w bBonie [luzowej wargi dolnej. Dent. Assoc., 2004, 135, 10, 1440-1448.  3. Chen W przypadku wystpowania zespoBu Sjgrena A., Wai Y., Lee L., Lake S., Woo S. B.: Using the obserwuje si przewlekBe, progresywne nacie- modified Schrimer test to measure mouth dryness. czenie skBadajce si gBwnie z limfocytw T, A preliminary study. J. Am. Dent. Assoc., 2005, a w znacznie mniejszej liczbie z limfocytw 136, 2, 164-170.  4. Dawes C.: Physiologic fac- B i komrek plazmatycznych oraz struktur tors affecting salivary flow rate, oral sugar clear- groniast i wzgldne zachowanie przewodw ance, and the sensation of dry mouth in man. J. Dent. Res., 1987, 66, Spec. Iss. 648-653.  5. gruczoBowych. Biopsj cienkoigBow du|ych Dawes C.: The ebb and flow of the salivary tide. gruczoBw [linowych wykonuje si przy po- W: Cariology for the nineties. Wyd. W. Bowen, dejrzeniu chBoniaka, a w przypadku wtpli- L. A. Tabak. University of Rochester Press, wo[ci diagnostycznych pobiera si wycinek Rochester 1993, 133-143.  6. Dawes C., Ong B. gruczoBu (9, 11). Y.: Circadian rhythms in the flow rate and propor- Poszczeglne etapy postpowania diagno- tional contribution of parotid to whole saliva vol- stycznego pomocne we wczesnym rozpozna- ume in man. Arch. Oral Biol., 1973, 18, 9, 1145- 1153.  7. Ericsson Y., Hardwick L.: Individual di- niu hipofunkcji gruczoBw [linowych i zapo- agnosis, prognosis and counselling for caries pre- bieganiu rozwojowi zmian zwizanych z dBu- vention. Caries. Res., 1978, 12, Suppl 1, 94-102. gotrwaBym zmniejszeniem wydzielania [liny  8. Field E. A., Fear S., Higham S. M., Ireland R. opracowane przez Navazesha (21) ilustruje S., Rostron J., Willetts R. M., Longman L. P.: Age ryc. 1. and medication are significant risk factors for xe- rostomia in an English population, attending gen- eral dental practice. Gerodontology, 2001, 18, 1, Podsumowanie 21-24.  9. Fox P. C.: Differentiation of dry mouth etiology. Adv. Dent. Res., 1996, 10, 1, 13-16.  Sucho[ jamy ustnej wystpuje stosunko- 10. Fox P. C.: Dry mouth: managing the symp- wo czsto w populacji, zwBaszcza u osb w toms and providing effect. J. Clin. Dent., 2006, starszym wieku i wpBywa znaczco na stan 17, 2, 27-28. zdrowotny jamy ustnej oraz jako[ |ycia. 11. Fox P. C., Brennan M., Pillemer S., Radfae Zmniejszenie wydzielania [liny powodujce L., Yamano S., Baum B. J.: Sjogren`s syndrome: kserostomi mo|e by nastpstwem ubocz- a model. J. Am. Dent. Assoc., 1998, 129, 6, 719- nego dziaBania lekw, objawem wtrnego ze- 729.  12. Fox P. C., Busch K. A., Baum B. J.: spoBu Sjgrena zwizanego ze schorzeniami Subjective reports of xerostomia and objective tkanki Bcznej jak rwnie| radioterapii okolicy measures of salivary gland performance. J. Am. gBowy i szyi. DokBadna ocena stopnia zmniej- Dent. Assoc., 1987, 115, 4, 581-584.  13. Fox P. C., van der Ven P. F., Sonie B. C., Weiffenbach szenia wydzielania [liny pozwoli na wdro|e- J. M., Baum B. J.: Xerostomia: evaluation of a nie odpowiednich nawykw zmniejszajcych symptoms with increasing significance. J. Am. nasilenie dolegliwo[ci i dziaBaD terapeutycz- Dent. Assoc., 1985, 110, 4, 519-525.  14. Ghezzi nych. E. M., Ship J. A.: Ageing and secretory reserve capacity of major salivary glands. J. Dent. Res., Pi[miennictwo 2003, 82, 10, 844-848.  15. Guggenheimer J., Moore P. A.: Xerostomia: etiology, recognition 1. Bergdahl M.: Salivary flow rate and oral com- and treatment. J. Am. Dent. Assoc., 2003, 134, 1, plaints in adult dental patients. Community Dent. 61-69.  16. Haveman C. W.: Xerostomia man- Oral Epidemiol., 2000, 28, 1, 59-66.  2. Ciancio agement in the head and neck radiation patient. 30 2007, LX, 1 Sucho[ jamy ustnej Tex. Dent. J., 2004, 121, 6, 483-497.  17. Heintze Scand., 1998, 56, 4, 210-214.  29. Sanchez- U., Birkhed D., Bjorn H.: Secretion rate and buf- Guerrero J., Aguire-Garcia E., Perez-Dosal M. fer effect of resting and stimulated whole saliva as R., Kraus A. Q., Cardiel M. H., Soto-Rojas A. E.: a function of age and sex. Swed. Dent. J., 1983, The wafer test: a semi-quantitative test to screen 7, 6, 227-238.  18. Llena-Puy C.: The role of sa- for xerostomia. Rheumatology 2002, 41, 4, 381- liva in maintaining oral health and as an aid to di- 389.  30. Shinkai R. S., Hatch J. P., Schmidt C. B., Sartori E. A.: Exposure to the oral side effects agnosis. Med. Oral Patol. Oral Cir. Bucal., 2006, of medication in a community-based sample. Spec 11, 5, E449-E455.  19. Matear D. W., Locker D., Stephens M., Lawrence H. P.: Association be- Care Dentist., 2006, 26, 3, 116-120. tween xerostomia and health status indicators in 31. Ship J. A., Pillemer S. R., Baum B. J.: the elderly. J. R. Soc. Health, 2006, 126, 2, 79-85. Xerostomia and the geriatric patient. J. Am.  20. Murray Thomson W., Poulton R., Broadbent Geriatr. Soc., 2002, 50, 3, 535-543.  32. J. M., Al-Kubaisy S.: Xerostomia and medications Sreebny L. M.: Salivary flow in health and dis- among 32-year-old. Acta Odontol. Scand., 2006, ease. Compend. Suppl., 1989, 13, S461-469.  64, 4, 249-254. 33. Sreebny L. M., Valdini A.: Xerostomia. Part I: Relationship to other oral symptoms and salivary 21. Navazesh M.: How can oral heath care pro- gland hypofunction. Oral Surg. Oral Med. Oral viders determine if patients have dry mouth? J. Pathol., 1988, 66, 4, 451-458.  34. Thomson W. Am Dent. Assoc., 2003, 134, 5, 613-618.  22. M., Lawrence H. P., Broadbent J. M., Poulton R.: Navazesh M., Mulligan R., Komaroff E., Redford The impact of xerostomia on oral-health-related M., Greenspan D., Phelan J.: The prevalence of quality of life among younger adults. Health Qual. xerostomia and salivary gland hypofunction in a Life Outcomes 2006, 3, 4, 86-91.  35. Wang S. cohort of HIV-positive and at-risk women. J. Dent. L., Zhao Z. T., Li J., Zhu X. Z., Dong H., Zhang Y. Res., 2000, 79, 7, 1502-1507.  23. Nederfors T.: G.: Investigation of the clinical value of total sa- Xerostomia and hyposalivation. Adv. Dent. Res. liva flow rates. Arch. Oral Biol., 1998, 43, 1, 39- 2000, 14, 1, 48-56.  24. Nederfors T., Dahlof C.: 43.  36. Weiffenbach J. M., Fox P. C., Baum B. J.: Effects of the beta-adrenoceptor antagonists aten- Dissociation of taste from salivary function. Proc. olol and propranolol on human whole saliva flow Natl. Acad. Sci. U.S.A., 1986, 83, 16, 6103-6106. rate and composition. Arch. Oral Biol., 1992, 37, 7,  37. Wolff M., Kleinberg I.: Oral mucosal wet- 579-584.  25. Nederfors T., Isaksson R., Mornstad ness in hypo and normal salivators. Arch. Oral H., Dahlof C.: Prevalence of perceived symptoms Biol., 1998, 43, 6, 455-462.  38. Valdez I. H., Fox of dry mouth in an adult Swedish population rela- P. C.: Interactions of the salivary and gastro-intes- tion to age, sex and pharmacotherapy. Community tinal systems. Part I. The role of saliva in diges- Dent. Oral Epidemiol., 1997, 25, 3, 211-6.  26. tion. Dig. Dis., 1991, 9, 3, 125-132.  39. Valdez I. Orellana M. F., Lagravere M. O., Boychuk D. G., H., Fox P. C.: Interactions of the salivary and gas- Major P. W., Flores-Mir C.: Prevalence of xero- tro-intestinal systems. Part II. Effects of salivary stomia in population-based samples: a systematic gland dysfunction on the GI tract. Dig. Dis., 1991, review. J. Public Health Dent., 2006, 66, 2, 152- 9, 4, 210-218. 158.  27. Pedersen A. M., Nauntofte B.: Primary Sjogren `s syndrome: oral aspects on pathogenesis, Otrzymano: dnia 11.XII.2006 r. diagnostic criteria, clinical features and approach- Adres autorki: 50-425 WrocBaw, ul. Krakowska 26. es for therapy. Expert Opin. Pharmacother., 2001, e-mail: ukaczm@tlen.pl 2, 9, 1415-1436.  28. Rantonen P. J., Meurman Tel.: 071 784 03 61 J. H.: Viscosity of whole saliva. Acta Odontol. Fax: 071 784 03 62 31

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Leczenie suchości jamy ustnej
Ocena skuteczności zestawu do higieny jamy ustnej w znoszeniu nadwrażliwości zębów
3 Durska Grażyna Częstość występowania atopii i chorób atop
Kandydoza jamy ustnej(1)
Higiena jamy ustnej oraz ruchomych uzupełnień protetycznych
MIKROBIOLOGIA JAMY USTNEJ, WYKŁAD 3, 28 03 2013
kolczykowanie a stan jamy ustnej
Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej związane z cykliczną standardową chemioterapią
MIKROBIOLOGIA JAMY USTNEJ WYKŁAD 1 WYKŁAD 2
Artykuł Luszczyca blony sluzowej jamy ustnej i narzadow plciowych
Profilaktyka nowotworów złośliwych ze szczególnym uwzględnieniem raka jamy ustnej
RODZAJE I CZESTOSC WYSTEPOWANIA URAZÓW W GRACH ZESPOŁOWYCH
MIKROBIOLOGIA JAMY USTNEJ, WYKŁAD 7, 23 05 2013
częstotliwości występujące w ciele
Wpływ pasty do zębów zawierającej triklosan kopolimer i fluorki na halitozę jamy ustnej
Biopsja w diagnostyce chorób jamy ustnej

więcej podobnych podstron