65183

spostrzegać siebie jako człowieka nie przywiązującego wagi do szczegółów i niekompulsywnego. Albo, gdy Heathergra w koszykówką i w łatwych sytuacjach nie trafia

sześć lub siedem razy z rządu, członkinie jej zespołu mogą ją uznać za pozbawioną talentu i dwa

razy sią zastanowić, nim znowu podadzą jej piłką; natomiast z drugiej strony, Heather może po

prostu uważać, iż jeszcze nie wpadła w swój rytm.

To, że zniekształcamy fakty, by poczuć sią lepiej, jest rzeczą całkowicie oczywistą, znaną

nawet okazjonalnym obserwatorom ludzkiego zachowania. Jednakże sposób, w jaki działa ten

motyw, jest cząsto zaskakujący i rzuca sporo światła na zachowanie, które w

innym przypadku

mogłoby być okryte tajemnicą.

Cierpienie a samousprawiedliwianie. Wróćmy do jednego z naszych pierwszych

scenariuszy — przypadku Charliego i jego syna. Sama. Dlaczego Sam był mniej rozkochany

w swych stowarzyszonych braciach niż Charlie, gdy był w college'u?

Odpowiesz, że Charlie był

bliski sformułowania hipotezy, iż być może jego stowarzyszenie nie przyciąga już obecnie

takich wspaniałych ludzi jak wówczas, gdy on sam tam uczęszczał. To może być prawda.

Sądzilibyśmy jednak, że przyczyny tego wiążą sią z faktem inicjacji. Szczególnie zaś

upieralibyśmy się przy tym, że główny czynnik, który wzmagał sympatię Charliego dla

stowarzyszonych z nim braci, był częściowo związany z nieprzyjemnymi elementami rytuałów

inicjacyjnych, przez które przeszedł, podczas gdy Sam mógł je ominąć. Brzmi to nieco dziwnie.

Dlaczego coś tak nieprzyjemnego mogło sprawić, że Charlie polubił owo stowarzyszenie? Czyż

to nie psychologia behawiorystyczna uczy nas, że właśnie nagrody, a nie kary skłaniają ludzi do

polubienia rzeczy, które sią z nimi wiążą? Dokładnie tak. Jak jednak zauważyliśmy wcześniej,

w ostatnich latach psychologowie społeczni ustalili, iż takie sformułowanie jest nadmiernym

uproszczeniem, by dostatecznie wyjaśniać myślenie i motywacją człowieka. Odmiennie niż

szczury i gołębie istoty ludzkie mają potrzebą usprawiedliwienia swego ubiegłego

doświadczenia, to zaś może prowadzić ich do myśli, odczuć i zachowań, które nie zawsze

odpowiadają precyzyjnym kategoriom behawiorystów.

A oto wyjaśnienie, jak to sią dzieje. Jeżeli Charlie przejdzie przez surowe rytuały, aby stać

sią członkiem stowarzyszenia, a później odkryje nieprzyjemne rzeczy, które stawiają