5136436235

Goethe, Cierpienia młodego Wertera

Rousseau¹²¹ jednak Goethe każe swemu bohaterowi wyjechać, co pozwala mu zamieścić teraz listy Wertera do samej Lotty, nie zaś tylko do przyjaciela, wprowadzić kolejne tematy „ideologiczne” (stosunki „u dworu”, czyli nierówność społeczna, czystość uczuć ludu itp.), zastosować retardację fabularną i pogłębić sugestywny nastrój melancholii ogarniającej Wertera. Mają na to wpływ również zmiany zachodzące wokół niego (odtrącenie na dworze, śmierć dziecka znajomej kobiety, zbrodnia parobka, któremu nie dane było poślubić gospodyni, którą kochał, szaleństwo Henryka, ścięcie pięknych orzechów, nadchodząca jesień) i w nim samym (porzuca Homera na rzecz Osjana¹²²). I wreszcie, podobne do Hamletowego, poczucie, że wszystko zmieniło się nawet w okolicy, w której przebywał z Lottą, a do której teraz wraca. Opowieść Gustawa o powrocie do rodzinnego domu ma zresztą wiele podobieństw do tego fragmentu, bez względu na to, że melancholijny motyw powrotu, który nie jest odzyskaniem straty, jest nader powszechny.

Powieść Goethego jest w sposób oczywisty powieścią o Werterze - nie o Werterze i Lotcie, czy Lotcie i Werterze (u Rousseau to Julia wysuwała się na plan pierwszy, w historii Heloizy i Abelarda to kobieta była aktywniejsza, podobnie w przypadku Franceski). Już choćby ten fakt mógł spowodować, że to jego losy wpłynąć mogły na Gustawa w tak przemożny sposób, jak gdyby (potencjalność!) postanowił naśladować drogę nieszczęsnego bohatera Goethego. Siłą tej powieści było zapewne nie samo przedstawienie nieszczęśliwej miłości, której zresztą, powiedzmy to wyraźnie, niewiele stało na przeszkodzie. Albert bowiem, gdy Werter poznał Lottę, nie był nawet jej narzeczonym¹²³, a jedynie kandydatem na narzeczonego i, co więcej, przebywał daleko. Żadne więzy małżeńskie, ani narze-czeńskie, ani społeczne, nie stały na przeszkodzie temu, by Werter o Lottę się starał. Żadne, poza jego charakterem i usposobieniem.

¹²¹ Podobieństwo widać również w tym, że podobnie jak Saint-Preux „na osłodę” otrzymuje wyznanie Klary, tak Werter - niejakiej panny B.

¹²² Wbrew początkowym deklaracjom przeciwstawiającym lekturze obcowanie z naturą (a więc poniekąd naśladującym przeciwstawianie przez Rousseau natury kulturze), w wywodach Wertera sporo miejsca zajmują refleksje na temat poezji czy malarstwa, które niewątpliwie należą do świata kultury właśnie.

¹²³ Albert ist ein braver Mensch, dem ich so gut ais verlobt bin - powiada Lotta (była z nim „prawie zaręczona”, „tak jakby zaręczona”).