1869525408

262 RECENZJE I PRZEGLĄDY PIŚMIENNICTWA

czytelnictwo nie wpłynął negatywnie okres zmian społecznych, politycznych, a zwłaszcza gospodarczych, zapoczątkowany po 1989 r. Teza o końcu Ery Gutenberga, jak na razie, też w Czechach się nie potwierdza¹. Mimo wcześniejszego stwierdzenia autora, że z historycznego punktu widzenia generacje te dzieli zbyt wiele, młoda generacja (15-34 lat) trzyma się pod względem stosunku do książki mniej więcej na poziomie ostatnich dwóch generacji (szczególnie chodzi

0    mieszkańców odwiedzających biblioteki). Czytelnik wciąż stanowi tu mocne ogniwo w łańcuchu autor - wydawca - dystrybutor - księgarz (czy bibliotekarz) - końcowy odbiorca (czytelnik). Jest to ogniwo aktywne również pod innymi względami, gdyż czytelnik w większym stopniu niż nie-czytelnik uczestniczy w kulturze, ma szersze zainteresowania, uprawia sport (tylko u namiętnego czytelnika inne formy spędzania czasu wolnego się kurczą).

Przyjęta koncepcja książki i ułożenie jej materiału pozwoliły autorowi zapewnić czytelnikom to, co zaznaczył we Wstępie na s. 13, czyli umożliwienie różnym odbiorcom korystania z jej zawartości po swojemu. Swoją ścieżkę znajdzie w niej zarówno ten, kto interesuje się przede wszystkim konkretnymi danymi, jak i np. ten, kto zechce spojrzeć na obraz czeskiego czytelnictwa z szerszej perspektywy, niekoniecznie zagłębiając się w dane statystyczne czy inne szczegóły. J. Travnićkowi udało się również dotrzymać obietnicy przejrzystości, kontrolowanej argumentacji, posługiwania się przyjaznym (co nie oznacza, że niedokładnym) językiem oraz unikania nadmiernej liczby odsyłaczy i uwag pod kreską.

W tym miejscu zgłaszam jedno małe zastrzeżenie. Otóż, podstawowe informacje o badaniach empirycznych (cele badań, podstawowe pytania, charakterystyka badanej zbiorowości, obrana metoda, przebieg badań), podjętych przez J. Travmćka, pojawiają się w różnych miejscach - głównie we Wstępie i pod koniec pierwszego rozdziału. Lepiej dla czytelnika byłoby przedstawić je w jednym miejscu.

Szkoda też, że J. Travmćek, bardzo dobrze porządkujący w pierwszym rozdziale konteksty badawcze, nie zadał sobie również expressis verbis pytania, dlaczego warto takie badania podejmować oraz jaki z nich płynie pożytek, oprócz, jakże cennego, wzbogacania wiedzy o społeczeństwie i jego kulturze, wynikającego z tropienia wspomnianych „śladów społeczno-kulturowych”. Mam tu na myśli bardziej pragmatyczne aspekty, istotne z punktu widzenia funkcjonowania bibliotek i rynku wydawniczego, ale też np. systemu szkolnictwa czy rozwoju nowych technologii komunikacyjnych, nawet jeśli badania nie są prowadzone pod tym kątem lub są, ale tylko w pewnym stopniu. Autor, co prawda, zalicza kupowanie, wypożyczanie oraz pozyskiwanie informacji o książce do szerszych kategorii zachowania się ludzi w stosunku do książki (kniżni chovant) oraz kultury czytelniczej (ćtenarska kultura), a następnie uwzględnia wybrane wątki w pytaniach i podczas interpretacji wyników. Mnie jednak chodzi o dokonanie wstępnej, porządkującej refleksji nie tylko o charakterze teoretyczno-me-todologicznym, ale również „użytkowym”. Tym bardziej, że adresatami książki są nie tylko badacze, ale także bibliotekarze, wydawcy, księgarze oraz osoby zarządzające instytucjami kultury czy też odpowiedzialne za ich rozwój. Te grupy odbiorców będą czytać książkę pod kątem swojej pracy i swoich interesów. Poza

1

J. Travmćek nie zajmował się w swoich badaniach problemem zainteresowania tradycyjną, drukowaną na papierze książką i jednocześnie korzystania z tekstów w postaci elektronicznej, zwłaszcza tych dostępnych w Internecie W części, w której rozprawia się ze stereotypami, zauważa, że Internet w Czechach czytelnictwa ani nie wzmacnia, ani nie osłabia. Gdzie indziej w świecie jednak obowiązuje przekonanie, że osoby intensywnie korzystające z Internetu są jednocześnie silnymi czytelnikami. Internet dużo więcej zabiera telewizji, następnie gazetom

1    czasopismom, zaś książkom tylko w zakresie wydawnictw informacyjnych (słowników, encyklopedii). Tematu czytelnictwa w epoce Internetu podjął się, w połączeniu z zagadnieniem kompetencji czytelniczych oraz informacyjnych, Z. Jonak w artykule Ctenarstvi v epośe intemetu, opublikowanym w roczniku .,Knihovny Soućasnosti“ 2007, s. 11-35 (tego opracowania nie ma w bibliografii do Cierne? J. Travnićka). Z. Jonak m. in. zauważa, że tradycyjna książka oraz interaktywne środowisko mogą się wzajemnie uzupełniać, podobnie jak elementy składające się na czytelnicze oraz informacyjne kompetencje.