223428245

Kazimierz Dziewoński, Elżbieta Iwanicka

Kraków, mimo swoich wielkich tradycji stolicy kulturalnej Polski, jest tym wielkim ośrodkiem uczelnianym, który posiada najmniejszy terytorialnie zasięg wpływów (dwa województwa całkowicie: krakowskie, rzeszowskie, oraz dwa w dwóch trzecich: katowickie, kieleckie), są to natomiast wpływy o bardzo dużej intensywności (bardzo niewielka ilość powiatów o odsetku uczących się w Krakowie niższym od 20%>). Należy również zwrócić uwagę na nader silny związek górniczych terenów Dolnego Śląska (zagłębie wałbrzyskie, bolesławickie, powiat ząbkowicki) oraz Zagłębia Częstochowskiego z Krakowem, wynikającym z lokalizacji w Krakowie Akademii Górniczo-Hutniczej.

W stosunku do hipotezy A. Wróbla należy podkreślić zupełny brak Wpływów ośrodka krakowskiego w południowej części woj. lubelskiego. Granica kulturalna dawnego zaboru (zaakcentowana powiatami o ponad 20% studiujących po stronie rzeszowskiego) występuje tu bardzo wyraźnie, mimo że wpływy Warszawy i Lublina potrafiły ją przełamać w kierunku odwrotnym.

Gdańsk (łącznie z Sopotem) stanowi ostatni ośrodek uczelniany o wielkim dzielnicowym zasięgu wpływów. Jest to o tyle ciekawe, że Gdańsk nie posiada uniwersytetu, a więc nie jest ośrodkiem o pełnym wachlarzu specjalizacji wyższych uczelni. Obszar wpływów obejmuje w całości cztery województwa (gdańskie, bydgoskie, olsztyńskie, koszalińskie) oraz trzy — częściowo (białostockie, warszawskie, szczecińskie). Natomiast obszary dominującego wpływu (ponad 50% studiujących) są nieregularne i nie stanowią zwartego obszaru. Granica zasięgu jest nader wyraźna, obejmując całą Polskę północną, jednak bez szczecińskiego. Rzeczywisty zasięg odbiega znacznie od hipotezy A. Wróbla, który ograniczał go do terenów położonych mniej więcej w promieniu 120 km od Gdańska¹.

Jeśli chodzi o mniejsze ośrodki uczelniane, to warto jedynie podkreślić: 1) fakt objęcia przez ośrodek szczeciński wyraźnym zasięgiem wpływów dokładnie dwóch województw (obszary o ponad 20% uczących się), stanowiących pierwotnie (do 1950 r.) jeden zespół; 2) dośrodkowy układ strefowy wpływów uczelni znajdujących się na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, dokładnie odpowiadający różnym stopniom rozwoju górnictwa i przemysłu na tych obszarach, świadczący zresztą o lokalnym charakterze i znaczeniu tych uczelni; 3) nader ograniczony terytorialnie zasięg ośrodka łódzkiego, mimo nader wszechstronnego rozwoju jego uczelni, przy czym obszar bezwzględnej dominacji wpływów jest ograniczony do terenów silniej uprzemysłowionych; 4) dynamiczny charakter zasięgu ośrodka lubelskiego (inwazja na tereny woj. rzeszowskiego leżące w zasięgu ośrodka krakowskiego oraz obszary Podlasia i północnej części woj. kieleckiego, znajdujące się w zasięgu ośrodka warszawskiego, mimo że obszar bezwzględnej dominacji wpływów jest mniejszy od samego województwa lubelskiego, przy czym całe województwo znajduje się wyraźnie w częściowym zasięgu uczelni warszawskich; oraz 5) rozwój wpływów ośrodka białostockiego na terenie województwa olsztyńskiego, wskazujący na występowanie procesów scalających tak zróżnicowaną pod względem zainwestowania Polskę północno-wschodnią.

Najmniejsze ośrodki uczelniane — Toruń, Olsztyn, Opole są z reguły ośrodkami jednouczelnianymi i zasięgi ich wpływów mają charakter wybitnie lokalny. Pewien wyjątek stanowi Toruń (uniwersytet), którego zasięg wpływów, choć o małej intensywności (w większości przypadków 10—20% ogółu uczących się) obejmuje tereny trzech województw (mniej więcej połowę bydgoskiego oraz części gdańskiego i olsztyńskiego). Jest to ośrodek wyraźnie uzupełniający ośrodek gdański i w powiązaniach z Gdańskiem należałoby widzieć dalszy jego rozwój.

1

Por. ibidem, ryc. 1 naprzeciw s. 130.