2251772822

ł

Świadomi propagandowej natury tego gestu, Litwini starają się przy tej okazji określić własne żądania. Formułuje je Brazaitis, odpowiadając na pytanie ojca Matulisa:

-... Ale czegóż zażądamy?

-Kilku rzeczy. Przede wszystkim, żeby w szkołach uczono litewskiego.

-Dobrze. - przytaknął żywo Matulis.

-Dalej, żeby w urzędach, takich jak gmina, sąd także wprowadzono język litewski. To bardzo ważne. Poza tym musimy żądać sprawiedliwego podziału podatków, żeby było płacone od ziemi, ile kto ma. a nie tak jak teraz. Prości rolnicy płacą, wywiązują się z wszystkich obowiązków, a dwory ciągle się wykręcają, ponieważ mają na łapówki. Nie płaci się także od ziem należących do kościoła. To niesprawiedliwe. Płacić muszą wszyscy. Poza tym żądamy wolności słowa.

-Jak to rozumieć?

-Tak, że będzie można swobodnie rozmawiać, swobodnie pisać. I jeszcze bezwarunkowo musimy żądać, aby zezwolono na wolność zgromadzeń.²⁴⁶

Język litewski w szkołach i urzędach, reforma podatkowa, wolność słowa i wolność zgromadzeń - to program Litwinów. Środkiem do jego uzyskania jest właśnie negocjacja z władzami. Litwini zdają sobie jednak sprawę, że jest to program maksymalny i oznacza w gruncie rzeczy autonomię dla Litwy o charakterze niespotykanym dotychczas w imperium. Stary Matulis mówi: , Jeśli wszystko to zyskamy, to po jakiego diabla nam potrzebny ten car? I bez niego się obejdziemy. Sami będziemy umieli zaprowadzić porządek."^:4/ Istnieje wobec tego i druga droga -powstanie - i to po ten środek ostatecznie sięgają Litwini w powieści. Jednak wyrzucenie kilku żandarmów i rosyjskiego nauczyciela to żadna rewolucja i powstanie kończy się na niczym. Żądania Litwinów są nierealne wobec braku karty przetargowej. Jest to program - mimo że tak konkretny - idealistyczny i romantyczny w ówczesnych warunkach politycznych. Jednak jego istnienie świadczy już nie tylko o powstaniu odrębnego podmiotu politycznego, ale także o tym, że podmiot ten jest świadomy własnych potrzeb i możliwości. Stojąc chwilowo na przegranej pozycji, nawet mając tak konkretny plan działania, Litwini zmuszeni są cofnąć się do biernej

246.,Bet ko gi mes reikalausime? - Kelią dalykij. Pirmiausiai, kad mokyklose mokytą lietuviśkai. - Gerai, - pritare gyvai Matulis. - Toliau. kad valdżios jstaigose. kaip antai: valśćiuje. teisme jvestą taip pat lietuvią kalbą. Tai labai svarbu. Be to turime reikalauti teisingo mokesnią suskirstymo, kad butą mokama nuo żemes, kas kiek turi, o ne taip. kaip dabar. Prasti ukininkai moka. eina visas pareigas. o dvarai visuomet issisukinćja, nes jie turi kuo patept. Taip pat nemoka ir bażnyćiai priklausanćios żemes. Tai neteisiiiga. Turi moketi visi. Be to reikalausime żodżio laisves. - Kaip tai suprast? - Taip. kad galima butą laisvai kalbeti. laisvai raśyti. Ir dar butinai turime reikalauti. kad butą leista daryti laisvi susirinkimai.⁴⁴ PD II. s. 122.

247„Jeigu visa tai gautum. tai kuriam velniam reikahiigas inum tasai caras? Mes ir be jo apseisim. Patys mokesime tvarkytis.“ PD II. s. 122.

184