242074332

446

Jan Chłosta

wiadomości niemieckiej świadomości Mazurów, dzisiaj jest to zaskakujące i szokujące, kiedy w RFN grupują się w Landsmanschaftach, a w ojczyźnie zbierają się w niemieckich stowarzyszeniach mniejszościowych”²²⁷. Była to również mylna opinia, bo przeczyły jej ustalenia Wojciecha Wrzesińskiego, zawarte w pracy Ruch polski na Warmii, Mazurach i Powiśla w lalach 1920-19W (Poznań 1963).

Ważne były również spostrzeżenia Andrzeja Saksona o procesach zakorzenienia się osicdlci'-ców na Warmii i Mazurach po 1945 r.: „Ludność zamieszkująca ten teren - - wywodząc się z różnych regionów, posiadała odmienny bagaż kulturowy i cywilizacyjny, zróżnicowane poczucie świadomości narodowej, różnorakie wyznanie. Różne były też motywy przybycia na te tereny-Pierwszy okres kształtowania się nowych więzi społecznych na Warmii i Mazurach charakteryzowały przede wszystkim antagonizmy międzygrupowc, doprowadzające często nie tylko do czasowego zamknięcia się poszczególnych grup i izolacji od innych, ale także do powstania nowych uprzedzeń i negatywnych stereotypów”²²*.

Z rzetelną i szeroko uzasadniającą repliką ze strony Janusza Jasińskiego spotkał się referat He¹' nricha Mrówki, który mówił o początkach polskiego ruchu politycznego na Mazurach. Janusz J#‘ siński wskazał m.in. na bezpodstawność zarzutu, jakoby historycy polscy nie dostrzegali różnic między dziejami Warmii i Mazur oraz rzekomego braku polskiego żywiołu na Mazurach po 1880 r-co pozwalałoby przyjąć, że nic było zorganizowanego ruchu polskiego. Wszak protest przeciwko polityce gcrmanizacyjncj zainicjował jeszcze w połowie XIX w. Gustaw Gizewiusz, wspierany przez Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza i całą grupę księży ewangelickich. Zresztą germani/-®" cyjnc zarządzenie władz pruskich z 1834 r. spotkało się ze sprzeciwem księży pastorów obecnych dwa lata później na synodzie w Olecku. J. Jasiński sprostował wiele błędów, które referent wyp°‘ wiedział w odniesieniu do Marcina Gerssa, także, że błędnic przypisał historykom polskim tczę.j®* koby uznali go za działacza polskiego. Historyk niemiecki powtórzył w końcowej części swego wystąpienia, że ruch polski na Mazurach był rezultatem importu. W rzeczywistości działo się jedynie w sytuacji, kiedy brakowało rodzimych elit mazurskich. Jednak pierwszym rzeczni kie"¹ ruchu polskiego byl Mazur Jan Karol Scmbrzycki, potem Wojciech Kętrzyński, Karol i Hugon Bahrkowie, którzy skupili wokół „Gazety Ludowej" miejscowych: Michała Kajkę, rodzinę LabU' szów, Bogumiła Linkę, Karola Ncumanna. Oni następnie rozwijali ruch polski na Mazurach. Jasi')' ski zakończył wystąpienie: „Wszakże ani Niemcy, ani dzisiejsi Polacy, ani też sami Mazurzy ^|||e mogą zgłaszać pretensji do działaczy polskich sprzed stulecia i później, że w sposób pokojowy-drogą pracy organicznej, dążyli do swych wpływów na Mazurach. Trzeba też pamiętać, że Nicro* cy, zwalczając polskość w całej dzielnicy pruskiej (Wiclkopolsce, na Śląsku, na Pomorzu Gdańskim, Warmii i Mazurach), tym samym, niejako automatycznie, stwarzali Polakom wspólną płaszczyznę do przeciwstawiania się różnym formom narodowego czy językowego ucisku. Tę współ/-¹¹' leżność dostrzegł już Gustaw Gizewiusz i dlatego Dic polnische Sprachfrage in Preusen (1845)-

227    J. Rogali, Niemieccy czy polscy Mazurzy, liorussia, 1992, nr 3-4, s. 15. W trakcie konferencji referaty wygłosili na¹ to: Heinrich Mrówka - Początki polskiego mchu politycznego, Tadeusz Willan - Od i do mazurskości, Ulrich Fox - Wsp¹"' nota warmińska na przykładzie wsi Alt-Wartcnburg, Stary Wartembork, Barczewko, Andrzej Sakson - Warmia i Mazury I* 1945 roku - nowa tożsamość czy dezintegracja, Bożena Domagała - Warmia i Mazury po 1945 roku - dezintegracja i l°²’ samość, Kazimierz Brakoniecki - Pisarz i ziemia rodzinna, Mirosluw Czech - Problemy asymilacji ludności ukraińskiej j¹³ ziemiach północnych i zachodnich, Gennadij W. Kretinin - Współczesne problemy kulturalne i polityczne obwodu kalin¹" gradzkiego, Kazimierz ł-awrynowicz. - Uniwersytety Królewiecki i Kaliningradzki - spuścizna i spadkobiercy. Wszyst^ teksty zostały wydrukowane w nr 3-4 „Borussii" z 1992 r.

228    A. Sakson, Warmia i Mazury po 1945 roku - nowa totsumoh' czy dezintegracja, Borussia, 1992, nr 3-4, ss. 45-^'