5167289385

BADANIA PROCESÓW WRA.STANIA MŁODEJ KADRY 53

Stosowane wywiady i obserwacje przeprowodzano zarówno z metodycznie wybranymi jednostkami, zajmującymi różne stanowiska w hierarchii służbowej odpowiedzialności, w osi: zwierzchnik — współpracownik — podwładny wszystkich kategorii społecznych, jak również z wybraną ilością respondentów poszczególnych grup społecznych, stanowiących czynnik reprezentatywny dla grup, działających na terenie fabryki.

Technika wywiadu prowadziła od całkowicie swobodnych rozmów do ściśle sprecyzowanych pytań, według uprzednio zorganizowanego kwestionariusza. Pytania stosowane w wywiadzie w większości wypadków były pytaniami otwartymi, które w powiązaniu z pytaniami pomocniczymi, wymagały odpowiedzi o silnym zabarwieniu jakościowym. Odpowiedzi tego typu uzyskano za pomocą pytań rozstrzygających i kontrolnych, związanych bezpośrednio z badanym problemem, jak również za pomocą pytań intensyfikujących, pozwalających uchwycić reakcje respondentów oraz określić gotowość ofiary badanego w celu zrealizowania np. jakiegoś czynu społecznego lub innego zobowiązania. Duże znaczenie przypisywano pytaniom wprowadzających w dane zagadnienie. Pytania te orientowały respondenta o celach badań oraz nadawały ton i odpowiednią atmosferę, przychylną dla badacza.

Chodziło w tym przypadku o powiązanie korzyści swobodnej rozmowy z wykorzystaniem ścisłej systematyki jakościowej. Wypowiedzi badanych z kolei próbowano konfrontować za pomocą bezpośrednich obserwacji, swobodnych i kontrolowanych eksperymentów oraz z materiałami i dokumentami źródłowymi różnorodnej natury, z danymi statystycznymi fabryki i przede wszystkim z wypowiedziami następnych respondentów tak, by dochodzenie znajdowało się na każdym etapie pod kontrolą i by wyniki różnych wywiadów były z sobą porównywalne. Stałej kontroli podlegały również hipotezy robocze, które z kolei rzutowały na stawianie nowych hipotez.

Ten proces pracy badawczej był wynikiem poszukiwań w okresie tworzenia planu badań, w którym chodziło o sprecyzowanie definicjami opisu tematu i planu badań, co powodowało konieczność zużytkowania wszystkich dostępnych środków i pozostałych materiałów danego problemu. Chodziło o włączenie do budowy konstrukcji pracy badawczej tych problemów, ułożonych w odpowiednim porządku rzeczowym oraz tych pytań, które same dla siebie powodują konieczność poszukiwań i dyskusji, Siłą rzeczy, praca przygotowawcza wywiadu rozpoczynała się już z chwilą opisania problematyki badawczej i tworzenia hipotez roboczych a nie dopiero w czasie tworzenia czy formułowania pytań, które zawsze implikują jeszcze jakąś hipotezę roboczą, świadomie czy nieświadomie przyjętą.

Zrozumienie dla badań socjologicznych było zjawiskiem powszechnym, W każdym razie z zadov/oleniem można stwierdzić, że nie spotkano się z przypadkiem odmawiania wywiadów, odwrotnie, respondenci odpowiadali chętnie i na ogół wyczerpująco. Przysłowiowy termometr uczuć, który odzwier-ciadlał ich nastawienia i zaangażowanie emocjonalne w badaniach wryrażał się często w prośbie nie ujawniania odpowiedzi, co z kolei pozwalało przypuszczać, że wypowiedzi są szczere i niebudzące podejrzeń celowych zafałszowań.

Również materiały źródłowe, uzyskane za pomocą pozostałych technik badawczych nie budziły zasadniczej wątpliwości. Nie znaczyło to, że wszystkie materiały udostępnione dla celów badawczych były wyczerpujące i na tyle dostateczne, by nie wymagały dalszych i to pogłębionych badań, lub by były